جوان آنلاین: آلودگی خاک را باید یکی از خطرناک‌ترین آلودگی‌ها در نظر داشت. اتفاقی که موجب از بین رفتن پوشش گیاهی شده و لطمات زیادی به موجودات زنده و جانوارن و حیوانات وارد می‌کند. در حال حاضر مازندران، در بخش حفاظت از محیط‌زیست، با وجود دفع غیربهداشتی زباله‌ها در تمامی شهرهایش، بالا‌بودن سطح آب‌های زیرزمینی و نبود سیستم مناسب فاضلاب شهری و روستایی، دفع غیراستاندارد فاضلاب‌های صنعتی، آلودگی رودخانه‌ها، دریا و تخریب جنگل و مرتع با مشکلات عدیده‌ای مواجه است. متأسفانه استفاده بیش از حد از کود‌های شیمیایی و سموم در کشاورزی موجب شده خاک مازندران دچار آلاینده‌های زیادی شود که اگر از همین حالا فکری برای آن نشود آینده تلخی در پیش روست.
مازندران با جمعیتی حدود ۳ میلیون نفر که سالانه میزبان چند میلیون مسافر و گردشگر هم می‌باشد با چالش‌های زیادی در عرصه‌های مختلف روبه‌روست. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات این استان، هزاران خروار زباله‌ای است که در محیط‌زیست، رها می‌شود و صدمات زیادی به آب، خاک، جنگل، کوه و ساحل وارد می‌کنند.
نزدیک به دو دهه است که در مورد آلودگی خاک مازندران هشدار‌های زیادی داده می‌شود و کارشناسان با بیان اینکه دو نوع آلودگی در خاک ناشی از فلزات سنگین یا مواد آلی وجود دارد؛ معتقدند، باید ابتدا نوع آلودگی‌ها را استخراج کنند تا بتوانند نسخه درستی برای رفع آن‌ها بپیچند. در همین رابطه رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی استان مازندران با بیان اینکه ممکن است آلودگی خاک این استان ناشی از مواد‌معدنی و فلزات سنگین باشد؛ می‌گوید: «اگر منشأ آلودگی خاک کارخانه و معادن باشد اصلاح و بهبودش سخت بوده و هزینه پالایش زیاد و غیر ممکن می‌شود. اما اگر آلودگی ناشی از مواد آلی‌وسموم باشد به مرور زمان، از طریق تأثیر میکروب خاک و تحت‌تأثیر تجزیه شیمیایی از بین می‌رود؛ ادامه داد: ولی چنین به نظر می‌رسد که در مازندران خیلی درگیر این موارد نیستیم و آلودگی‌ها مربوط به معادن است.»
مجتبی محمودی ادامه می‌دهد: «بحث دیگری که وجود دارد فرسایش خاک است که دو اثر داخلی و خارجی دارد. اثر داخلی این است که خاک ضعیف شده و حاصلخیزی را از دست می‌دهد. اثر خارجی این مسئله بیرون از منطقه است که سبب گل‌آلود شدن آب رودخانه‌ها و پر شدن مخازن سد‌ها می‌شود.» وی با بیان اینکه خاکی که فرسایش پیدا کرده و به وسیله رواناب‌ها به سمت سد‌ها و آب بندان‌ها می‌رود هزینه سنگینی دارد؛ تأکید می‌کند: «این رواناب‌های حاوی خاک و فرسایش باعث کاهش نفوذ‌پذیری خاک می‌شود.»
کود‌های شیمیایی چالش بزرگ خاک
با اینکه مسئولان ادعا می‌کنند باید مشخص شود چه نوع آلودگی در خاک وجود دارد، اما تا کنون هیچ مطالعه‌ای در هیچ‌کجا انجام نشده و محدود به مازندران نیست. در استان‌های شمالی مشکلی که با آن روبه‌رو هستیم در دو بخش تعریف می‌شود آلودگی‌های ناشی از نهاد‌های کشاورزی، پسماند، آفت‌کش، سموم و دیگر منابع آب، اعم از آب‌های سطحی و ... که ناشی از دفع غیر استاندارد پسماند است.
کشاورزی امروزه بدون استفاده از سموم و آفت‌کش‌ها غیر قابل تصور است. اما مسئله در خصوص کود و نوع‌کود و زمان و مقداری که استفاده می‌شود و نحوه مصرف است که می‌تواند مؤثر باشد.
متأسفانه بخش عمده‌ای از مواد کودی در تمام استان‌ها بدون ارزیابی لازم استفاده می‌شود و کشاورزی ایران دچار بد مصرفی است. یعنی مصرف کود بر مبنای تشخیص خود کشاورز و در نهایت فروشنده انجام می‌شود و کارشناسان خبره تغذیه گیاه و حاصلخیزی خاک نقش در این بازی ندارند، بنابراین بخش عمده مواد کودی که مصرف می‌شود نامتوازن است. با این اوصاف زمانی که کود بیشتری از سمت کشاورزان مصرف شود قطعاً باید منتظر آلودگی‌های خاکی بود، چون تمامی عناصر خاک تحت‌تأثیر این کود‌ها قرار می‌گیرند.
وقتی پا به جنگل، مراتع و کوهستان‌های مازندران می‌گذاریم دیگر اثری از کود‌ها و سموم نیست. اما به جای آن زباله و پسماند‌هایی وجود دارد که ناله طبیعت را درآورده است. بخش عمده‌ای از زباله تولید شده در استان‌های شمالی به دلیل وجود نداشتن ساختار استاندارد برای از بین بردن آن، چالش‌های زیست محیطی فراوانی برای این بهشت سبز ایجاد کرده و می‌کند. بر اساس آمار‌های منتشر شده بیش از ۶۴درصد زباله شهر‌ها در جنگل‌ها، ۲۶درصد در کرانه رودخانه‌ها و ۱۰درصد در مراتع بالا دست دپو می‌شود. اما مشکلات با بارندگی‌ها صدبرابر می‌شود. زیرا با این اتفاق شیرابه یا پساب‌های سمی با حجم بالای آلایندگی تولید می‌شود و خاک و آب را تباه می‌کند.
آلودگی باعث بی‌کیفیت شدن خاک منطقه می‌شود و این بی‌کیفیتی سبب خواهد شد که دیگر برای کشاورزی مناسب نباشد. اگر گیاهی در خاک آلوده کشت شود، عناصر آلوده کننده در تمامی اندام‌های گیاهی پخش و به انسان و حیوان منتقل خواهد شد.
آلودگی خاک ترسناک‌تر از آلودگی آب
چندی پیش مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران با بیان اینکه اعتبارات لازم باید تحت نظارت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی تخصیص یابد تا اطلس آلودگی خاک‌ها تهیه و تکمیل شود؛ گفته بود: «بخشی از آلودگی خاک منشأ انسانی و بخشی دیگر منشأ طبیعی دارد، بعضی از حوزه‌های آبخیز عناصر و رسوبات زمین شناسی دارد که می‌تواند منشأ آلودگی باشد.»
عطاءالله کاویان با تأکید بر اینکه فعالیت‌های انسانی و آلایندگی صنایع، آلودگی‌های میکروبی و فاضلاب‌ها و سموم زیادی که استفاده می‌شود از دیگر منشأ آلودگی‌ها هستند، ادامه داد: «آلودگی آب و خاک نگران کننده است. در این سال‌ها به آلودگی آب توجه شده، اما باید به آلودگی خاک هم توجه کرد. آلودگی آب با جایگزین کردن منابع آبی جدید برطرف شده و کم هزینه‌تر است، اما وقتی وارد خاک شود پاکسازی مشکل خواهد بود.»
این مسئول با تأکید بر اینکه باید وضعیت آلودگی خاک را بشناسیم تا انواع آلاینده‌ها و عناصر در مناطق شناسایی شوند؛ افزود: «در برخی مناطق باید محدودیت ایجاد کنیم بخشی از وظیفه ما در قالب قانون حفاظت خاک این است که برای صنایع و واحد‌های تولیدی که آلودگی ایجاد می‌کنند محاسبات جرایم خاک انجام و جرایم زیست محیطی در نظر گرفته می‌شود.»
وضعیت خاک مازندران در شرایطی قرار دارد که کم کم باید آن را بحرانی بنامیم. با این تفاسیر اگر باز هم هشدار‌ها نادیده گرفته شوند و از انتشار منابع آلودگی جلوگیری نشود بی‌شک تجمع غلظت عناصر سنگین سبب آلودگی بیش از حد خاک این استان شده و کشاورزی و دامداری به سمت ورشکستگی پیش می‌روند.
