جوان آنلاین: کشت محصولات کم‌آب بر از موضوعات مهمی است که در بحران کمبود آب کنونی بیش از پیش اهمیت دارد. تحقیقات آماری انجام شده نشان می‌دهند بخش زیادی از آب مصرفی در بخش کشاورزی می‌تواند با تغییر الگوی کشت ذخیره شده و هدر نرود. از طرفی خشکسالی‌هایی که طی چند سال اخیر در ایران روی داده است، کشاورزان را بر آن داشته تا با کشت محصولات جایگزین علاوه بر حفظ تنوع محصولات، صرفه‌جویی قابل توجهی نیز در مصرف آب داشته باشند. در میان استان‌های کشور، بوشهر از جمله مناطقی است که با اقلیم گرم و خشک و محدودیت منابع آبی، با چالش‌های جدی در زمینه کشاورزی مواجه است که نیاز است تغییراتی در این زمینه ایجاد کند.
کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و پدیده تغییر اقلیم، استفاده از تمام ظرفیت‌های موجود در استان‌های مختلف را برای تولید محصولات کم آب بر ضروری کرده است. در همین راستا وضعیت اقلیمی و منابع آب استان بوشهر ایجاب می‌کند، کشاورزی در این استان به سمت کشت گیاهان کم‌آب‌بر نظیر گیاهان دارویی برود تا پایداری بیشتری داشته باشد. تداوم شیوه‌های سنتی کشاورزی با نیاز آبی بالا، نه تنها منابع ارزشمند آب را به هدر می‌دهد، بلکه پایداری کشاورزی و امنیت غذایی منطقه را نیز به خطر می‌اندازد. در این شرایط، حرکت به سمت کشاورزی کم‌آب‌بر، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است. این رویکرد نوین، با تکیه بر انتخاب گونه‌های گیاهی مقاوم به خشکی، بهره‌گیری از روش‌های آبیاری نوین و مدیریت بهینه منابع، می‌تواند ضمن حفظ و احیای منابع آبی، تولید محصولات کشاورزی را نیز تضمین نماید.
نیاز اول، سیستم‌های آبیاری نوین
کشاورزی کم‌آب‌بر، نه تنها یک راهکار برای مقابله با کمبود آب، بلکه فرصتی برای توسعه پایدار و رونق اقتصادی استان بوشهر است. با اتخاذ رویکرد‌های نوین، بهره‌گیری از دانش و فناوری‌های روز و مشارکت فعال کشاورزان و مسئولان، می‌توان آینده‌ای روشن برای کشاورزی این منطقه رقم زد. در همین راستا استفاده از روش‌های آبیاری نوین، نقش حیاتی در افزایش بهره‌وری آب و کاهش هدر رفت آن در کشاورزی کم‌آب‌بر دارد. روش‌هایی مانند آبیاری قطره‌ای، آبیاری زیرسطحی و آبیاری بارانی کم‌فشار، می‌توانند با رساندن آب به طور مستقیم به ریشه گیاهان و جلوگیری از تبخیر سطحی، مصرف آب را به میزان قابل توجهی کاهش دهند. بر همین اساس، مدیریت بهینه منابع آب، شامل اقداماتی همچون جمع‌آوری آب‌های سطحی و بارندگی، استفاده از آب‌های بازیافتی و جلوگیری از آلودگی منابع آب است.
احداث سد‌ها و بند‌های خاکی، ایجاد آب‌بند‌ها و استفاده از سیستم‌های جمع‌آوری آب باران، می‌تواند به افزایش ذخایر آبی منطقه کمک کند. همچنین، استفاده از آب‌های بازیافتی تصفیه شده برای آبیاری مزارع و باغات، می‌تواند فشار بر منابع آب شیرین را کاهش دهد.
تنوع گیاهان کم‌آب‌بر
توسعه کشاورزی کم‌آب‌بر در استان بوشهر، نیازمند حمایت‌های دولتی در زمینه‌های مختلف است. ارائه تسهیلات و اعتبارات کم‌بهره به کشاورزان برای تغییر الگوی کشت و تجهیز مزارع به سیستم‌های آبیاری نوین، آموزش و ترویج روش‌های کشاورزی کم‌آب‌بر و حمایت از تحقیقات و پژوهش‌های مرتبط با گیاهان مقاوم به خشکی، می‌تواند نقش مؤثری در تحقق این هدف ایفا کند. سهراب برازجانی، کارشناس حوزه کشاورزی در بوشهر می‌گوید: «تغییر الگوی کشت در این منطقه، مستلزم جایگزینی تدریجی محصولات پرآب با گیاهانی است که نیاز آبی کمتری دارند و با شرایط اقلیمی منطقه سازگارترند. این تغییر، می‌تواند شامل کشت گیاهان علوفه‌ای کم‌آب، درختان میوه مقاوم به خشکی و گیاهان صنعتی با نیاز آبی پایین باشد.» وی تأکید می‌کند: «انتخاب این گونه‌ها، باید بر اساس مطالعات دقیق و جامع، با در نظر گرفتن عواملی همچون ارزش اقتصادی، پتانسیل بازار، سازگاری با شرایط خاک و آب و هوای منطقه و اثرات زیست‌محیطی انجام شود.»
این کارشناس حوزه کشاورزی خاطر نشان می‌کند: «تنوع گسترده‌ای از گیاهان کم‌آب‌بر وجود دارد که می‌توانند در استان بوشهر کشت شوند که گیاهان علوفه‌ای، درختان میوه، گیاهان صنعتی و گیاهان دارویی از این دسته هستند. کشت گیاهان علوفه‌ای کم‌آب مانند سورگوم، ارزن و یونجه‌های مقاوم به خشکی، می‌تواند نیاز دامداران منطقه به علوفه را تأمین کرده و از فشار بر مراتع طبیعی بکاهد.»
برازجانی با تأکید بر اینکه کشت گیاهان صنعتی با نیاز آبی پایین مانند کنجد، گلرنگ، و پنبه‌های مقاوم به خشکی، می‌تواند ضمن ایجاد اشتغال و درآمد برای کشاورزان، به تنوع بخشیدن به اقتصاد کشاورزی منطقه نیز کمک کند، می‌گوید: «گیاهان دارویی کم‌آب مانند آویشن، رزماری و زیره سبز به دلیل ارزش افزوده بالا و تقاضای رو به رشد در بازار‌های داخلی و خارجی، می‌توانند به عنوان یک منبع درآمد پایدار برای کشاورزان بوشهری مطرح شوند.»
جهش تولید در ۱۰۰ هکتار
با توجه به شرایط و محدودیت‌های منابع آب کشاورزی، توسعه کاشت گیاهان کم آب بر از جمله گیاهان دارویی در قالب برنامه‌های اصلاح الگوی کاشت یکی از راهکار‌های اثر بخش در بهبود و بهره‌وری منابع آبی است. معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر با بیان اینکه در سال زراعی جاری حدود ۱۰۰هکتار از سطح مزارع استان در قالب طرح جهش تولید در دیمزار‌های استان به کشت گیاه دارویی زیره سبز اختصاص یافته می‌گوید: «کوتاه بودن مراحل رشد و نمو تا برداشت، نیاز آبی بسیار کم، مقاومت به شرایط خشکی و بازار فروش مناسب این محصول دارویی از مهمترین مزیت‌های کاشت و توسعه گیاه دارویی زیره سبز است.»
کبری توکلی، آگاهی بخشی به شرکت‌های خصوصی در زمینه ورود آنها به انجام کشت‌های قراردادی، برنامه‌ریزی در جهت اعطای تسهیلات به کشاورزان و نیز پیگیری انعقاد بیمه کشاورزی این محصول را از عوامل مهم و تأثیرگذار در توسعه کاشت این گیاه دارویی عنوان می‌کند. وی با اشاره به اینکه کاشت زیره‌سبز استان در آبان و برداشت آن در اواخر اسفند صورت می‌پذیرد، تصریح می‌کند: «در سال زراعی جاری کشت این گیاه عمدتاً در شهرستان‌های تنگستان، دشتستان، دیلم، بوشهر و دشتی انجام شده است.» متأسفانه تصورات از کم آبی، محدود بودن منابع آب در ایران است. با این حال باید گفت ایران از نظر منابع آب در موقعیت بدی قرار نگرفته است و فقط استفاده نادرست از این منابع، مشکلاتی زیادی را ایجاد کرده است. منابع آب پنهان در ایران، یکی از موارد فراموش شده می‌باشد که توجه به آن می‌تواند از بروز بسیاری از مشکلات در صنایع مختلف مثل کشاورزی جلوگیری کند. با کنترل مصرف آب در زمینه منابع آب پنهان می‌توان گام مهمی در زمینه جلوگیری از هدر رفت آب در ایران برداشت.
