جوان آنلاین: آشوراده تنها جزیره ایرانی دریای خزر است که تا سال‌ها پیش با امکاناتی همچون پاسگاه ژاندارمری، شرکت تعاونی روستایی، مدرسه، مغازه، مسجد و حسینیه بیش از هزار نفر سکنه داشت. خانواده‌هایی که به مشاغل دامداری، کارگری، کشاورزی و ماهی‌گیری مشغول بودند و روزگاری نه چندان دور با ارزش‌ترین محصول دریای خزر، یعنی خاویار در نزدیکی این جزیره به دست می‌آمد، اما در سال ۱۳۷۲ به علت بالاآمدن سطح آب دریای خزر و رخ دادن سیل، مردم جزیره آنجا را ترک کردند و تنها کارمندان شیلات در آن باقی ماندند، اما حالا و با پایین آمدن سطح آب، بومیان درخواست بازگشت به محل زندگی سابق خود را دارند که با چالش‌هایی مواجه شده و دولت اعلام کرده از آنها حمایت می‌کند.
ماجرای حفاظت از جزیره آشوراده برای نخستین بار در سال ۱۳۴۸ و به موجب مصوب شماره شورای عالی محیط‌زیست به عنوان منطقه حفاظت شده تصویب شد. بعد از آن در سال ۱۳۵۲ به موجب مصوبه شماره ۵۵ شورای عالی محیط‌زیست، بخش‌های دیگری از میانکاله نیز منطقه حفاظت شده اعلام شد تا اینکه در سال ۱۳۵۴ با مصوبه شماره ۷۸ این شورا با ذکر مستثنیات موجود در منطقه، میانکاله به عنوان پناهگاه حیات وحش ارتقا یافت.
سیری در تاریخ آشوراده
بحث واگذاری جزیره «آشوراده» برای ساخت تأسیسات گردشگری نخستین‌بار در سال ۱۳۸۳ مطرح شد. بعد از آن و در مهر سال ۸۴ و در دولت نهم سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در موافقتنامه‌ای مجوز تأسیس منطقه نمونه گردشگری ملی جزیره آشوراده را صادر کرد. این اتفاق در حالی رخ داد که پیش از آن سازمان بازرسی کل کشور با ارائه گزارشی از وضعیت پناهگاه حیات‌وحش میانکاله اعلام کرده بود که این منطقه به عنوان یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست محیطی کره زمین با فروش ۳۸۰ هکتار از اراضی آشوراده آن هم با توجیه توسعه گردشگری به سازمان مناطق گردشگری در معرض تخریب است و در آن زمان آشوراده فقط به‌عنوان منطقه نمونه گردشگری ثبت شد و در دولت بعد در سال ۹۳ پس از برگزاری چندین جلسه کارشناسی مصوب شد جزیره آشوراده استان گلستان در دریای خزر با مراعات مسائل زیست‌محیطی به یک مرکز گردشگری تبدیل شود و در سال ۹۴ پایان طرح مطالعات گردشگری و طبیعتگردی جزیره آشوراده اعلام شد و مصوبه به هیئت دولت وقت رسید و در سال ۹۵ نیز کلیات طرح گردشگری جزیره «آشوراده» در سازمان حفاظت محیط‌زیست تأیید و اردیبهشت سال ۹۷ طرح گردشگری «آشوراده» تأیید شد.
آذر همان سال نیز پروژه گردشگری جزیره آشوراده گلستان آغاز شد و در اسفندماه برای اولین‌بار اجرای طرح گردشگری آشوراده با دستور مقام قضایی متوقف شد و بار دیگر در سال ۹۹ معاونت قضایی دادستان کل کشور دستور توقف این طرح را به دادستان گرگان ابلاغ کرد. فعالیت شرکت‌های پرورش ماهی در قفس در میانکاله، منشأ ریزگردشدن و از بین رفتن محیط زندگی امن پرندگان برخی از انتقاداتی بود که درباره آن مطرح شد. در سفر هیئت دولت سیزدهم به گلستان و سفر رئیس‌جمهور شهید در اسفند ۱۴۰۰ دوباره قصه پر غصه جزیره آشوراده بر سر زبان‌ها افتاد و پس از بازدید‌ها و تأکید بر اجرای این طرح با رفع مشکلات آشوراده در مسیر تحول قرار گرفت.
فراز و فرود‌ها
در دهه ۷۰، به دلیل بالا آمدن سطح آب دریای خزر و کاهش امکانات زیربنایی، بومیان آشوراده ناچار شدند جزیره را ترک کنند. خانه‌های‌شان تخریب شد، فعالیت‌های اقتصادی متوقف و آشوراده به یک جزیره خالی از سکنه تبدیل شد. بعد از خالی شدن آشوراده از سکنه، اداره کل منابع طبیعی استان گلستان، کل عرصه آشوراده را جزو اراضی ملی اعلام کرد و سند آن به نام منابع طبیعی صادر شد و همین موضوع محل منازعه و دعوای حقوقی بر سر مالکیت زمین‌های این روستای متروکه شد که از قضا محل اجرای طرح گردشگری طبیعتگردی جزیره آشوراده نیز هست. تصمیمات درباره سرنوشت این جزیره تمام ایرانی در این سال‌ها دستخوش تحولات زیادی بوده و سرنوشت متفاوتی را پشت سر گذاشته است. حالا که سطح آب کاهش یافته و شرایط برای بازگشت فراهم شده، این پرسش مطرح است که آیا آشوراده بار دیگر به خانه بومیانش تبدیل خواهد شد؟
بسیاری از ساکنان پیشین آشوراده، هنوز خاطرات زندگی در این جزیره را با خود دارند و بازگشت به زادگاه‌شان را آرزویی محال، اما شیرین می‌دانند.
یکی از بومیان سابق که اکنون در بندر ترکمن زندگی می‌کند، می‌گوید: زندگی ما در آشوراده جریان داشت. نان‌مان را از دریا درمی‌آوردیم، بچه‌های‌مان همان‌جا بزرگ شدند، اما به خاطر مشکلات طبیعی مجبور شدیم آنجا را ترک کنیم. حالا که می‌شنویم شاید دوباره بتوانیم برگردیم، انگار قلب‌مان دوباره می‌تپد.
آشوراده فقط یک تکه زمین نیست، هویت ماست. اگر شرایط برای بازگشت فراهم شود، حتماً برمی‌گردیم و زندگی را از نو می‌سازیم.
حمایت از بازگشت بومیان
در جلسه اخیر شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان گلستان، علی عبدالعلی‌زاده، نماینده رئیس‌جمهور در توسعه دریامحور از ضرورت احیای آشوراده سخن گفت و افزود: «موافق بازگشت ساکنان بومی به روستای آشوراده هستیم. باید با تکیه بر معماری متناسب و هویت منحصر‌به‌فرد، بار دیگر این جزیره را پویا کنیم و آن را به قطب گردشگری ایران، منطقه و حتی دنیا تبدیل کنیم.»
عبدالجلال ایری، نماینده مردم غرب گلستان در مجلس شورای اسلامی نیز تأکید کرد: «تنها راه توسعه آشوراده، بازگشت مردم بومی آن است. اگر شرایط برای اسکان مجدد فراهم شود، این جزیره می‌تواند دوباره به یکی از مهمترین مقاصد گردشگری شمال کشور تبدیل شود.»
با وجود حمایت‌های دولت، بازگشت بومیان به آشوراده با چالش‌های متعددی روبه‌روست. از یک سو، تأمین زیرساخت‌های مناسب، شامل آب، برق، بهداشت و امکانات رفاهی یک ضرورت است و از سوی دیگر، نگرانی‌هایی درباره تأثیرات زیست‌محیطی این بازگشت وجود دارد.
حفاظت از تالاب‌ها، اکوسیستم طبیعی و پرندگان مهاجر آشوراده، باید همزمان با توسعه گردشگری مورد توجه قرار گیرد. در همین راستا، مسئولان بر ایجاد یک مدل گردشگری پایدار تأکید دارند که ضمن احیای جزیره، کمترین آسیب را به طبیعت وارد کند.
اگر برنامه‌های دولت برای احیای آشوراده به درستی اجرا شود، این جزیره می‌تواند به الگویی از توسعه پایدار گردشگری در کشور تبدیل شود. بازگشت بومیان، احیای فرهنگ محلی، رونق اقتصاد منطقه و حفظ محیط‌زیست همه می‌توانند در کنار هم به واقعیت بپیوندند.
با اعلام موافقت نماینده رئیس‌جمهور برای بازگشت بومیان به آشوراده، حالا این جزیره تاریخی در مسیر احیا قرار گرفته است و همه چیز به تصمیمات مسئولان و همکاری بومیان بستگی دارد.
