«مارکت‌پلیس»، یا در زبان پارسی «بازار» و «بازارچه»، اصطلاحا به مکانی گفته می‌شود که در آن چندین فروشنده برای فروش محصولات خود گرد هم آمده اند و خریداران می‌توانند با بررسی محصولات آنها، آنچه نیاز دارند را تهیه کنند. فروشنده می‌تواند از حضور جمعیت زیاد در بازارچه استفاده کرده و محصولات خود را در معرض دید تعداد افراد بیشتری قرار دهد و خریدار نیز در بازارچه به طیف وسیع‌تری از محصولات دسترسی دارد و سبد خرید خود را با سهولت بیشتر و به اصطلاح با دست بازتری تکمیل می‌کند.
امروزه این مفهوم علاوه بر کاربرد در رویکرد سنتی فروش محصولات و خدمات (مغازه‌های فیزیکی، پاساژها و …)، در حوزه تجارت الکترونیک نیز ورود کرده و به سرعت در حال رشد است.
انواع مارکت‌پلیس
انواع پاساژها و بازارهای فیزیکی، مثال‌های خوبی از مارکت‌پلیس‌های آفلاین یا حقیقی هستند؛ چرا که از تجمع تعدادی از فروشندگان مستقل تشکیل شده‌اند که در یک فضای رقابتی در حال فروش محصولات خود به جمعیت خریداران حاضر در مارکت‌پلیس هستند.
اما این مفهوم، امروزه در حوزه تجارت الکترونیک نیز به چشم می‌خورد و دسته خاصی از فروشگاه‌های آنلاین با ارائه محصولات چندین فروشنده در رسانه فروش خود، در دسته مارکت‌پلیس‌های آنلاین یا مجازی قرار می‌گیرند. بنابراین، مارکت‌پلیس یک فروشگاه آنلاین است که در آن چندین فروشنده می‌توانند با هم محصولات خود را به فروش برسانند.
مزیت مارکت‌پلیس برای فروشندگان و مشتریان نهایی
اصلی‌ترین مزیت مارکت‌پلیس برای مشتریان نهایی و نیز فروشندگان (یا تامین‌کنندگان)، کاهش قیمت تمام شده محصولات است. در دنیای حقیقی، از مشکلات مهم مغازه‌ها و دفاتر فروش، صرف زمان و هزینه بیشتر توسط مشتریان برای تهیه محصولات آنها است. حتی اگر مشتریانی هم باشند که دوری مسیر را به خاطر خرید چیزی تحمل کنند، هزینه‌ای که می‌پردازند، با اضافه شدن هزینه رفت‌وآمد، بیش از حد انتظار خواهد بود؛ همچنین تامین‌کنندگان یا فروشندگان، دسترسی کمتری به خریداران شهرهای دیگر خواهند داشت.
به صورت کلی، مزیت مارکتپلیسها برای فروشندگان و مشتریان نهایی را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
مزیت‌های مارکت‌پلیس برای فروشندگان:
فروش آسان‌تر کالا
فروش سریع‌تر کالا
سود بیشتر به دلیل فروش بیشتر
دسترسی به نقاط دورافتاده کشور
کاهش و حتی حذف هزینه بازاریابی برای فروش کالا
مزیت‌های مارکت‌پلیس برای مشتریان نهایی:
خرید آسان‌تر کالا از خانه
انتخاب آسان بدون صرف وقت و انرژی
انتخاب از میان طیف وسیعی از کالاها
شناخت بهتر محصولات و برندها
امکان مقایسه قیمت یک محصول واحد از بین چندین تأمین‌کننده
خرید ارزان‌تر
خرید با اطمینان
دیجی‌کالا؛ نمونه موفق مارکت‌پلیس در ایران
امروزه شکی در موفقیت مارکت‌پلیس‌های نمونه در صحنه جهانی نیست. از جمله این مارکتپلیسها می‌توان به آمازون و ای‌بی اشاره کرد. بر اساس آمارها، ۴۳ درصد از کل تراکنش‌های مرتبط با خرید آنلاین در ایالات متحده متعلق به آمازون است و به صورت میانگین، خرده‌فروشانی که محصولات خود را در حداقل یکی از مارکت‌پلیس‌های مطرح، از جمله آمازون، به فروش می‌رسانند شاهد رشد ۳۸ درصدی جریان درآمدی سالیانه خود هستند.
با مشاهده این تجربه جهانی، انتظار ورود این مدل از تجارت به فضای تجارت الکترونیک کشورمان، انتظاری منطقی است و در سال‌های اخیر نیز شاهد رشد مارکت‌پلیس‌های موفق ایرانی بوده‌ایم. از جمله فروشگاه‌های آنلاین مطرح و نمونه در حوزه مارکت‌پلیس می‌توان به دیجی‌کالا اشاره کرد.
موفقیت این استارت‌‌آپ پیشرو در حوزه فروش آنلاین و گسترش فرهنگ آن در کشورمان، بر هیچ‌کس پوشیده نیست. این فروشگاه، به عنوان بزرگترین فروشگاه اینترنتی کشور، همواره در حل مشکلات کشور پیش قدم بوده و با ورود به حوزه مارکت‌پلیس نیز گامی مهم در حمایت از تولید ملی و توسعه مشاغل ایرانی برداشته است.
مارکت‌پلیس دیجی‌کالا فعالیتش را از سال ۱۳۹۵ و با نام مرکز فروشندگان آغاز کرد و پس از یک سال، بیش از ۴۰۰۰ فروشنده و تامین‌کننده همکاریشان را با این مرکز آغاز کردند.
به گفته «حمید محمدی»، مدیرعامل دیجی‌کالا، با پیاده سازی مدل مارکت پلیس در حال حاضر بیش از ۱۵ هزار فروشنده کالاهای خود را در دیجی‌کالا به فروش می‌رسانند و پیش‌بینی می‌شود تا آخر سال ۱۳۹۷، تعداد یک میلیون کالا در دیجی‌کالا ارائه شود.
چالش‌های فعالیت به عنوان مارکت‌پلیس
نمایش محصولات
از چالش‌های مهم ارائه محصولات از چندین فروشنده، هماهنگی آنها در زمینه نحوه نمایش محصولات است. گاهی ممکن است یک فروشنده، محصول خود را با جزئیات و شرح کامل محصول به نمایش بگذارد؛ در حالی که فروشنده دیگری توجه لازم به این موارد را نداشته باشد. در صورت عدم هماهنگی میان فروشندگان در این زمینه، وب‌سایت مارکت‌پلیس در خصوص تجربه کاربری با مشکلات مهمی مواجه شده و این موضوع می‌تواند به کاهش بازدیدکنندگان منجر شود.
خوشبختانه رویکرد دیجی‌کالا در این زمینه مثبت است و از اقدامات موثر این فروشگاه در راستای برطرف کردن این چالش، می‌توان به آموزش‌های کاربردی دیجی‌کالا در این زمینه در وب‌سایت آکادمی فروش این مجموعه اشاره کرد. همچنین نظارت ناظرین دیجی‌کالا برای تایید ثبت کالا از طریق فروشندگان، از دیگر راهکارهای سودمند این مارکت‌پلیس برای ایجاد هماهنگی بیشتر در نحوه نمایش محصولات فروشندگان است.
پشتیبانی مشتریان
موضوع حائز اهمیت در فعالیت مارکت‌پلیس، بر عهده داشتن مسئولیت فروش و خدمات و پشتیبانی پس از فروش توسط خود فروشنده است؛ اما اکثر مشتریانی که از مارکت‌پلیس خریداری می‌کند، انتظار پشتیبانی مسئولانه از وب‌سایت مارکت‌پلیس در قبال فروش محصولات را دارند.
رویکرد دیجی‌کالا در راستای غلبه بر این چالش، الزام فروشندگان به ثبت یک آدرس و شماره تلفن ثابت در شهر تهران است تا به عنوان مشخصات نماینده خدمات پس از فروش آن فروشنده در ارتباط با دیجی‌کالا در نظر گرفته شود. هرچند این اقدام، رویکردی موثر در این زمینه است؛ اما آنچه بیشتر اهمیت دارد اطمینان دیجی‌کالا از کیفیت خدمات پس از فروش فروشندگان و ارتباط کارآمد آنها با نمایندگان دیجی‌کالا است.
از طرفی بالا بردن فرهنگ خرید از مارکت‌پلیس در میان مشتریان و شفاف‌سازی روند پشتیبانی پس از خرید برای آنان نیز از اقدامات مهم دیگر با هدف غلبه بر چالش مطرح شده است. بنابراین، با ارتباط کارآمد و باکیفیت با هر دو گروه مرتبط با مارکت‌پلیس (مشتریان و فروشندگان) می‌توان تا حد زیادی بر چالش پشتیبانی مشتریان مارکت‌پلیس غلبه کرد.
اطمینان از محصولات
اعتماد مشتریان به یک فروشگاه آنلاین، فاکتور مهمی است که به آسانی به دست نمی‌آید. این فاکتور، نقشی مهم در خرید مشتریان از یک فروشگاه آنلاین ایفا می‌کند و در صورت عدم توجه کافی به آن، برندینگ و میزان بازدید فروشگاه آنلاین با مشکلات اساسی روبرو خواهد شد.
کنترل ناظران یک مارکت‌پلیس بر فروشندگان، بسیار مشکل و چالش برانگیز است و در مورد دیجی‌کالا شاهد آن بودیم که برخی فروشندگان متخلف، باعث نارضایتی مشتریان این مارکت‌پلیس شدند. با جستجوی کلمه دیجی‌کالا در شبکه‌های اجتماعی، با تعدادی از تصاویر و مطالبی روبه‌رو می‌شوید که اخیرا هم‌زمان با افزایش نرخ دلار و کاهش بعضی از کالاهای دیجیتال، تجربه تلخ کاربران را بازگو می‌کنند.
به هر حال آنچه حائز اهمیت است این نکته است که مسئولیت قیمت‌گذاری محصولات در یک مارکت‌پلیس و همچنین دیگر پارامترهای مرتبط با محصول از جمله زمان ارسال، اصل بودن و … بر عهده فروشندگان است و عوامل مارکت‌پلیس تنها جنبه نظارتی دارند و در این زمینه مسئولیت مستقیم بر عهده آنان نیست.
هرچند با توجه به شرایط مطرح شده در صفحه ثبت نام در مرکز فروش دیجی‌کالا، می‌توان گفت دیجی‌کالا قوانین و مقررات سختگیرانه‌ای در این زمینه تنظیم کرده است که فروشندگان را موظف می‌کند رویکرد متعهدانه‌ای در فروش محصولات خود در نظر بگیرند و از این اقدام می‌توان به عنوان گامی مثبت در جهت افزایش رضایت مشتریان این مارکت‌پلیس یاد کرد.
نقش مارکتپلیسها در ارتقای فضای اقتصادی کشور
فروشگاه‌های آنلاین و به ویژه مارکتپلیسها با فراهم کردن بستر فروش محصولات ایرانی می‌توانند نقش مهمی در ارتقای فضای اقتصادی کشور، خصوصا در دوره پرالتهاب کنونی، ایفا کنند. از مهم‌ترین آثار این سربازان پرافتخار جنگ اقتصادی کشور، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم
اشتغال‌زایی در این حوزه‌ها به صورت مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌شود. به عنوان مثال افزایش درآمد یک خرده‌فروش از این بستر، منجر به توسعه کسب‌وکار او خواهد شد. هنگامی که این توسعه اتفاق بیافتد، به صورت زنجیره‌ای پول میان کسب‌وکارهای دیگری که به صورت غیرمستقیم در این کسب‌وکار نقش داشته‌اند به گردش در می‌آید و آنها نیز سود خواهند کرد.
جلوگیری از ورود کسب‌وکارهای مشابه خارجی
ایران با توجه به جمعیت خود و میزان استفاده از اینترنت، گزینه بسیار مناسبی برای فروشندگان اینترنتی به حساب می‌آید.
همانطور که پیشتر نیز بیان شد، شرکت‌های بزرگ همچون آمازون، از مارکت‌پلیس‌های موفق جهانی هستند و ممکن است به سمت بازار ایران نیز حرکت کنند؛ پس وجود مارکت‌پلیس‌های بومی که توسط استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای اینترنتی و با خلاقیت جوانان ایرانی راه‌اندازی شده‌اند، مانع اصلی و سد محکمی در ورود کسب‌وکارهای مشابه خارجی و در نتیجه خروج ارز از کشور بوده و به رشد اقتصادی کشور کمک فراوان کرده‌اند.
جلوگیری از قاچاق و حمایت از تولید داخلی
فعالیت فروشگاه‌های آنلاین و مارکتپلیسها در بازار ایران و نظارت و اعتمادی که مردم و مسئولان نسبت به آن دارند باعث شده تا محصولات بی‌کیفیتی که از راه‌های قاچاق وارد بازار شده‌اند دیگر مشتری نداشته باشند. از طرفی استارتآپهای ایرانی همگی تحت نظارت نهادهای مسئول هستند و به طور قانونی فعالیت می‌کنند و طبیعتا کالای قاچاق در آنها عرضه نمی‌شود؛ در نتیجه این امر سبب رونق گرفتن تولیدات داخلی و گسترش صنایع ملی شده است.
همچنین مارکتپلیسها این امکان را به کسب‌وکارهای محلی و خانگی می‌دهند تا با فروش محصول خود، علاوه بر کسب درآمد، به گسترش فرهنگ استفاده از تولیدات ملی و حمایت از آنها نیز کمک کنند.
توسعه فناوری
مارکت‌پلیس‌های موفق ایرانی از جمله دیجی‌کالا، در واقع استارتآپهای پیشروی کشور هستند و ذات کسب‌وکار استارت‌آپی با تکنولوژی و فناوری آمیخته شده است. استارت‌آپ‌ها با مدل‌های خلاقی که دارند همگام با تکنولوژی رشد کرده و از جدیدترین فناوری‌ها و خدمات برای خود استفاده می‌کنند. بدون شک این توسعه فناوری تا زمانی که استارتآپهای بزرگ در کشور وجود دارند ادامه خواهد یافت و زمینه خلاقیت برای جوانان ایرانی فراهم خواهد شد.
