سرمایه گذاری برای تولید (۱۳)

نقش نیرو‌های مسلح در سرمایه گذاری مولد

با عنایت به نام گذاری سال ۱۴۰۴ با عنوان «سرمایه‌گذاری برای تولید» از سوی رهبر معظم انقلاب در سلسله یادداشت‌های پیش رو به تبیین این مسئله و ظرفیت‌های آن می‌پردازیم. در این یادداشت، به نقش نیرو‌های مسلح در تحقق شعار سال پرداخته شده است.

جوان آنلاین: شعار سال ۱۴۰۴ با عنوان «سرمایه‌گذاری برای تولید» از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی، بر ضرورت تقویت اقتصاد تولیدمحور و خودکفایی ملی تأکید دارد. نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران، با توجه به تجربیات ارزشمند دوران دفاع مقدس و توانمندی‌های گسترده در عرصه‌های صنعتی، دفاعی و عمرانی، می‌توانند نقش محوری در تحقق این شعار ایفا کنند. این مقاله با بررسی ابعاد مختلف نقش نیرو‌های مسلح در تولید، فرصت‌ها، ظرفیت‌ها و دستاورد‌های آنان، به‌ویژه در حوزه‌های صنعت دفاعی، زیرساخت‌های اقتصادی، فناوری‌های نوین و مشارکت در پروژه‌های ملی، نشان می‌دهد که چگونه این نهاد‌ها می‌توانند به عنوان موتور محرک اقتصاد مقاومتی عمل کنند.

نیرو‌های مسلح ایران پس از جنگ تحمیلی، با تبدیل تهدید‌ها به فرصت‌ها، و ضمن مشارکت در پیشرفت‌های اقتصادی کشور، پای در عرصه تولید گذاشته و افتخارات بسیاری را برای کشور رقم زدند. نیرو‌های مسلح نه‌تنها در عرصه امنیتی، بلکه در حوزه‌های اقتصادی، صنعتی و فناوری نیز به پیشرفت‌های چشمگیری دست یافتند. تجربیات دوران دفاع مقدس و ضرورت خودکفایی، باعث شد تا صنایع دفاعی ایران به سطحی از توانمندی برسند که علاوه بر تأمین نیاز‌های داخلی، به صادرات محصولات نظامی و غیرنظامی نیز بپردازند.

در سال‌های اخیر، نیرو‌های مسلح با ورود به عرصه‌های تولیدی و صنعتی، از جمله ساخت زیرساخت‌های حمل‌ونقل، انرژی، کشاورزی و فناوری‌های پیشرفته، نقش بی‌بدیلی در پیشبرد اقتصاد مقاومتی ایفا کرده‌اند که در این مقاله به بررسی نقش آنان در تحقق شعار سال ۱۴۰۴ می‌پردازیم:

۱- تجربیات نیرو‌های مسلح در دوران دفاع مقدس و انتقال آن به تولید

در طول جنگ تحمیلی، نیرو‌های مسلح ایران با کمبود تجهیزات و تحریم‌های بین‌المللی مواجه بودند، اما با تکیه بر خلاقیت و دانش بومی، موفق به ساخت انواع تسلیحات، تجهیزات نظامی و مهندسی شدند. پس از جنگ، این تجربیات به حوزه‌های غیرنظامی منتقل شد و منجر به ایجاد صنایع پیشرفته در کشور گردید.

- توسعه صنایع دفاعی و فناوری‌های دوکاربرده (Dual-Use Technologies):

بسیاری از فناوری‌های توسعه‌یافته در صنایع دفاعی (مانند پهپادها، موشک‌ها و سیستم‌های الکترونیکی) قابلیت استفاده در بخش‌های غیرنظامی مانند کشاورزی، نفت و گاز، و ارتباطات را دارند.

- ساخت زیرساخت‌های حیاتی:

نیرو‌های مسلح در ساخت سدها، پل‌ها، جاده‌ها و نیروگاه‌ها مشارکت فعال داشته‌اند. به‌عنوان مثال، قرارگاه خاتم‌الانبیاء (ص) در اجرای پروژه‌های بزرگ ملی مانند سد‌های کارون و کرخه نقش کلیدی ایفا کرده است.

۲- فرصت‌ها و ظرفیت‌های نیرو‌های مسلح در تحقق شعار تولید

- توانمندی در مدیریت پروژه‌های بزرگ ملی

- دسترسی به فناوری‌های پیشرفته و دانش فنی

- ظرفیت بسیج منابع انسانی متخصص

- امکان همکاری با بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان

۳- چالش‌ها و راهکار‌ها

اگرچه نیرو‌های مسلح ظرفیت‌های بالایی در حوزه تولید دارند، اما برخی چالش‌ها از جمله:

- تحریم‌های بین‌المللی

- نیاز به هماهنگی بیشتر با بخش خصوصی

- ضرورت افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها

وجود دارد که با تقویت همکاری‌های بین‌نهادی و استفاده از ظرفیت‌های داخلی قابل حل است.

۴- نقش نیرو‌های مسلح در سرمایه‌گذاری برای تولید

۴.۱- صنایع دفاعی و گسترش فناوری‌های پیشرفته

صنایع دفاعی ایران، به‌ویژه در مجموعه‌هایی مانند وزارت دفاع، سپاه پاسداران و نیرو‌های مسلح، به یکی از قطب‌های تولید فناوری‌های پیشرفته تبدیل شده‌اند. این صنایع علاوه بر تولید تجهیزات نظامی، در حوزه‌های زیر نیز فعال هستند:

- تولید خودرو و تجهیزات سنگین:

مانند تولید خودرو‌های نظامی و غیرنظامی توسط شرکت‌های وابسته به نیرو‌های مسلح.

- پهپاد‌ها و فناوری‌های هوایی:

استفاده از پهپاد‌های ایرانی در کشاورزی، نقشه‌برداری و امداد رسانی.

- ولید دارو و تجهیزات پزشکی:

برخی از سازمان‌های دفاعی در تولید دارو‌های استراتژیک و تجهیزات پزشکی پیشرفته مشارکت داشته‌اند.

۴.۲- مشارکت در پروژه‌های زیرساختی و اقتصادی

- احداث نیروگاه‌ها و شبکه‌های انتقال انرژی:

نیرو‌های مسلح در ساخت نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و تجدیدپذیر مشارکت داشته‌اند.

- پروژه‌های حمل‌ونقل و ریلی:

مانند ساخت راه‌آهن و بزرگراه‌های استراتژیک توسط قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء (ص).

- کشاورزی و امنیت غذایی:

برخی از نهاد‌های نظامی در توسعه کشاورزی و تولید محصولات اساسی مانند گندم و جو فعالیت داشته‌اند.

۴.۳- توسعه فناوری‌های دیجیتال و هوش مصنوعی

با توجه به نیاز روزافزون به فناوری‌های نوین، نیرو‌های مسلح در حوزه‌هایی مانند:

- امنیت سایبری و تولید نرم‌افزار‌های بومی

- هوش مصنوعی و رباتیک

- فناوری‌های ارتباطی و ماهواره‌ای

فعال بوده‌اند که این دستاورد‌ها می‌تواند به بخش خصوصی و تولید ملی نیز منتقل شود.

۵- نمونه‌های عینی از فعالیت‌های اقتصادی و تولیدی نیرو‌های مسلح در ایران

نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران، (خاصه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ارتش جمهوری اسلامی ایران و وزارت دفاع)، در سال‌های اخیر با ورود به عرصه‌های اقتصادی و صنعتی، نقش مهمی در پیشبرد پروژه‌های کلان ملی، توسعه زیرساخت‌ها و افزایش تولید داخلی ایفا کرده‌اند. در این بخش، به نمونه‌های مستند و شاخص از فعالیت‌های اقتصادی و تولیدی نیرو‌های مسلح اشاره می‌شود.

۱. پروژه‌های زیرساختی و عمرانی

الف) قرارگاه خاتم‌الانبیاء (ص) و پروژه‌های ملی

قرارگاه خاتم‌الانبیاء (ص) به عنوان بازوی اجرایی سپاه پاسداران، در چند دهه اخیر مسئولیت اجرای بزرگ‌ترین پروژه‌های زیرساختی کشور را بر عهده داشته است. برخی از این پروژه‌ها عبارتند از:

- احداث سد‌های بزرگ:

سد کرخه (بزرگ‌ترین سد خاکی خاورمیانه)، سد گتوند (بلندترین سد خاکی ایران)، سد دز (از مهم‌ترین سد‌های تولید برق کشور)، سد سیوند (در استان فارس).

- پروژه‌های راه‌سازی و حمل‌ونقل:

راه‌آهن تهران-مشهد (بخش‌هایی از آن توسط نیرو‌های مسلح اجرا شد)، بزرگراه تهران-شمال (محور هراز)، احداث متروی تهران و شهر‌های بزرگ (مانند خط ۶ متروی تهران)

- توسعه بنادر و دریایی:

بندر چابهار (پروژه‌های توسع‌های توسط نیروی دریایی سپاه)، اسکله‌های نفتی و تجاری در خلیج فارس

ب) شرکت‌های تابعه وزارت دفاع در پروژه‌های صنعتی

وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح، با شرکت‌های تابعه خود در حوزه‌های مختلف صنعتی فعال است:

۱- صنایع هوایی و فضایی: تولید هواپیما‌های صاعقه و کوثر (توسط شرکت صنایع هواپیمایی ایران)، پرتاب ماهواره‌های ایرانی (توسط سازمان صنایع هوافضا)

۲- صنایع خودروسازی: تولید خودرو‌های نظامی و غیرنظامی (مانند خودرو‌های رزمی "رعد" و مشارکت در تولید خودرو‌های سواری)

۳- صنایع نفت و گاز: پالایشگاه ستاره خلیج فارس (با مشارکت شرکت‌های وابسته به نیرو‌های مسلح)، احداث خطوط لوله انتقال نفت و گاز

۲- فعالیت‌های تولیدی و صنعتی

الف) شرکت‌های اقتصادی سپاه (مانند قرارگاه سازندگی قدس)

- کشاورزی و امنیت غذایی: طرح‌های بزرگ کشاورزی در مناطق مرزی (مانند کشت گندم و جو در استان‌های غربی)، توسعه گلخانه‌های مدرن

- صنایع معدنی و فلزی: فعالیت در معادن مس، سنگ‌آهن و طلا، احداث کارخانه‌های فولاد و آلومینیوم

- صنایع الکترونیک و فناوری: تولید تجهیزات ارتباطی و سامانه‌های امنیتی، راه‌اندازی شبکه‌های اینترنتی داخلی (شبکه ملی اطلاعات)

ب) نیروی دریایی و توسعه صنایع دریایی

- تولید کشتی‌های تجاری و نفتکش (در شرکت‌های زیرمجموعه نیروی دریایی سپاه)، احداث اسکله‌های تجاری در بندرعباس و چابهار، پروژه‌های آب‌شیرین‌کن و تأمین آب مناطق جنوبی کشور

۳- سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین

الف) پهپاد‌ها و رباتیک: استفاده از پهپاد‌های مهاجر و ابابیل در کشاورزی و نقشه‌برداری، تولید ربات‌های نظامی و صنعتی

ب) انرژی‌های تجدیدپذیر: احداث نیروگاه‌های خورشیدی و بادی توسط شرکت‌های وابسته به نیرو‌های مسلح، توسعه باتری‌های پیشرفته برای ذخیره انرژی

۴- همکاری با بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان

- شتابدهنده‌های فناوری دفاعی (مانند مراکز رشد وزارت دفاع)، حمایت از استارت‌آپ‌های حوزه امنیت سایبری و هوش مصنوعی، مشارکت در تولید دارو‌های استراتژیک و واکسن‌ها (مانند همکاری در تولید واکسن کووید-۱۹)

۶- نتیجه‌گیری

نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر تجربیات دوران دفاع مقدس و توانمندی‌های فناورانه، نه‌تنها در حوزه امنیتی، بلکه در عرصه اقتصادی نیز به یکی از بازیگران اصلی تبدیل شده‌اند. نمونه‌های ذکرشده نشان می‌دهد که این نهاد‌ها در سرمایه‌گذاری برای تولید، اجرای پروژه‌های زیرساختی و توسعه فناوری‌های نوین نقش بی‌بدیلی داشته‌اند. با تقویت این ظرفیت‌ها و همکاری بیشتر با بخش خصوصی، نیرو‌های مسلح می‌توانند به‌عنوان موتور محرک اقتصاد مقاومتی در تحقق شعار سال ۱۴۰۴ عمل کنند.

منابع مورداستفاده:

- گزارش‌های عملکرد قرارگاه خاتم‌الانبیاء (ص)

- اسناد وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح

- گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس درباره نقش نیرو‌های مسلح در اقتصاد

- مصاحبه‌های مسئولان نظامی و اقتصادی کشور

فهرست منابع:

۱- سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ جمهوری اسلامی ایران

۲- دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری

۳- بخش‌های مربوط به اقتصاد مقاومتی و نقش نهاد‌های نظامی در توسعه.

محمد صادق عبداللهی, [୦୬.୦୪.୨୫، ୧୬:୪୦]۴- سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی (ابلاغی از سوی رهبر انقلاب، ۱۳۹۲) - پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری

۵- گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی - بررسی نقش نیرو‌های مسلح در اقتصاد ایران

۶- گزارش‌های بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران - آمار‌های مربوط به مشارکت نهاد‌های نظامی در پروژه‌های زیرساختی

۷- منابع درباره صنایع دفاعی و فناوری‌های دوکاربرده

۸- وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح - گزارش سالانه فعالیت‌های صنعتی و فناوری

- معرفی دستاورد‌های صنایع هوافضا، پهپاد‌ها و موشکی.

۹- سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع - مستندات فنی درباره تولید هواپیما‌های صاعقه و کوثر

۱۰- قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء (ص) - گزارش‌های رسمی از پروژه‌های سدسازی، راه‌آهن و انرژی

۱۱- شرکت‌های تابعه سپاه پاسداران - گزارش عملکرد شرکت مهندسی و ساخت تأسیسات دریایی (صادرات خدمات فنی‌مهندسی به کشور‌های منطقه).

۱۲- وزارت راه و شهرسازی - داده‌های مربوط به مشارکت نیرو‌های مسلح در پروژه‌های حمل‌ونقل

۱۳- مرکز ملی فضایی ایران - گزارش‌های پرتاب ماهواره‌های ایرانی

۱۴- شرکت‌های دانش‌بنیان وابسته به نیرو‌های مسلح - گزارش‌های مراکز رشد فناوری دفاعی (مثل پژوهشگاه علوم و فنون سپاه).

۱۵- مقالات بین‌المللی درباره فناوری پهپاد‌های ایران - تحلیل قابلیت‌های پهپادی ایران

۱۶- اتاق بازرگانی ایران - گزارش‌های همکاری مشترک نیرو‌های مسلح و شرکت‌های خصوصی

۱۷- معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری - اسناد حمایت از استارت‌آپ‌های دفاعی