رويارويي مسكو-واشنگتن به كجا مي‌انجامد؟

اوج‌گيري تقابل روسيه و آمريكا از اقتصاد تا نظامي‌گري

جوان‌آنلاين: تقابل روسیه و غرب بویژه با آمریکا بر سر اوکراین به مرز بی سابقه ای رسیده است . در واقع اکنون دو طرف سعی می کنند تا ضمن استفاده از کلیه ابزارهای قدرت خود، طرف مقابل را وادار به عقب نشینی از مواضعش نمایند تا بتوانند خود را پیروز صحنه اوکراین معرفی کنند.

جبهه اقتصادی

در این راستا غربی ها در وهله نخست بحث تحریم روسیه را پیش کشیدند که این تحریم ها از تحریم مقامات مرتبط روسیه و بلوکه کردن دارایی ها و ممنوعیت صدور ویزا آغاز شد و بتدریج با تشدید تنش ها، اکنون به اعمال تحریم های گسترده در زمینه بانکی، صنایع، شرکتهای انرژی، تحریم سرمایه گذاری و صنایع تسلیحاتی روسیه منجر شده است. این در حالی است که پس از سقوط هواپیمای مسافربری مالزی در شرق اوکراین، آمریکا و اتحادیه اروپا، مخالفان هوادار روسیه را عامل آن قلمداد کرده و از سوی دیگر با متهم کردن روسیه به فراهم کردن سامانه های موشکی برای مخالفان، تحریم های جدیدی بر ضد مسکو به اجرا گذاشتند. این در حالی است که در باره اعمال تحریم ها اکنون برخی از شرکای آمریکا نیز به آن پیوسته اند.

در این راستا دولت ژاپن فهرست جدیدی از تحریم ها علیه روسیه را به دلیل بحران اوکراین اعلام کرد. ژاپن آخرین عضو گروه هفت محسوب می شودکه تحریم هایی را علیه روسیه اعمال کرده است. در مقابل مقامات مسکو این اتهامات را به شدت رد کرده و ارتش اوکراین را عامل سرنگونی هواپیمای مسافربری مالزی می دانند. شواهد حاکی از آن است که مشوق اصلی اعمال تحریم ها آمریکا است که به دلیل تقابل استراتژیک با روسیه در بسیاری از حوزه ها و زمینه ها، خواهان تضعیف هر چه بیشتر این کشور است. از جمله با وجود هشدارهادر باره پیامدهای منفی تحریم روسیه، آلمان از یک قرارداد بزرگ نظامی با روسیه که از ماه مارس به سبب بحران در اوکراین به حال تعلیق درآمده است، چشم پوشی کرد. به نوشته روزنامه آلمانی زودویچه زایتونگ، این طرح قرار بود میان شرکت آلمانی ساخت ادوات نظامی "راین متال "و روسیه به اجرا گذاشته شود . روسیه پیش از این ، تصمیم به لغو معامله تسلیحاتی با این کشور را غیر سازنده خوانده و برلین را متهم کرده بود که تحت فشار امریکا عمل می کند.

همچنین با افزایش اختلاف‌های مسکو و واشنگتن بر سر مساله اوکراین و نیز پس از این که آمریکا دولت روسیه را متهم به تحریک مخالفان علیه دولت مرکزی این کشور کرد، تفاهم‌نامه هسته‌ای که به تازگی میان دو کشور منعقد شده بود، لغو شد.این تفاهم‌نامه یکی از پرهزینه‌ترین قراردادهای همکاری میان دو کشور در زمینه فن آوری هسته‌ای بود که شامل تبادل تکنولوژیکی بین دو کشور و اجازه بازدید از تأسیسات هسته‌ای برای دانشمندان هسته‌ای آمریکا و روسیه بود.

در واقع با گذشت چند ماه از اعمال تحریم ها علیه روسیه که اکنون ابعاد و جنبه های مختلفی بخود گرفته و شامل تحریم بانکها، شرکتهای انرژی، بخش دفاعی و تسلیحاتی و نیز تحریم سرمایه گذاری در روسیه می شود، آمریکاییها به عیان می بینند که این تحریم ها تاثیر مد نظر آنها را بدنبال نداشته است و روسیه کماکان سیاست خود در باره اوکراین را با جدیت به پیش می برد.شاید بتوان دلیل این مساله را این گونه بیان کرد که روسیه منافع خود در اوکراین را منافعی حیاتی و در ارتباط مستقیم با امنیت ملی خود تلقی می کند و به این لحاظ حاضر به کوتاه آمدن در مساله اوکراین بدون تحقق خواسته های خود نیست. با توجه به گرایش غرب گرایانه دولت کی یف، روسها برای جلوگیری از ادغام اوکراین در نهادهای غربی، خواهان آن هستند که اوکراین بصورت یک کشور فدرال در آمده وبر این اساس ایالتهای آن قادر باشند علاوه بر خودمختاری داخلی در عرصه سیاست خارجی و دفاعی نیز صاحب رای باشند.در صورت تحقق این سناریو، روسیه اطمینان پیدا خواهد کرد که با توجه به روس گرا بودن ایالتهای شرقی، موضوع گرایش اقتصادی و نظامی اوکراین به غرب منتفی خواهد بود. در عین حال تحلیلگران روسی هشدار می دهند که با توجه به روند موجود اعمال تحریم ها علیه روسیه، در دراز مدت آمریکا و اروپا، مسکو را به سمت نزدیکی بیشتر با منطقه آسیا-اقیانوس آرام بویژه چین و آمریکای لاتین سوق می‌دهند. هر چند برای روسیه ائتلاف با چین هزینه‌هایی دارد، اما غرب با تحریم‌های خود، هیچ گزینه دیگری را برای مسکو باقی نگذاشته است.

در عین حال روسها نیز بیکار ننشسته و تلاش می کنند که در بعد تحریمی، با اعلام تحریمهای اقتصادی علیه تحریم کنندگان روسیه به آن پاسخ گوید. در این راستا ولادیمیر پوتین رییس جمهوری روسیه تدابیر ویژه مقابله با تحریم های ضد روسی از طرف کشورهای غربی را امضا کرد.پوتین روز چهارشنبه 15 مرداد در دستور ویژه ای با نام "تدابیر ویژه اقتصادی برای تامین امنیت روسیه"، این تدابیر را برای اجرا ابلاغ کرده است.بر اساس دستور پوتین، این تدابیر برای دفاع از منافع ملی روسیه اتخاذ شده است و از روز امضای آن اعتبار اجرایی می یابد.بر اساس دستور پوتین واردات محصولات کشاورزی، مواد خام و هر گونه مواد غذایی از کشورهای تحریم کننده روسیه اعم از شرکت ها یا مقامات یا شهروندان این کشور به مدت یک سال ممنوع شده است.رییس جمهوری روسیه در دستور خود دولت را موظف به تعیین فهرست کامل محصولات مشمول این ممنوعیت کرده است.وی پیش تر در دستور ویژه ای خواستار اتخاذ تدابیر لازم برای جلوگیری از افزایش قیمت مواد غذایی و محصولات کشاورزی در صورت ممنوعیت واردات آن به این کشور شده بود.آمریکا و اتحادیه اروپا در ماههای اخیر برای مجازات روسیه بخاطر مواضع این کشور در مساله اوکراین، چند بسته تحریمی علیه این کشور اعمال کردند.

جبهه سیاسی

با افزایش تنش ها بین روسیه و غرب بر سر اوکراین، فشارهای همه جانبه غربی ها علیه روسیه تشدید شده است. در این زمینه "استفان هارپر" نخست وزیر کانادا اخیرا اعلام کرد با توجه به اقدامات مسکو در اوکراین، تصور آنکه روسیه بار دیگر به گروه هفت کشور صنعتی جهان باز گردد، دشوار است. نخست وزیر کانادا تاکید کرد: روسیه با اقدامات خود در زمان ریاست جمهوری " ولادیمیر پوتین " نشان داده است از ارزش های مشترکی با این مجموعه کشورها برخوردار نیست و به دموکراسی ، امنیت بین المللی و حاکمیت قانون متعهد نیست. هارپر از آغاز بحران اوکراین، رویکردی سختگیرانه را در قبال روسیه اتخاذ کرد و از همان ابتدا خواستار اخراج روسیه از گروه هشت بود.روسیه در سال 1998 رسما به عضویت گروه هفت در آمد و این گروه پس از آن به «گروه هشت» تغییر نام داد.اعضای این گروه در ماه مارس به تعلیق عضویت روسیه رای دادند و علت این اقدام خود را نقش روسیه در بروز بحران کریمه عنوان کردند.

این در حالی است که نیک کلگ معاون نخست وزیر انگلیس نیز محرومیت روسیه از میزبانی جام جهانی فوتبال 2018 را خواستار شد. کلگ که رهبر حزب لیبرال دموکرات، شریک دولت ائتلافی انگلیس را نیز بر عهده دارد، در این باره اظهار داشت که رویدادهای ورزشی باید بخشی از بسته جدید تحریم های اتحادیه اروپا علیه مسکو باشد. نیک کلگ همچنین ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه را به بی صداقتی، فرصت طلبی و بی ثبات کردن اوکراین متهم کرد.

همچنین اوضاع سیاسی به وجود آمده در اوکراین، منجر به متوقف شدن طرح مشترک ایتالیا و روسیه برای ساخت زیردریایی شد. ایگور ویلنیت، مدیر کل شرکت روسی رابین (Rubin) اعلام کرد: به علت اوضاع سیاسی در رابطه با بحران اوکراین، طرح مشترک ساخت زیردریایی کوچک (اس-1000) میان ایتالیا و روسیه که از 10 سال پیش آغاز شده بود، تا اطلاع ثانوی متوقف شد.

این در حالی است که وزارت امور خارجه روسیه اعلام کرد که اتحادیه اروپا با اعمال تحریم های جدید علیه مسکو، همکاری بین المللی در زمینه امنیت را عملا در معرض خطر قرار داده است. در این بیانیه تاکید شده است که اتحادیه اروپا با دنباله روی دوباره از واشنگتن در اعمال تحریم ها علیه روسیه، در واقع خود را تنبیه کرده و همکاری بین المللی در زمینه امنیت را عملا در معرض خطر قرار داده است.وزارت امور خارجه روسیه تاکید کرد: گسترش فهرست تحریم های اتحادیه اروپا، حاکی از آن است که کشورهای عضو این اتحادیه خط مشی قطع کامل تعامل با روسیه در مسایل امنیتی بین المللی و منطقه ای از جمله مبارزه با گسترش سلاح کشتار جمعی، تروریسم و بزهکاری سازمان یافته را انتخاب کرده اند.فهرست گسترش یافته تحریم های اتحادیه اروپا متشکل از اسامی 15 نفر دیگر مقامات روسی از جمله آلکساندر بورتنیکوف، مدیر سازمان امنیت فدرال، میخاییل فرادکوف، مدیر سازمان اطلاعات خارجی و نیکلای پتروشف، دبیر شورای امنیت روسیه است که بروکسل آنها را در لطمه به تمامیت ارضی اوکراین مسئول می داند. دارایی افراد تحت تحریم توقیف شده و ورود آنها به اتحادیه اروپا ممنوع است.

جبهه نظامی

با ادامه تنش های آمریکا و روسیه بر سر اوکراین، ایالات متحده به مسکو درباره استفاده از بحران انسانی شرق اوکراین به عنوان بهانه ای برای اشغال این منطقه هشدار داد و چنین اقدامی را کاملا غیرقابل قبول خواند. امریکا پس از آن این هشدار را داد که روسیه ایجاد دالان هایی را برای ارسال کمک های انسان دوستانه برای کمک به غیرنظامیان در شرق اوکراین پیشنهاد کرد. غربی ها به سرکردگی آمریکا،ماهها است که با ادامه بحران اوکراین، روسیه را به حمایت از مخالفانی که با کی یف می جنگند ، متهم می کنند. مسکو این اتهامات را رد می کند.طبق گزارشها درگیری های خشونت آمیز اوکراین در چهار ماه گذشته، تاکنون 1300 کشته برجا گذاشته است و باعث آوارگی 285 هزار نفر شده است.

اما اکنون تقابل روسیه وآمریکا در بعد جدیتری در قبال اوکراین مطرح است و آن مداخله روز افزون این دو قدرت در اوکراین از جنبه نظامی است. چندی قبل ژنرال مارتین دمپسی رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح آمریکا اظهار داشت که پنتاگون در صدد واکنش‌های نظامی احتمالی به اقدامات روسیه در اوکراین است. رئیس ستاد مشترک ارتش امریکا هشدار داد ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه ممکن است در واقع آتشی را بر افروزد که توان کنترل آن را نداشته باشد.در مقابل روسیه مدام به اوکراین در باره حمله به نقاط مرزی دو کشور هشدار می دهد و در این راستا روسیه شماری از نظامیان اوکراینی را به اتهام حمله علیه روسیه بازداشت کرده است.ضمن اینکه دولت اوکراین بارها روسیه را متهم به ارسال کمکهای نظامی به مخالفان و حتی سرنگونی هواپیماهای اوکراینی متهم کرده است.بدین ترتیب به نظر می رسد که اکنون مساله مداخله نظامی روسیه در اوکراین از هر زمان دیگری جدی تر است و همین مساله هشدار آمریکا را بر انگیخته است.

به نظر می رسد که اقدامات اخیر مقامات ارشد دفاعی و سیاسی غرب ، بویژه سفر آندرس فوگ راسموسن دبیر کل ناتو به اوکراین و تماس های تلفنی مقامات ارشد اوکراین و آمریکا در راستای هدف واحدی انجام گرفته اند. این هدف همانا ، تاکید بر حمایت و پشتیبانی همه جانبه غرب از دولت غربگرای اوکراین در مقابل اقدامات مخالفان از یکسو و فشارهای روسیه از سوی دیگر است.بویژه اینکه با وجود عدم تایید رسمی تصمیم اوکراین برای پیوستن به ناتو ، با این حال قرائن و شواهد حاکی از آن است که مقامات غربگرای اوکراین عزم پیوستن به این سازمان و یا حداقل همکاری نزدیک با آن را دارند.در مقابل مقامات روسیه نسبت به پیامدهای پیوستن اوکراین به ناتو به مقامات کی‌یف هشدارهای جدی داده‌اند. در صورت همکاری نزدیک یا پیوستن ناوکراین به ناتو ، این مساله به مفهوم گسترش هر چه بیشتر ناتو به سوی شرق و رسیدن این سازمان نظامی به مرزهای روسیه خواهدبود.این خط قرمزی بزرگ برای روسیه است و تحقق چنین مساله ای از دیدگاه کرملین به مفهوم تهدیدی جدی برای امنیت ملی روسیه است.

باید خاطر نشان ساخت که اکنون صحنه اروپای شرقی و دریای سیاه ، به عرصه رویارویی ناتو و روسیه مبدل شده است و در این زمینه شاهد برگزاری رزمایش های زمینی، هوایی و دریایی در کشورهای عضو ناتو در این منطقه هستیم.در مقابل روسیه نیز واکنش نشان داده و سعی دارد تا با برپایی رزمایش های مختلف ضمن برخ کشیدن قدرت نظامی خود ، به ناتو یادآوری نماید که در مقابله با اهداف توسعه طلبانه آن جدی است .

به نظر می رسد رزمایش های اخیر روسیه از چند منظر قابل تحلیل است. نخست اینکه در روزهای اخیر جنگ روانی و تبلیغاتی غرب علیه روسیه ابعاد جدید و بی سابقه ای پیدا کرده و حتی باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا در مصاحبه ای، به تحقیر مستقیم روسها و تهدید غیر مستقیم این کشور پرداخت. از سوی دیگر در بعد امنیتی و نظامی نیز مقامات ناتو تلاش می کنند تا به بهانه تقویت نظامی روسیه ، کشورهای اروپایی عضو این ائتلاف نظامی را تشویق به افزایش بودجه دفاعی خود نمایند.

اما از بعد دیگری نیز ظاهرا روسها به لزوم برگزاری این رزمایش رسیده اند و آن، تحرکات نظامی ارتش اوکراین در جوار مرزهای مشترک با روسیه و حتی حملات متعدد توپخانه ای و خمپاره ای به پاسگاههای مرزی روسیه و در یک مورد حمله به یک شهر مرزی روسیه بوده است. روسیه اکنون احساس می کند که باید واکنش قاطعی به این اقدامات نظامی اوکراین نشان دهد ودر این راستا برگزاری یک رزمایش بزرگ هوایی با شرکت شمار زیادی از هواپیماهای رزمی در واقع هشدار قاطعی به دولت غربگرای اوکراین است تا از تکرار این گونه حملات دست بردارد.با این حال نباید فراموش کرد که دولت اوکراین نیز در چند مورد ، روسیه را متهم به سرنگونی هواپیماهای جنگنده این کشور با استفاده از سامانه های ضد هوایی البته از داخل خاک روسیه کرده است.

جنبه دیگر برگزاری این رزمایش، به طور مشخص نمایش قدرت روسیه در برابر غرب است. روسها قصد دارند به مقامات ناتو و آمریکا این مساله را گوشزد کنند که در مواجهه با اهداف تجاوز طلبانه غربی ها در شرق اروپا، نه تنها قصد عقب نشینی ندارند، بلکه بر عکس، به طور جدی با افزایش استقرار تجهیزات و نیروهای نظامی و همچنین برگزاری رزمایش های زمینی، هوایی و دریایی، به مبارزه طلبی غرب ، پاسخ قاطعی خواهند داد. در این باره اظهارات اخیر ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در جلسه اضطراری شورای امنیت این کشور را باید گوشزد کرد که هشدار داد ائتلاف نظامی غرب ( یعنی ناتو) با گستاخی در حال افزایش نیروهای خود در اروپای شرقی از جمله دریای سیاه و دریای بالتیک است. از دیدگاه پوتین، افزایش نیروهای ناتو در نزدیکی مرزهای روسیه جنبه دفاعی ندارد بلکه بخشی از نظام تهاجمی آمریکا در خارج از مرزهای این کشور است.