جوان آنلاین: نوروز، جشن شکوفه‌ها و تولد دوباره طبیعت، فرصتی برای سفر، دورهمی‌های خانوادگی و ثبت خاطراتی فراموش‌نشدنی است، اما در میان تمام لحظات شیرین، چهره‌ای تلخ از این فصل سفر باقی می‌ماند؛ انبوه زباله‌هایی که به جای یادگار خاطرات، بر پیکر طبیعت حک می‌شوند.
با پایان تعطیلات، سواحل، جنگل‌ها، کوهستان‌ها و جاده‌های کشور، به محل انباشت پلاستیک‌های رها شده، بطری‌های نوشیدنی، ظروف یک‌بار مصرف و باقی‌مانده مواد غذایی تبدیل می‌شوند. هر جایی که روز‌های قبل مملو از خنده‌های کودکان و هیاهوی خانواده‌ها بود، حالا نشانه‌هایی از بی‌توجهی و تخریب محیط‌زیست دیده می‌شود؛ برگ‌های سبز درختان با کیسه‌های نایلونی پوشیده شده‌اند، کنار جاده‌ها زباله‌ها انباشته شده‌اند و در برخی مناطق گردشگری، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها به محلی برای ریختن زباله تبدیل شده‌اند.
طبیعت پس از تعطیلات نوروزی، زخمی‌تر از همیشه است. این زخم‌ها تنها مربوط به ظاهر طبیعت نیستند، بلکه آلودگی منابع آبی، تهدید حیات‌وحش و تخریب چهره گردشگری کشور را در پی دارند، اما آیا نوروز فقط باید برای انسان‌ها خوشایند باشد؟ چرا هر سال، طبیعت از این جشن آسیب بیشتری می‌بیند؟
مسافران و مسئولیت فراموش‌شده
ساکنان شهر‌های شمالی از زباله‌های برجا مانده در طبیعت گلایه دارند. آقای حسنی یکی از ساکنان محلی گیلان، با ناراحتی به دور و برش نگاه می‌کند و به «جوان» می‌گوید: «هر سال همین وضعیت را داریم. مردم برای تفریح می‌آیند، اما به طبیعت احترام نمی‌گذارند. زباله‌ها را وسط جنگل رها می‌کنند، ظرف‌های یک‌بار مصرف کنار رودخانه‌ها می‌ماند. مگر طبیعت تحمل این همه زباله را دارد؟!»
متأسفانه با پایان تعطیلات نوروزی، طبیعت شاهد این بی‌مسئولیتی جمعی است. بسیاری از خانواده‌ها در طول سفر، هیچ دغدغه‌ای برای جمع‌آوری زباله‌های خود ندارند. کنار ساحل، بطری‌های آب معدنی روی ماسه‌ها افتاده‌اند؛ در کوهستان‌ها، بسته‌های چیپس و پفک روی سنگ‌ها باقی مانده‌اند.
خانم محمودی، یکی از مسافران نوروزی که به شمال سفر کرده، در این رابطه می‌گوید: «من همیشه زباله‌ها را جمع می‌کنم، اما وقتی اطرافم را نگاه می‌کنم، می‌بینم که بعضی‌ها اصلاً توجهی ندارند. انگار فکر می‌کنند زمین خودش این زباله‌ها را جمع می‌کند! ولی واقعاً تأسف‌آور است که ما ایرانی‌ها به طبیعت زیبای کشورمان این‌قدر بی‌توجه هستیم.».
اما آیا فقط مسافران مقصرند؟ واقعیت این است که در بسیاری از مناطق گردشگری، سطل‌های زباله کافی وجود ندارد. برخی مسافران می‌گویند که اگر جای مشخصی برای جمع‌آوری زباله‌ها در منطقه باشد، آنها راحت‌تر زباله‌هایشان را در جای درست می‌گذارند.
آقای رنجبر، راننده‌ای که سال‌هاست در محور‌های شمال کشور کار می‌کند، در این‌باره می‌گوید: «خیلی از جا‌های تفریحی، حتی یک سطل زباله درست و حسابی ندارند. بعضی جا‌ها حتی برای چند کیلومتر، یک سطل زباله نمی‌بینید. خب، مردم هم یا زباله را توی ماشین نگه می‌دارند یا وسط جاده رها می‌کنند.»
طبیعت قربانی بی‌توجهی
رها شدن زباله‌ها در طبیعت فقط یک معضل ظاهری نیست؛ حیات‌وحش و اکوسیستم را هم در معرض خطر قرار می‌دهد. در برخی مناطق، پرندگان و حیوانات جنگلی، به اشتباه پلاستیک‌ها را به عنوان غذا مصرف می‌کنند و این موضوع می‌تواند باعث بیماری‌های خطرناک و حتی مرگ آنها شود.
خانم احمدی، فعال محیط‌زیست درباره این موضوع هشدار می‌دهد: «زباله‌های پلاستیکی به راحتی وارد رودخانه‌ها و خاک می‌شوند و مواد سمی آنها به طبیعت آسیب می‌زند. علاوه بر این، وقتی حیوانات جنگلی زباله‌ها را مصرف می‌کنند، دچار مشکلات گوارشی شدید می‌شوند. اگر این روند ادامه پیدا کند، بخش زیادی از حیات‌وحش در آینده نابود خواهد شد.»
پیامد‌های تلخ زباله‌های نوروزی
انباشت زباله‌های رها شده در طبیعت آلودگی منابع آبی را نیز به دنبال دارد. رودخانه‌ها و دریا‌ها که باید محل جریان زندگی باشند، با ورود حجم عظیمی از زباله‌های پلاستیکی و مواد شیمیایی، به تدریج کیفیت خود را از دست می‌دهند. این آلودگی نه‌تنها باعث کاهش تنوع زیستی آبزیان می‌شود، بلکه آب آشامیدنی و مصارف کشاورزی نیز از این وضعیت متأثر خواهند شد.
علاوه بر آن، حیات‌وحش نیز از زباله‌های رها شده آسیب می‌بیند. حیوانات جنگلی که به دنبال غذا هستند، به اشتباه تکه‌های پلاستیکی و باقیمانده‌های مواد غذایی را مصرف می‌کنند، که این امر می‌تواند منجر به بیماری‌های شدید و حتی مرگ آنها شود. هر ساله گزارش‌هایی منتشر می‌شود که نشان می‌دهد پرندگان و حیوانات مناطق گردشگری، قربانی مصرف ناخواسته زباله‌هایی شده‌اند که بی‌مسئولیتی انسان‌ها در طبیعت رها کرده‌است.
اما تأثیرات زباله‌های نوروزی تنها به زیست‌بوم محدود نمی‌شود. منظر طبیعی و زیبایی گردشگاه‌ها نیز تحت تأثیر این آلودگی قرار می‌گیرد؛ مناطقی که باید برای آرامش و لذت بردن از طبیعت باشند، پس از تعطیلات، به محلی برای انباشت زباله تبدیل می‌شوند. این موضوع علاوه بر مشکلات زیست‌محیطی، بر صنعت گردشگری نیز تأثیر می‌گذارد؛ زیرا کاهش جذابیت بصری مناطق گردشگری موجب کاهش استقبال مسافران و آسیب به اقتصاد محلی خواهد شد.
هشدار کارشناسان و مسئولان
کارشناسان حوزه محیط‌زیست در رابطه با آثار مخرب زباله‌ها و پسماند‌ها در محیط‌زیست هشدار داده‌اند. دکتر علی محمدی، کارشناس محیط‌زیست، در رابطه با تأثیر زباله‌های رها شده در طبیعت تأکید کرده که انباشت زباله‌های پلاستیکی در مناطق گردشگری، نه‌تنها چهره طبیعت را مخدوش می‌کند، بلکه موجب آلودگی منابع آبی و تهدید حیات‌وحش می‌شود. او هشدار داده که حیوانات جنگلی و پرندگان، به اشتباه زباله‌های پلاستیکی را مصرف می‌کنند، که این امر می‌تواند منجر به بیماری‌های خطرناک و حتی مرگ آنها شود.
میلاد خسروی، محقق گونه‌های غیربومی آبزی و کارشناس ارشد بیوسیستماتیک جانوری، نیز درباره تأثیر زباله‌های نوروزی بر اکوسیستم‌های آبی هشدار داده‌است. او اشاره کرده که ورود زباله‌های پلاستیکی و مواد شیمیایی به رودخانه‌ها و دریاچه‌ها، باعث کاهش کیفیت آب و تهدید جدی برای گونه‌های آبزی می‌شود.
علاوه بر آن، شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، در دیداری با وزیر محیط‌زیست چین، بر لزوم مدیریت پسماند و همکاری‌های بین‌المللی برای کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی تأکید کرده‌است. او پیشنهاد داده که برنامه‌های مشترکی برای مدیریت زباله‌ها و کاهش اثرات مخرب آنها بر محیط‌زیست اجرا شود.
این نظرات نشان می‌دهد که بحران زباله‌های نوروزی، یک مسئله جدی محیط‌زیستی است که نیاز به اقدامات فوری و نظارت دقیق دارد.
چطور می‌توان این بحران را مدیریت کرد؟
مشکل زباله‌های رها شده فقط با هشدار و انتقاد حل نمی‌شود؛ نیاز به تغییر جدی در رفتار مسافران و سیاست‌های گردشگری دارد.
اگر فرهنگ‌سازی در مدارس و رسانه‌ها جدی‌تر گرفته شود، بسیاری از مردم به مسئولیت خود در قبال طبیعت آگاه‌تر خواهند شد، اما این تنها بخشی از راه‌حل است. باید قوانین سختگیرانه‌تری برای رها کردن زباله‌ها در مناطق گردشگری تصویب شود. بدون شک اگر برای این اقدام جریمه‌های سنگین در نظر گرفته شود، افراد متخلف کمتر به این رفتار ادامه خواهند داد.
همچنین، افزایش سطل‌های زباله و زیرساخت‌های تفکیک زباله در مناطق گردشگری، می‌تواند کمک بزرگی باشد.
علاوه بر آن، فعالان محیط‌زیست بر این باورند که کمپین‌های مردمی برای جمع‌آوری زباله، یکی از بهترین راهکارهاست، چراکه در برخی از کشورها، مردم خودشان گروه‌های داوطلبانه تشکیل می‌دهند و طبیعت را پاکسازی می‌کنند، بنابراین اگر در کشور ما نیز چنین فرهنگی جا بیفتد، می‌توان نوروز و تعطیلات دیگر را بدون زباله تجربه کرد.
