جوان آنلاین: در اسلام، درختکاری و حفظ طبیعت جایگاه ویژه‌ای دارد و به عنوان عملی نیکو و خداپسندانه مورد تأکید قرار گرفته است. به مناسبت روز درختکاری، با حجت‌الاسلام والمسلمین داود واحدی، مدرس حوزه علمیه و مشاور خانواده در خصوص اهمیت حفظ محیط زیست در اسلام به گفت‌و‌گو نشستیم.
اسلام بر درختکاری و آبادانی طبیعت تأکید بسیاری دارد. چه توصیه‌هایی در این زمینه از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) وجود دارد؟
اسلام به شدت به حفظ محیط زیست، درختکاری و آبادانی طبیعت تأکید کرده است. دین اسلام، انسان را مسئول حفظ زمین و منابع طبیعی می‌داند و اعمالی مانند درختکاری، کشاورزی و جلوگیری از تخریب محیط زیست را به عنوان اعمالی نیکو و خداپسندانه معرفی می‌کند. توصیه‌های پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) در این زمینه نشان‌دهنده نگاه جامع اسلام به مسئله محیط زیست و اهمیت آن در زندگی انسان است. پیامبر اسلام (ص) فرموده‌اند: «اگر قیامت برپا شد و در دست یکی از شما نهالی باشد، اگر می‌تواند در اولین فرصت باید آن را بکارد.» (الکافی، ج۵، ص۲۶۰) این حدیث بر اهمیت درختکاری حتی در شرایط سخت تأکید می‌کند. همچنین ایشان درختکاری را به عنوان صدقه جاریه معرفی کرده‌اند: «هر مسلمانی که درختی بکارد یا زراعتی کند و از آن پرنده، انسان یا حیوانی بخورد، برای او صدقه محسوب می‌شود.» (مستدرک الوسایل، ج۱۳، ص۵۹۶) اسلام به شدت از تخریب طبیعت و آلودگی محیط زیست نهی کرده است. پیامبر (ص) فرموده‌اند: «از تخریب و آلودگی زمین بپرهیزید، زیرا زمین مادر شماست و از آن محافظت کنید.»
اسلام انسان را به عنوان خلیفه خدا روی زمین معرفی کرده و مسئولیت حفظ و آبادانی زمین را بر عهده او گذاشته است. قرآن کریم می‌فرماید: «هُوَ أَنشَأَکُم مِّنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَکُمْ فِیهَا» (سوره هود، آیه۶۱) (او شما را از زمین آفرید و شما را به آبادانی آن گماشت.) این آیه نشان می‌دهد انسان باید در آبادانی زمین و حفظ منابع طبیعی تلاش کند. ائمه اطهار (ع) نیز به اهمیت کشاورزی و درختکاری تأکید کرده‌اند. امام علی (ع) در این زمینه فرموده‌اند: «کشاورزی کنید و درخت بکارید که هیچ عملی پاک‌تر و بابرکت‌تر از آن نیست.»
درختکاری و حفظ محیط زیست چه پاداش معنوی و اخروی دارد؟
در اسلام، درختکاری و حفظ محیط زیست نه تنها به عنوان اعمالی مفید برای جامعه و طبیعت شناخته شده‌اند، بلکه پاداش‌های معنوی و اخروی بزرگی نیز برای آنها در نظر گرفته شده است. این اعمال به عنوان بخشی از عبادت و خدمت به خلق خدا محسوب می‌شوند و پاداش‌های بزرگی در دنیا و آخرت دارند. درختکاری و کاشت درخت به عنوان صدقه جاریه شناخته می‌شود. پیامبر اسلام (ص) فرموده‌اند: «هر مسلمانی که درختی بکارد یا زراعتی کند و از آن پرنده، انسان یا حیوانی بخورد، برای او صدقه محسوب می‌شود.» (نهج‌الفصاحه، ص۵۹۶). صدقه جاریه به عملی گفته می‌شود که حتی پس از مرگ فرد، ثواب آن همچنان به او می‌رسد.
آبادانی زمین و حفظ محیط زیست به عنوان مسئولیت انسان در قبال خلقت خداوند شناخته می‌شود. قرآن کریم می‌فرماید: «هُوَ أَنشَأَکُم مِّنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَکُمْ فِیهَا» (سوره هود، آیه۶۱). (او شما را از زمین آفرید و شما را به آبادانی آن گماشت.) کسانی که در آبادانی زمین و حفظ محیط زیست تلاش می‌کنند، به وظیفه خود در قبال خلقت خدا عمل کرده‌اند و پاداش این عمل در آخرت به آنان داده خواهد شد. احیای زمین‌های مرده و بی‌ثمر (مانند کاشت درخت یا ایجاد فضای سبز) به عنوان عملی بسیار ارزشمند شناخته می‌شود. پیامبر اسلام (ص) فرموده‌اند: «هر کس زمین مرده‌ای را احیا کند، آن زمین برای او خواهد بود و در روز قیامت نیز پاداش آن را دریافت خواهد کرد.» (مستدرک الوسایل، ج۲، ص۵۰۱). این حدیث نشان‌دهنده پاداش اخروی برای کسانی است که در احیای زمین و ایجاد فضای سبز تلاش می‌کنند.
آیا در منابع اسلامی بر پرهیز از قطع درختان و تخریب طبیعت تأکید شده است؟ اگر بله، چه مستنداتی در این باره وجود دارد؟
اسلام انسان را به عنوان خلیفه خدا روی زمین معرفی می‌کند و مسئولیت حفظ و آبادانی زمین را بر عهده او می‌گذارد. قرآن در آیه۳۰ سوره بقره می‌فرماید: «و هنگامی که پروردگارت به فرشتگان گفت: من در زمین جانشینی قرار خواهم داد.» این آیه نشان‌دهنده مسئولیت انسان در قبال زمین و محیط زیست است؛ نهی از آلودگی محیط زیست. در احادیث اسلامی، از آلوده کردن آب، هوا و زمین نهی شده است. به عنوان مثال، پیامبر اسلام (ص) از آلوده کردن آب‌ها و راه‌ها منع کرده‌اند و این کار را عملی ناشایست دانسته‌اند. (بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۶۵).
آیا وقف درخت و زمین‌های کشاورزی برای حفظ طبیعت و محیط زیست از نظر فقهی توصیه شده است؟
وقف درختان و زمین‌های کشاورزی برای حفظ طبیعت و محیط‌زیست از دیدگاه فقه اسلامی عملی پسندیده و مورد تشویق است. در اسلام، حفظ محیط‌زیست و منابع طبیعی به عنوان بخشی از مسئولیت‌های انسان در قبال خلقت خداوند تلقی می‌شود. وقف به عنوان یک عمل خیریه و نیکوکارانه، می‌تواند در جهت حفظ و نگهداری طبیعت و محیط‌زیست به کار گرفته شود. در اسلام، حفظ محیط‌زیست و جلوگیری از تخریب آن به عنوان یک وظیفه شرعی مطرح شده است. قرآن کریم و احادیث پیامبر (ص) و ائمه (ع) بر اهمیت حفظ طبیعت و استفاده صحیح از منابع طبیعی تأکید کرده‌اند. وقف برای مصالح عمومی و منافع جامعه، از جمله حفظ محیط‌زیست، در فقه اسلامی جایز و حتی مستحب است. وقف زمین‌های کشاورزی و درختان می‌تواند به حفظ منابع طبیعی و جلوگیری از تخریب محیط‌زیست کمک کند. این عمل همچنین می‌تواند منافع پایدار و طولانی‌مدتی برای جامعه ایجاد کند، مانند تولید محصولات کشاورزی، حفظ خاک و آب و ایجاد فضای سبز. علاوه بر این، وقف به عنوان یک عمل خیریه، مورد تشویق اسلام است و وقف برای حفظ طبیعت و محیط‌زیست نیز می‌تواند به عنوان یک عمل خیر و نیکوکارانه تلقی شود. وقف باید با قصد قربت و برای رضای خدا انجام شود. مال موقوفه باید دارای منفعت پایدار و قابل استفاده باشد و وقف باید به صورت قانونی و شرعی تثبیت شود تا از هرگونه تغییر یا سوءاستفاده جلوگیری شود.
چرا رهبر معظم انقلاب هر سال در مراسم روز درختکاری حضور پیدا می‌کنند و این کار چه پیام فرهنگی و اجتماعی دارد؟
حضور رهبر معظم انقلاب در روز درختکاری نشان‌دهنده اهمیت بالای محیط‌زیست و لزوم حفظ و توسعه فضای سبز در کشور است. این اقدام تأکیدی بر ضرورت توجه به مسائل زیست‌محیطی و نقش درختان در کاهش آلودگی هوا، حفظ آب و خاک و بهبود کیفیت زندگی دارد. رهبر انقلاب با این حضور، به عنوان یک الگوی عملی، مردم و مسئولان را به مشارکت در فعالیت‌های زیست‌محیطی تشویق می‌کنند. این کار بیانگر آن است که حفظ محیط‌زیست وظیفه‌ای همگانی است و تمامی افراد جامعه باید در این زمینه احساس مسئولیت کنند.
چگونه می‌توان توصیه‌های ایشان را در برنامه‌های آموزشی و فرهنگی برای ارتقای فرهنگ زیست‌محیطی جامعه نهادینه کرد؟
برای نهادینه کردن توصیه‌های رهبر معظم انقلاب در زمینه محیط زیست و ارتقای فرهنگ زیست‌محیطی در جامعه، می‌توان از طریق برنامه‌های آموزشی و فرهنگی اقدامات مؤثری انجام داد. گنجاندن مفاهیم زیست‌محیطی در برنامه‌های درسی مدارس و دانشگاه‌ها، طراحی واحد‌های درسی مرتبط با محیط زیست در مقاطع مختلف تحصیلی، تأکید بر اهمیت درختکاری، حفظ منابع طبیعی و کاهش آلودگی‌ها در کتاب‌های درسی، برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی عملی برای دانش‌آموزان و دانشجویان در زمینه محیط زیست، و استفاده از رسانه‌های جمعی برای ترویج فرهنگ محیط‌زیستی از جمله این اقدامات است. تولید برنامه‌ها، مستند‌ها و فیلم‌های آموزشی درباره اهمیت حفظ محیط زیست و اقدامات عملی در این زمینه و انتشار پیام‌ها و توصیه‌های رهبری درباره محیط زیست در قالب پوستر، بنر و کلیپ‌های کوتاه نیز از دیگر راهکار‌های مؤثر در ارتقای فرهنگ زیست‌محیطی جامعه است.
