جوان آنلاین: مهندس شاهرخ شاه‌علی، نویسنده، مدرس دانشگاه و کنشگر فعال محیط زیست پیشنهاد میکند درختکاری به‌عنوان نذری در مجموعه عادات، رسومات، سنن مذهبی و آیینی ما به صورت جدی در نظر گرفته و اجرا شود. وی می‌گوید: «کاشت سالانه چند درخت تا پایان عمر، اقدامی مؤثر در بهبود محیط زیست و همچنین روحیه افراد است. اگر هر فرد چنین نذری داشته باشد، تأثیر آن در زیبایی، تلطیف هوا و حفظ اکوسیستم چشمگیر خواهد بود.» او همچنین بر نقش والدین در فرهنگ‌سازی این امر تأکید میکند و می‌گوید: «والدین می‌توانند با رفتار خود الگویی برای فرزندان باشند و درختکاری و درخت داری را به یک عمل فرهنگی و اجتماعی تبدیل کنند.» به گفته این کارشناس، چنین اقداماتی می‌توانند کیفیت زندگی و محیط‌زیست را بهبود بخشند. ماحصل گفت‌و‌گو با وی را می‌خوانید.
همانطور که می‌دانید، ۱۵ اسفند روز درختکاری است و اهمیت این روز از نظر زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی غیرقابل انکار است. لطفاً مخاطبان ما را با اهمیت درختکاری و تأثیرات مثبت کاشت درخت در این زمینه بیشتر آشنا کنید.
درختان ۶۰ درصد از اکسیژن مصرفی جهان را تأمین می‌کنند. طبق برآوردها، هر هکتار جنگل سالانه ۵/۲ تن اکسیژن تولید میکند که نیاز سالانه ۱۰ نفر را برآورده می‌سازد. درختان همچنین در تعدیل آب و هوا مؤثر هستند. سایه‌ای که درختان می‌گسترانند و اکسیژنی که تولید می‌کنند به کاهش گرمای محیط کمک میکند. علاوه بر این درختان می‌توانند آلودگی صوتی را کاهش دهند. درختان در جذب گرد و غبار و آلودگی‌های شیمیایی نیز نقش دارند. درختان به حفظ منابع آبی و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی نیز کمک می‌کنند و باعث بهبود کیفیت هوا می‌شوند. علاوه بر این بسیاری از گونه‌های پرندگان، حشرات و جانوران درختان را به عنوان زیستگاه خود انتخاب می‌کنند. درختان به طبیعت این اجازه را می‌دهند که به زندگی ادامه دهند. یک ضرب‌المثل قدیمی می‌گوید به جای خرید قفس برای پرندگان و شنیدن صدای زیبای آنها بهتر است درخت بکاریم و پرندگان را به شهرمان دعوت کنیم. در نهایت، درختان بهبود سلامت روان انسان‌ها را نیز تسهیل می‌کنند. تحقیقات نشان داده‌اند حضور درختان در محیط زندگی باعث کاهش استرس و افزایش آرامش روانی می‌شود. در ژاپن، مردم باور دارند بغل کردن یک درخت می‌تواند در زمان استرس و فشار عصبی به آرامش آنها کمک کند.
در کشور ما چه اقداماتی برای ترویج فرهنگ درختکاری انجام شده است و چه کمبود‌هایی وجود دارد؟
هر منطقه برنامه‌های محیط زیستی و بومی خاص خود را دارد که باید با توجه به شرایط اقلیمی و زیست‌بوم‌های آن طراحی و اجرا شود. درختکاری هم باید با نگاه بومی انجام شود، به این معنا که درختان مناسب با اقلیم و شرایط هر منطقه کاشته شوند. مهمترین نکته در این زمینه، انتخاب درختان بومی است. دومین نکته، توجه به منابع آبی منطقه است. باید درختانی را انتخاب کرد که مقاوم به خشکسالی و کم‌آبی باشند. درخت‌داری که از درختکاری مهم‌تر است به آبیاری منظم و مراقبت از درختان مربوط می‌شود. چمن در مقایسه با درختان، علاوه بر مصرف زیاد آب، هیچ فایده محیط‌زیستی خاصی ندارد و هزینه‌های نگهداری زیادی را به همراه دارد، بنابراین به جای چمن، بهتر است درختان بومی در پارک‌ها و فضا‌های سبز کاشته شوند. یکی دیگر از مشکلات، عدم اطلاع رسانی عمومی به آحاد جامعه مردم به ویژه دانش‌آموزان است. بسیاری از افراد بدون توجه به اهمیت درختان، روی تنه درختان یادگاری می‌نویسند. این تخریب‌ها می‌توانند باعث بروز مشکلاتی مانند آفت و قارچ در درختان شوند. به همین دلیل آموزش به کودکان و نوجوانان درباره ارزش درختان، اهمیت حفاظت از آنها و شناخت گیاهان بومی منطقه ضروری است. ایجاد پارک‌های آموزشی و اکولوژیکی می‌تواند نقش بزرگی در این زمینه داشته باشد و به کودکان کمک کند تا از همان ابتدا درک بهتری از اهمیت درختان و محیط زیست پیدا کنند. آموزش و مشارکت مردم یکی از کلیدی‌ترین مسائل در حفاظت از محیط زیست است. آموزش‌هایی که منجر به تغییر رفتار و مشارکت فعال شوند، می‌توانند تأثیرگذار باشند. همانطور که گفته‌اند: «یک دست صدا ندارد» همه ما باید در حفظ محیط زیست مسئولیت‌پذیر باشیم. اگر به طبیعت یا جنگل می‌رویم، باید مراقب باشیم هیچ پسماندی را در آن اکوسیستم (جنگل، کوه، دره، ساحل، رودخانه و...) از خود به جا نگذاریم و همه پسماند‌هایی را که تولید کرده‌ایم با خود به محل زندگی برگردانیم و به صورت تفکیک شده آنها را مدیریت کنیم.
در کشور‌های موفق در زمینه حفاظت از درختان چه تدابیری برای جلوگیری از تخریب اتخاذ شده است؟
در کشور‌های مختلف ابتکارات زیادی برای حفاظت از درختان انجام شده است. در ایران، در روز درختکاری، بسیاری از ادارات، دانشگاه‌ها و نهاد‌ها اقدام به کاشت نهال می‌کنند. این حرکت‌ها قابل تقدیر است، اما مهمترین نکته این است که آیا بعد از کاشت نهال‌ها به آنها رسیدگی می‌شود یا فقط برای یک روز نمادین کاشته می‌شوند و در طول سال پیگیری نمی‌شود. در کشور‌های دیگر برنامه‌هایی مانند ابتکار سبز خاورمیانه (MGI) به‌طور مداوم پیگیری می‌شود و نتایج آن به‌طور جدی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. به عنوان نمونه در عربستان سعودی قرار است ۱۰ میلیارد درخت کاشته شود. در ایران برنامه ملی برای کاشت یک میلیارد درخت در طول چهار سال در نظر گرفته شده است. در امارات متحده عربی نیز قرار است تا سال ۲۰۳۰، صد میلیون درخت کاشته شود که بانک جهانی در این پروژه‌ها کمک میکند. این برنامه‌ها در سطح جهانی و در کشور‌های مختلف در حال اجراست، اما باید بررسی شود که چقدر این برنامه‌ها عملیاتی شده و چقدر تنها در حد نوشتن روی کاغذ باقی مانده‌اند.
یکی از علت‌های قطع درختان تولید کاغذ است. چه اقداماتی می‌توان انجام داد تا از قطع بی‌رویه درختان و تخریب جنگل‌ها جلوگیری و مصرف کاغذ را به‌طور بهینه مدیریت کنیم؟
آمار و ارقام مربوط به از بین رفتن درختان و جنگل‌ها در دنیا متفاوت است، اما به‌طور کلی کارشناسان تأکید دارند برای تولید هر یک تن کاغذ، حدود ۱۷ درخت سبز و تنومند قطع می‌شود، بنابراین یکی از اقداماتی که می‌توان انجام داد، صرفه‌جویی در مصرف کاغذ و استفاده بهینه از آن است. کاهش تولید پسماند‌های کاغذی نیز موضوعی بسیار مهم است و استفاده از سیستم‌های اتوماسیون اداری و فضای مجازی مانند ایمیل می‌تواند کمک زیادی به این مسئله کند. ما باید از خودمان شروع کنیم، به‌ویژه در ادارات، جایی که بسیاری از پرینت‌ها ضرورت ندارد. بر اساس آمار‌های مختلف، سالانه حدود ۲۵ میلیون و ۵۰۰ هزار درخت به دلیل تولید کاغذ قطع می‌شود. این آمار ممکن است دقیق نباشد، ولی نکته مهم این است که سالانه حدود ۱۵ میلیارد درخت در سراسر جهان به دلایل مختلف از بین می‌رود، از جمله قاچاق چوب و تخریب جنگل‌ها.
برای حفاظت و نگهداری از فضای سبز شهری چه شیوه‌هایی پیشنهاد می‌کنید؟
نذری فرهنگی، اجتماعی و محیط زیستی برای درختکاری در نظر بگیریم. به‌عنوان مثال می‌توانیم نذر کنیم از الان تا هر زمانی که عمر داریم، سالی سه درخت بکاریم. فرض کنید ۵۰ سال دارید و خدا به شما ۳۰ یا ۴۰ سال دیگر عمر بدهد. این یعنی ۹۰ درخت، حالا اگر ۲۰ یا ۲۵ درخت بکاریم و به آنها رسیدگی کنیم، این درخت‌ها در آینده می‌توانند در زیبایی، تلطیف هوا و حفظ اکوسیستم نقش مؤثری داشته باشند. این کار نه تنها به محیط زیست کمک میکند، بلکه برای روح و روان افراد نیز مفید است. اگر همه ما این کار را انجام دهیم، درختانی که می‌کاریم به خانواده‌ها به خصوص به فرزندان یاد می‌دهند درختکاری و حفاظت از درختان چقدر مهم است. نقش والدین در آموزش و فرهنگ‌سازی در این زمینه بسیار مهم است. والدینی که پسماند را تفکیک می‌کنند یا به درختان اهمیت می‌دهند، می‌توانند الگویی خوب برای فرزندان خود باشند. در نهایت، ما باید برای حفاظت از درختان و محیط زیست، مسئولیت‌پذیر باشیم و درختکاری را به یک عمل فرهنگی، مذهبی و اجتماعی تبدیل کنیم. این کار به‌طور قطع به بهبود کیفیت زندگی و محیط زیست ما کمک خواهد کرد؛ و سخن آخر.
این بیت که «دیگران کاشتند و ما خوردیم، ما بکاریم دیگران بخورند» یکی از زیباترین مفاهیم را در دل خود دارد. در واقع، این نه فقط اشاره به اهمیت درختکاری و نگهداری از محیط زیست دارد، بلکه به نوعی به همبستگی انسان‌ها و مسئولیت‌های مشترک آنها در حفظ کره زمین اشاره میکند. این اشعار و مفاهیم در ادبیات فارسی از دیرباز به عنوان یک ارزش انسانی و اجتماعی مطرح بوده‌اند. در آموزه‌های دینی نیز به کاشت درخت به عنوان یک عمل نیکو و پربرکت توجه شده است. پیام شعری که آمد نشان می‌دهد حتی در آخرین لحظات زندگی، باید به نسل‌های آینده فکر و کار‌هایی کنیم که به نفع آنها باشد. نه فقط خودمان، بلکه برای آیندگان باید به محیط زیست اهمیت دهیم، نهال بکاریم و از درختانی که کاشته‌ایم، حفاظت کنیم. در حقیقت، کاشت درخت نه تنها برای ما، بلکه برای تمام نسل‌های آینده حیاتی است. حتی اگر ما از میوه و سایه درختان استفاده نکنیم، دیگران می‌توانند از آن بهره ببرند. این نگاه به محیط زیست و آینده‌نگری، نمادی از اخلاق، مسئولیت‌پذیری و احترام به طبیعت است. امیدوارم هر یک از ما به‌ویژه در شرایط کنونی که تغییرات اقلیمی و محیط زیستی بیش از پیش به چالش‌های جهانی تبدیل شده است، بتوانیم گامی کوچک، اما مؤثر در این زمینه برداریم و درخت بکاریم و از آن محافظت کنیم تا به ثمر بنشیند.
عالی
