بحران اوکراین و تلاش‌های جدید

روز دی: بهانه ای برای دیدار

همزمان با برگزاری هفتادمین سالگرد پیاده شدن نیروهای متفقین در نورماندی موسوم به روز دیD-Day ، سران روسیه و غرب در فرانسه گرد هم آمدند. به نظر می رسد که این رویداد فرصت مناسبی را برای  مذاکره بین ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه با روسای کشورهای بزرگ غرب ونیز اوکراین فراهم کرد. این مذاکرات  از سوی تحلیلگران به منزله فرصتی برای جلوگیری از تشدید بحران در اوکراین و ممانعت از افزایش درگیری های مسلحانه بین مخالفان و ارتش اوکراین قلمداد شد. در این راستا پترو پوروشنکو رییس جمهور منتخب اوکراین دیدار با پوتین را فرصت مناسبی برای آغاز گفت وگو با روسیه دانست. پوروشنکو پس از دیدار با پوتین، تاکید کرد که در گفت وگو با رییس جمهوری روسیه مقرر شد که نماینده ای از این کشور به اوکراین سفر کند و اولین گام برای حل مشکلات بین دو کشور برداشته شود. وی گفت برای انجام مذاکرات با روسیه از فرصت بدست آمده بخوبی استفاده شد و این روند در آینده تدوام خواهد یافت.

 این در حالی است که طبق گزارشها روسای جمهوری آمریکا و روسیه با وجود اختلاف نظر در مورد تحولات اوکراین ، در شمال فرانسه در مراسمی غیر رسمی، با یکدیگر دیدار و گفت و گو کردند.این دیدار دو جانبه رسمی نبوده است و به مدت 10 تا 15 دقیقه طول کشید. قبل از این دیدار، پوتین با بیان این که وی همواره از گفت و گو استقبال می کند، گفت دلیلی وجود ندارد که باراک اوباما نخواهد با وی دیدار کند. پوتین در عین حال از سیاست خارجی تهاجمی آمریکا انتقاد کرد و گفت كه روسیه هیچ گاه قصد بی ثبات کردن اوکراین یا حمله به این کشور را ندارد. در مجموع ولادیمیرپوتین گفت وگو با رهبران کشورهای غربی را مثبت ارزیابی کرد. در این راستا وی گفت وگو با باراک اوباما را نیز گفت وگویی "اساسی" توصیف کرد. به گفته پوتین، تبادل نظرهای وی با سران کشورهای فرانسه، آمریکا، انگلیس و آلمان  مثبت بود و در این مدت دو بار با باراک اوباما رییس جمهوری آمریکا دیدار و گفت وگو کرده است. وی هر چند دیدار با رییس جمهور منتخب اوکراین را نیز مثبت ارزیابی کرد ولی در عین حال تاکید کرد تا زمانیکه دولت اوکراین نسبت به پایان دادن به خشونت ها و سرکوب مردم شرق این کشور اقدام عملی نکند، نمی توان از طرحی که رییس جمهور منتخب برای حل مشکلات موجود مطرح کرده است، اطمینان حاصل کرد. رییس جمهوری روسیه یادآور شد که "پترو پوروشنکو" به طور اجمالی از طرح خود در گفت وگوی کوتاهی که با وی داشته است، سخن به میان آورده است ولی آنچه اهمیت دارد پایان دادن فوری به خونریزی در شرق اوکراین است که می تواند راه مذاکرات با این کشور را باز کند. پوتین گفت در این گفت وگو به روابط اقتصادی دو کشور اشاره ای نشده است. گفتنی است روابط روسیه و اوکراین به دنبال برکناری ویکتور یانوکوویچ رییس جمهور پیشین این کشور به تیرگی گرایید و با الحاق شبه جزیره کریمه به روسیه تنش بین دو کشور به حدی افزایش یافت که تحلیلگران از احتمال جنگ بین دو کشور و دخالت کشورهای غربی در این بحران خبر می دادند.کشورهای غربی در واکنش به عملکرد روسیه در بحران اوکراین، علیه روسیه تحریم هایی را به اجرا گذاشته اند.

امیدی مبهم

با وجود ابرازخوش بینی در باره نتایج مذاکرات رئیس جمهور روسیه با سران غربی و اوکراین هنوز راه درازی تا یافتن راه حلی موثر برای بحران اوکراین وجود دارد. این مساله تا حد زیادی از این واقعیت ناشی می شود که بحران اوکراین بر سر اساسی ترین منافع یک کشور یعنی تمامیت ارضی جریان دارد. به همین جهت تا زمانی که توافقی بین جدایی طلبان و دولت اوکراین بر سر آینده این کشور صورت نگیرد نمی توان امیدی به پایان درگیری های کنونی داشت که دامنه آن روز به روز گسترش می یابد. در عین حال با توجه به محرومیت روسیه از حضور در نشست گروه هفت، در واقع پوتین فرصت برگزاری روز دی را برای دیدار با سران کشورهای بزرگ غریی که نقش سر نوشت سازی در اوکراین دارند مغتنم دانست تا بدین وسیله راهی برای نیل به توافقی که منافع طرفین را تا حدی تامین نماید بیابند.با این همه نباید فراموش کرد که خواسته های روسیه و غرب در قبال اوکراین تفاوت زیادی با هم دارند. روسیه برای تضمین امنیت خود وادامه همگرایی اوکراین با شرق، خواهان فدرالی شدن این کشور است، در حالی که غربی ها خواهان روند همگرایی کامل اوکراین با غرب ابتدا در بعد اقتصادی و بعدا در بعد نظامی هستند. مشخص است که این دو نوع خواسته سنخیت چندانی با هم ندارند تا امیدی برای دستیابی به توافقی زودهنگام بین طرفین وجود داشته باشد.

گروه هفت و تهدید روسیه

اجلاس گروه هفت چهارشنبه 14 خرداد (4 ژوئن) در بروکسل پایتخت بلژیک با حضور سران هفت کشور بزرگ صنعتی آغاز شد. این اجلاس که تا پیش از این اجلاس گروه هشت نامیده می شد به علت مواضع اخیر روسیه در قبال مسائل اوکراین، به هفت کشور تقلیل یافت. قرار بود اجلاس گروه هفت تا پیش از اختلاف کشورهای غربی و روسیه، در این کشور برگزار شود که به بروکسل منتقل شد. در این اجلاس اختلافات غرب با روسیه بررسی شد و مهمترین موضوع مورد بحث در این اجلاس در کنار بحران اوکراین، وضعیت تامین گاز مورد نیاز کشورهای اروپایی در صورت ادامه اختلاف غرب و روسیه و عدم امکان استفاده از گاز این کشور بود. بر این اساس کشورهای غربی در اجلاس گروه هفت در بروکسل، آینده روابط خود با روسیه را مورد باز نگری قرار دادند. در این راستا سران گروه هفت کشور صنعتی در پایان نشست نخست خود از روسیه خواستند به اقدامات بی ثبات کننده خود در شرق اوکراین پایان دهد و در غیر این صورت با تحریم های سخت گیرانه تری رو به رو خواهد شد. رهبران گروه هفت پس از مذاکرات خود در بروکسل در بیانیه ای اعلام کردند: « انجام اقداماتی در جهت بی ثبات کردن شرق اوکراین غیر قابل قبول هستند و باید متوقف شوند.» در این بیانیه همچنین آمده است: «ما آماده افزایش تحریم های خاص علیه روسیه و اجرای اقدامات محدود کننده بیشتر علیه این کشور هستیم.» گروه هفت همچنین از مسکو خواست نتایج انتخابات ریاست جمهوری 25 ماه می اوکراین را به رسمیت بشناسد ، انتخاباتی که پترو پوروشنکو در آن به پیروزی رسید.آنها همچنین از روسیه خواستند نیروهای نظامی خود را از مرزهای اوکراین « به طور کامل خارج » و ارسال سلاح و جنگجو را به این منطقه متوقف و « از نفوذ خود در میان جدایی طلبان مسلح برای به زمین گذاشتن سلاح هایشان و رد خشونت ها » استفاده کند .

آنگلا مرکل صدراعظم آلمان در این نشست گفت قدرت های غربی برای تایید این که روسیه برای تثبیت اوضاع اوکراین، هرگونه اقدام ممکن را انجام می دهد ، همکاری مسکو را بررسی خواهند کرد.وی با اشاره به محدودیت های تجاری، مالی و انرژی گفت اگر پیشرفتی در حل مسائل وجود نداشته باشد، تحریم های سنگین مرحله سوم محتمل خواهند بود. تاکنون آمریکا و اتحادیه اروپا ممنوعیت های مسافرتی ناچیز و مسدود ساختن دارایی های دهها مقام روسیه را در واکنش به تصرف کریمه اعمال کرده اند. فرانسوا اولاند، رییس جمهوری فرانسه نیز تاکید کرد در صورتی که روسیه نسبت به کاهش تنش در منطقه اقدام نکند و بخواهد به روندی که در پیش گرفته است تداوم بخشد، کشورهای عضو گروه هفت آمادگی دارند که تحریم های بیشتری علیه روسیه اعمال کنند.

معضل گازی

 دستور کار دوم این اجلاس یعنی بررسی وضعیت گازی اتحادیه اروپا نیز از موضوعات بغرنج بود. اکنون آمریکا و شرکای اروپایی اش بدنبال تشدید تحریم ها علیه روسیه هستند.با این همه وابستگی گازی اروپا به روسیه که چیزی حدود 30 تا 40 درصد از گاز مورد نیاز اتحادیه اروپا را شامل می شود تصمیم گیری در این باره برای اروپایی را دشوار ساخته است. به همین جهت حداقل در ظاهر مقامات ارشد اتحادیه اروپا خواهان تداوم صدور گاز روسیه هستند. در این راستا خوزه مانوئل باروسو رئیس کمیسیون اروپا اخیرادر نامه ای از "ولادیمیر پوتین"، رئیس جمهوری روسیه خواست به سخنان خود برای ادامه تحویل گاز به اروپا متعهد بماند. با این همه اتحادیه اروپا اکنون در وضعیتی قرار ندارد که بتواند بسرعت جایگزینی برای گاز روسیه پیدا کندو همین بمثابه پاشنه آشیل اروپا در قبال روسیه محسوب می شود، بویژه اینکه میزان وابستگی کشورهای اروپایی به گاز روسیه از 10 تا 100 درصد متغیر است و همین مساله اتخاذ تصمیمات سخت علیه روسیه را بسیار دشوار کرده است. چیزی که در این باره از اهمیت زیادی برخوردار است اینکه اروپا نمی تواند از گاز روسیه چشم پوشی کند. آمریکا تنها می تواند ۱۰ درصد گاز خود را آنهم نه حالا بلکه شش سال دیگر، به اروپا صادر کند. در واقع اروپاییها بر خلاف اشتیاق آمریکاییها برای تشدید تحریم ها علیه روسیه هنوز در این مسیر با احتیاط گام برمی دارند.با توجه به ابعاد پیچیده وابستگی گازی اروپا به روسیه ، باید  دید گروه هفت  عملا چه گام های عملی برای کاهش وابستگی به گاز روسیه را توصیه می کنند وراه حل های ارائه شده بویژه تا چه حد در کوتاه مدت قابل اجرا خواهند بود.

نکته نهایی اینکه در مجموع مواضع و بیانیه گروه هفت در باره روسیه ، متضمن ادبیاتی شدید اللحن و تهدید کننده  علیه روسیه بود و همین مساله احتمال تشدید تنش ها بین روسیه و غرب در ماههای آینده را فزونی می بخشد.