جوان آنلاین: دریاچه ارومیه از اواسط دهه ۸۰ شروع به خشک‌شدن کرد و با وجود اینکه در مقطعی جان دوباره گرفت، امروز آنقدر حالش خراب است که در مقابل تمام اقداماتی که انجام شده و در دست اجراست شاید باید منتظر حذف آن از روی نقشه باشیم. سال‌ها در مورد درد‌های دریاچه صحبت می‌شد و کارشناسان تأکید می‌کردند که ترکیبی از خشکسالی و افزایش انحراف آب برای مصارف کشاورزی در حوزه آبخیز این دریاچه باعث کاهش مساحت آن می‌شود، اما کسی به این حرف‌ها توجه نمی‌کرد تا روز‌های سخت و سیاه دریاچه فرا رسید و امروز بعد از اینکه تصاویر ماهواره‌ای نشان دادند از سطح باقیمانده ۸۷۸ کیلومتر مربعی آب دریاچه در سال گذشته حدود ۸۰ درصدش خشک شده و فقط ۱۷۰ کیلومتر مربع یعنی ۴ درصد از سطح آب به جا مانده، مسئولان کاسه چه کنم چه کنم به دست گرفته‌اند و به هرکجا سرک می‌کشند.
دریاچه ارومیه که به «شوردریا» نیز معروف است، در شمال غرب ایران قرار دارد و میان دو استان آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی قرار گرفته است. این دریاچه یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های دائمی زیاده‌شور جهان است. بزرگ‌ترین دریاچه خاورمیانه و ششمین دریاچه بزرگ نمکی روی زمین با مساحت تقریباً ۵ هزار و ۲۰۰ کیلومترمربع، طول ۱۴۰ کیلومتر، عرض ۵۵ کیلومتر و عمق ۱۶ متری بود که در ردیف بیست و پنجمین دریاچه بزرگ دنیا از نظر مساحت قرار داشت.
بررسی تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۵ این دریاچه ۲۵ تا ۵۰ درصد مساحت خود را از دست داده بود. دلایل بسیاری برای خشک‌شدن دریاچه ذکر شد که از جمله می‌توان به خشکسالی، احداث بزرگراه روی دریاچه، استفاده بی‌رویه از منابع آب حوضه آبریز دریاچه، بارش کم برف و باران در سال‌های اخیر و احداث سد روی رودخانه‌های حوضه‌های آبریز این دریاچه اشاره کرد.
از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۹۲ رفتار کاهشی تراز دریاچه ارومیه کاملاً مستقل از میزان بارش سالانه حوضه آبریز آن بوده است. تراز ارومیه در سال ۱۳۷۴ به هزار و ۲۷۸ متر و در سال ۸۴ به هزار و ۲۷۴ متر رسید و این میزان در سال ۹۴ حدود هزار و ۲۷۰ متر اعلام شد که نسبت به آبان سال ۱۳۹۳، ۴۰ سانتیمتر کاهش نشان می‌داد. شرایط به گونه‌ای پیش رفت که نسبت به نابودی دریاچه ارومیه ابراز نگرانی شد و دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت خشک شدن این دریاچه نابودی آذربایجان را به دنبال دارد. تغییرات افت تراز آب دریاچه ارومیه از سال ۹۳ تا ۹۹ در پی اقدامات ستاد احیای این دریاچه و مصوبات دولت کاهش یافت، ولی به گفته کارشناسان بنا به دلایل متعدد، میزان افت تراز آب این دریاچه در حال حاضر از الگو‌های سال ۸۳ تبعیت می‌کند و شاهد کاهش تراز آب هستیم.
در بی‌توجهی و حرف‌های بی‌عمل و وعده‌های سرخرمن آقایانی که فقط بودجه و بیت‌المال را پایمال کردند همین بس که در آبان ۹۸ ستاد احیای دریاچه ارومیه از هزینه‌کرد ۹ هزار میلیارد تومان از سوی دولت دوازدهم برای اجرای پروژه‌های احیای دریاچه ارومیه خبر داد. در آن زمان عیسی کلانتری گفت: «حدود یک و نیم سال از برنامه و نقشه راه احیای دریاچه ارومیه عقب هستیم البته مردم آذربایجان غربی تا سال ۱۴۰۶ شاهد احیای اکولوژیک دریاچه ارومیه خواهند بود.»
هنوز ۱۴۰۶ نرسیده که نقشه‌ها نشان می‌دهند دریاچه فقط ۴ درصد آب دارد و روزشمار آن برای اعلام مرگش به راه افتاده است.
چرا آمار نمی‌دهند
چند وقتی بود که هیچ کس آماری رسمی از تراز فعلی و میزان آب باقیمانده از دومین دریاچه شور دنیا اعلام نمی‌کرد، اما آخرین تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد در یک سال اخیر از سطح ۸۷۸ کیلومتر مربعی آب دریاچه ارومیه، حدود ۸۰ درصد خشک شده و حالا فقط ۱۷۰کیلومتر مربع و معادل ۴ درصد از سطح آب دریاچه به جا مانده است.
هر چند شرایط بحرانی دریاچه ارومیه از دهه ۷۰ آغاز شده و در این مدت افت و خیز‌های زیادی درخصوص شرایط بحرانی آن شاهد بودیم، اما امسال با باقی ماندن تنها کمتر از ۴ درصد آب آن امید‌ها برای احیای این تالاب ارزشمند کم‌سو شده است.
از زمان روی کارآمدن دولت سیزدهم اقدامات متعددی برای تداوم روند احیای دریاچه ارومیه صورت گرفت. از جمله تشکیل کارگروه نجات ملی دریاچه ارومیه که توانست مهم‌ترین طرح ستاد احیا یعنی طرح انتقال «کانی‌سیب» به دریاچه را به مرحله بهره‌برداری برساند، اما وضعیت بحرانی امروز دریاچه در مقایسه با ۶۰ سال اخیر نشان می‌دهد تا زمانی که ساز و کار‌های اصولی، فنی و علمی برای مدیریت مصارف منابع آبی، به خصوص در بخش کشاورزی انجام نگیرد و تا مشارکت مردمی به صورت واقعی وجود نداشته باشد نمی‌توان دل به امید احیای دریاچه بست. توسعه بی‌رویه اراضی کشاورزی، خالی‌شدن سفره آب‌های زیرزمینی در نتیجه حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز بی‌شمار در این حوضه آبریز، کاهش بارش، سدسازی، احداث میان‌گذر و دخالت‌های انسانی از مهم‌ترین عوامل خشک‌شدن دریاچه ارومیه است و تا امروز نیز اقدامات متعدد دولت‌ها با هزینه‌های میلیاردی نتوانسته شرایط را بهبود بخشد و باید دید دولت سیزدهم با کمک طرح‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری چه نتیجه‌ای رقم می‌زند.
پاسکاری مرگ دریاچه
دریاچه ارومیه با ۵ هزار کیلومتر مربع وسعت، گنجایش ۳۵ میلیارد متر مکعب آب دارد که از رودخانه‌های استان‌های کردستان، آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی و چشمه‌های جوشان کف دریا تأمین می‌شود. در سال‌های اخیر بر اثر کاهش نزولات آسمانی، بهره‌برداری بی‌رویه از آب‌های سطحی و زیرزمینی، ساخت سد‌های مخزنی، افزایش دمای هوا و تبخیر بیش از حد با بحران کم‌آبی رو به رو و هر سال این روند تشدید شده است و کسی هم نمی‌داند باید دقیقاً چه کار کند.
دریاچه در حال جان دادن است و مسئولان به دنبال اینکه چه کسی باید کار‌ها را پیش ببرد. چند روز پیش مدیرکل حفاظت محیط‌زیست آذربایجان غربی که در مراسم بزرگداشت روز جهانی خاک در ارومیه حضور داشت با بیان اینکه کلید حل مشکل دریاچه ارومیه در دستان وزارت جهاد کشاورزی است، گفت: «امروز وضعیت منابع آب و خاک در حوضه آبریز دریاچه ارومیه با دهه‌های گذشته متفاوت است و دیگر کاشت محصولات پر آب‌بر و استفاده از روش‌های سنتی آبیاری به هیچ عنوان توجیه علمی ندارد و باید نسبت به مصرف بهینه و درست منابع‌مان حساسیت و توجه بیشتری داشته باشیم.»
سعید شهند با بیان اینکه افزایش تولید محصولات و توسعه اراضی کشاورزی باید متناسب با منابع خاکی و آبی کشور باشد، افزود: «در سال‌های اخیر رشد خوبی از لحاظ تولید محصولات کشاورزی در این استان صورت گرفته است، اما باید به این امر مهم توجه داشت که این افزایش تولید به گونه‌ای باشد که منابع زیست محیطی ما کمترین آسیب را متحمل شوند، زیرا امکان بازیابی این منابع در کوتاه‌مدت بسیار مشکل است.»
