جوان آنلاین: فاصله و تفاوت نسل ها، مسئله جدی و مداوم بین نسل‌های جوان و بزرگسال است که به صورت آشکار خودنمایی می‌کند؛ موضوعی که به عوامل مختلفی از جمله میزان اعتماد فرزندان نسبت به عملکرد والدین، تازگی حرف‌های والدین، فردگرایی نسل نو و میزان نوگرایی آنها بستگی دارد. این شکاف به متغیر‌های زمینه‌ای شامل سن، جنسیت، پایگاه اجتماعی، اقتصادی و منشأ اجتماعی نیز مربوط می‌شود. در نگاه عمیق‌تر، تنوع رسانه‌ها در اجتماع به ویژه در میان خانواده‌ها، از جمله عوامل مؤثر در ایجاد این تفاوت‌هاست که می‌طلبد هم والدین و هم فرزندان با این میهمان‌های ناخوانده بیشتر و بیشتر آشنا شوند و خود را در مقابل آنها مقاوم کنند، چراکه رسانه‌ها امروز سهم قابل توجهی در تحصیل و اوقات فراغت فرزندان دارند و از آنجا که والدین خود نیز نقش تعیین‌کننده‌ای در آموزش‌و‌پرورش فرزندان‌شان دارند، باید خود را به دانش و مهارتی به نام «سواد رسانه» مجهز کنند تا آسیب‌های ناشی از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را کاهش دهند.
«سواد رسانه‌ای» درک پیام، معنایابی و معناسازی از پیام‌هاست
دکتر بهاره نصیری، کارشناس سواد رسانه و عضو هیئت علمی و استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است. او سواد رسانه را علم تنظیم‌کننده ارتباط میان مخاطب و رسانه می‌داند. سواد رسانه دعوت به اندیشیدن عمیق، دقیق و جدی درباره آنچه می‌بینیم، می‌شنویم و می‌خوانیم، است که انواع رسانه‌های مکتوب، دیداری و شنیداری را دربرمی‌گیرد. او می‌گوید: برای شناسایی و درک دستورالعمل‌ها، فرمول‌ها و الگو‌هایی که رسانه‌ها بر اساس آن پیام‌های خود را بسته‌بندی و مهندسی می‌کنند، نیازمند سواد رسانه هستیم. همواره پیام‌هایی میان جملات، عبارات، تصاویر و صدا‌ها مدفون شده است که فقط کسانی که قدرت رمزگشایی از این پیام‌ها را دارند، آنها را تجزیه، تحلیل، پردازش و درک می‌کنند. سواد رسانه فرایند درک پیام، معنایابی و معناسازی از پیام‌هاست.
تلاش سواد رسانه‌ای ایجاد حساسیت معقول برای رسیدن به مقاومت منطقی است
این مدرس دانشگاه در ادامه اظهار می‌دارد: شاه‌بیت و روح حاکم بر سواد رسانه تفکر انتقادی و تقویت روحیه پرسشگری است. سواد رسانه به دنبال رونمایی از لایه‌های زیرین و درونی پیام‌هاست، به معنی توجه به فرامتن و قرائت، رمزگشایی و شالوده‌شکنی از متون رسانه‌ای به جای توجه سطحی و منفعلانه به متن است. تلاش سواد رسانه‌ای ایجاد «حساسیت معقول» نسبت به پیام‌های رسانه‌ای جهت رسیدن به «مقاومت منطقی» است؛ اینکه می‌توان در برابر رسانه‌ها قرار گرفت، اما مواجهه‌ای آگاهانه با آن داشت و گزینه‌ها و پیشنهاد‌های سالم را انتخاب کرد.
وی می‌گوید: بدون شک تمام مخاطبان رسانه‌ها از سواد رسانه‌ای برخوردار هستند، اما میزان برخورداری آنها به آگاهی و توانمندی‌های آنان بستگی دارد. برخی مخاطبان از حداقل‌های سواد رسانه‌ای برخوردار هستند، برخی دیگر مواجهه هوشمندانه‌تری با پیام‌ها دارند. جالب است بدانیم مخاطبی را نمی‌توان یافت که به لحاظ سواد رسانه‌ای کامل و بی‌نقص باشد، چراکه رسانه‌ها و تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاعاتی دائماً در حال تغییر و تحول هستند.
نصیری درباره ارتقای سواد رسانه‌ای در اقشار مختلف جامعه اظهار می‌دارد: «توجه به آموزش سواد رسانه‌ای ابتدا باید از منازل و سپس از مهد‌ها و پیش‌دبستانی‌ها آغاز شود. پدر و مادری که بی‌محابا از انواع صفحه نمایش بدون مدیریت مصرف رسانه‌ای در منزل استفاده می‌کنند، نمی‌توانند از کودک خردسال‌شان انتظار مصرف هدفمند و محدود داشته باشند. نباید به آموزش سواد رسانه‌ای در مقاطع ابتدایی و متوسطه اول بی‌توجه باشیم. از سال ۱۳۹۵ در مقطع متوسطه دوم واحد درسی تحت عنوان تفکر و سواد رسانه‌ای وارد نظام رسمی آموزشی ما شد که آن هم به انتخاب مدیر مدرسه ممکن است تدریس شود. نهاد‌ها و سازمان‌های مختلف مثل صداوسیما، فرهنگسرا‌ها و آموزش عالی می‌توانند به توسعه و گسترش سواد رسانه‌ای کمک شایانی کنند.
والدین به ارتقای انتخاب‌های رسانه‌ای فرزندان کمک کنند
وظیفه والدین و نظام آموزشی در قبال کودکان، نوجوانان و جوانان چیست؟ این کارشناس سواد رسانه‌ای در پاسخ به این سؤال بیان می‌کند: تا قبل از سن ۱۰ تا ۱۴ سالگی والدین می‌توانند با انتخاب کتاب، فیلم، موسیقی، بازی‌ها و سرگرمی‌های مناسب به ارتقای انتخاب‌های رسانه‌ای فرزندان‌شان کمک و با ایفای نقش میانجی میان کودک و رسانه، پیام‌ها را برای آنها رمزگشایی کنند، پیام‌ها را متناسب با ارزش‌ها و اصول اخلاقی خانواده برای کودکان تحلیل کرده و توضیح دهند چراکه درک شناختی کودکان نسبت به پردازش اطلاعات هنوز توسعه نیافته است. والدین به این فکر کنند وقتی فرزندشان یاد گرفت چطور راه برود، آنها نزدیکش می‌ماندند تا مطمئن شوند زمین نمی‌خورد یا هنگامی که می‌خواست از خیابان عبور کند، دستش را می‌گرفتند. به تدریج به او اعتماد کردند تا به تنهایی از خیابان عبور کند و امیدوار بودند هنگام عبور به هر دو طرف نگاه می‌کند. در بزرگراه‌های اطلاعاتی و دنیای دیجیتال هم وقتی فرزندان‌مان شروع به فعالیت می‌کنند، حداقل در آغاز باید کنارشان باشیم. والدین باید تفکر راهبردی و استراتژی‌های والدگری رسانه‌ای را به عنوان یکی از شیوه‌های فرزندپروری، مورد توجه جدی قرار دهند. آنان باید مسلح به سواد رسانه‌ای شوند تا بتوانند از فرزند خود در کارزار فضای مجازی و مقابل هجوم اخبار و اطلاعات مراقبت کنند. والدین باید مراقب «ردپای دیجیتالی» که از کودکان خردسال‌شان در فضای مجازی می‌گذارند، باشند، چون در آینده بسیاری از کارفرمایان و مسئولان پذیرش مدارس، دانشگاه‌ها، محیط‌های کار، برای تعیین صلاحیت متقاضیان به این ردپای دیجیتال مراجعه خواهند کرد.
مسلح‌کردن شهروندان به دانش سواد رسانه‌ای از مؤلفه‌های رشد در جامعه اطلاعاتی است
این مدرس دانشگاه برای مقابله با آسیب‌ها و خطرات فقدان سواد رسانه گفت: یکی از مسیر‌های رشد و توسعه هر کشوری، برخورداری از شهروندان آگاه، مسئول و پایبند به اصول اخلاقی و انسانی است و یکی از مؤلفه‌های رشد در جامعه اطلاعاتی و ارتباطی مجهز و مسلح‌کردن شهروندان به دانش سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی است.
دسترسی جوانان به اینترنت ۹۶ درصد و سطح سواد رسانه‌ای در حد متوسط است!
امیرعباس صادقی، کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی و رسانه نیز در یادداشتی آورده است: رسانه‌ها برای ورود ما به دنیای‌شان منتظر نمی‌مانند، در عوض پیام‌های خود را به دنیای ما تحمیل می‌کنند. کسانی که مهارت سواد رسانه‌ای خود را توسعه ندهند، گرفتار جزرومد پیام‌های رسانه‌ای می‌شوند، بنابراین هدف از سواد رسانه‌ای این است که به افراد نشان دهیم چگونه اوضاع را از رسانه‌ها می‌گیریم و به خود بازمی‌گردانیم.
صادقی سواد رسانه‌ای را راهکاری برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی ناشی از رسانه‌ها می‌داند و می‌گوید: «تأثیرات نامناسب انواع رسانه‌ها مانند برنامه‌های رسانه‌ای غیرمجاز، بازی‌های رایانه‌ای، شبکه‌های ماهواره‌ای برون‌مرزی و استفاده نابجا از اینترنت بر جوانان به صورت افت تحصیلی، مشکلات اخلاقی و رفتاری و آسیب‌های اجتماعی آشکار می‌شود، بنابراین یکی از راه‌های مقابله با آسیب‌های اجتماعی ناشی از استفاده نامطلوب از رسانه‌ها، آموزش سواد رسانه‌ای است تا مخاطبان استفاده هوشمندانه‌ای از آنها داشته باشند. در حال حاضر دسترسی جوانان به اینترنت ۹۶ درصد بوده و سطح سواد رسانه‌ای و تفکر انتقادی به پیام‌های رسانه‌ای در آنها در حد متوسط است. با توجه به زندگی در عصر اینترنت و استفاده روز‌افزون جوانان از این رسانه تعاملی و از سویی افزایش آسیب‌های اجتماعی نوپدید فضای مجازی، سواد رسانه‌ای می‌تواند نقش مؤثری در کاهش این نوع آسیب‌ها و استفاده نقادانه و هوشمندانه از اینترنت داشته باشد. با افزایش سطح سواد رسانه‌ای جوانان، میزان آسیب‌های نوپدید فضای مجازی کاهش می‌یابد. نتایج پژوهش‌های انجام‌شده، نشانگر اهمیت آموزش‌های رسانه‌ای و ارتقای سواد رسانه‌ای در استفاده از رسانه‌های مختلف به ویژه اینترنت به عنوان یک رسانه تعاملی است.»
