بحران خاموشی در ایران، دیگر تنها یک نارضایتی عمومی یا اختلال موقت در زندگی روزمره نیست. امروز، خاموشی به مسئله‌ای بنیادین در اقتصاد، صنعت و حتی امنیت تبدیل شده است. از خطوط تولیدی که متوقف می‌شوند تا بیمارانی که در اتاق عمل زیر نور اضطراری قرار می‌گیرند، قطعی برق به نماد عقب‌ماندگی و بی‌برنامگی در مدیریت انرژی بدل شده است. در این میان، مسئله فراتر از افت ولتاژ یا چند ساعت تاریکی است؛ آنچه در تاریکی فرو رفته، اعتماد عمومی، ثبات اقتصادی و چشم‌انداز توسعه است. اما راه‌حل، برخلاف تصور رایج، پیچیده یا دور از دسترس نیست. انرژی هسته‌ای در شرایط امروز ایران، نه یک گزینه لوکس و بلندمدت بلکه ضرورتی راهبردی، اقتصادی و فوری است. راه نجات از خاموشی‌های گسترده، از دل اتم می‌گذرد؛ همان صنعتی که سال‌ها به دلیل نگاه‌های سیاسی یا سوءتفاهم‌های فنی، مانع توسعه آن شدند، اما این صنعت مسیر خود را با قدرت ادامه می‌دهد.
در سال‌های اخیر، گزارش‌های متعددی از زیان‌های مالی ناشی از قطعی برق منتشر شده است. تنها در سال۱۴۰۳، زیان صنایع مستقر در شهرک‌های صنعتی از خاموشی‌ها بیش از ۴۴هزارمیلیارد تومان برآورد شده، این رقم در سال۱۴۰۲ حدود ۴/۸ همت و در سال۱۴۰۱ بالغ بر ۶همت بوده است. چنین ارقامی، به زبان ساده، یعنی توقف تولید، از بین رفتن فرصت‌های شغلی و کاهش رقابت‌پذیری بنگاه‌های ایرانی. اقتصاد ایران که همین حالا با فشار‌های متعدد از جمله تورم، تحریم و کمبود سرمایه‌گذاری مواجه است، تاب تحمل چنین آسیب مضاعفی را ندارد.
در کنار زیان‌های اقتصادی، خاموشی‌ها هزینه اجتماعی و روانی سنگینی دارند. تصور کنید خانواده‌ای در گرمای تابستان یا سرمای زمستان، ساعت‌ها بدون برق بماند یا دانش‌آموزی که با شمع درس بخواند یا پزشکی که در اورژانس با برق اضطراری محدود کار کند، اینها فقط آمار نیستند، روایت‌هایی هستند از فرسایش کیفیت زندگی.
چرا وضعیت به این نقطه رسیده است؟ بخشی از پاسخ به وابستگی شدید کشور به نیروگاه‌های فسیلی بازمی‌گردد؛ نیروگاه‌هایی که یا با کمبود سوخت مواجهند یا بهره‌وری پایینی دارند. در زمستان، اولویت تأمین گاز با بخش خانگی است و در تابستان، تقاضای برق به اوج می‌رسد. در این میان، دعوای تکراری وزارت نیرو و نفت بر سر تأمین سوخت، نه تنها راهگشا نبوده، بلکه نشانه‌ای از نبود نگاه کلان به امنیت انرژی است.
اینجاست که انرژی هسته‌ای وارد می‌شود. برخلاف نیروگاه‌های فسیلی که با بحران سوخت دست‌وپنجه نرم می‌کنند یا تجدیدپذیر‌هایی که وابسته به شرایط جوی هستند، نیروگاه هسته‌ای می‌تواند برق پایدار، ارزان و بی‌وقفه تولید کند. نمونه روشن آن، نیروگاه بوشهر است. به گفته رئیس سازمان انرژی اتمی، در واحد یکم این نیروگاه برای تولید ۷۰میلیارد کیلووات ساعت برق اتمی در مصرف ۱۰۵میلیون بشکه نفت معادل ۸میلیارد دلار صرفه‌جویی شده است، در حالی‌که برای راه‌اندازی آن، فقط ۸/۱ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده‌ایم. همچنین بر اساس گفته‌های مسئولان سازمان انرژی اتمی، بیش از ۹۲درصد برق تولیدی به شبکه سراسری منتقل شده است؛ عددی که از کارایی بالا و ظرفیت بالفعل فناوری هسته‌ای حکایت دارد. اگر این مسیر بدون فشار‌های رنگارنگ دنبال می‌شد، امروز وضعیت شبکه برق کشور به مراتب باثبات‌تر بود.
افزون بر پایداری تولید، انرژی هسته‌ای مزیت راهبردی دیگری نیز دارد؛ کاهش وابستگی. ایران با در اختیار داشتن منابع اورانیوم و دانش بومی غنی‌سازی، می‌تواند سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای خود را مستقل از بازار‌های خارجی تأمین کند. این خودکفایی در شرایطی که اقتصاد ایران از تحریم رنج می‌برد، مزیت بزرگی محسوب می‌شود.
از منظر زیست‌محیطی نیز انرژی هسته‌ای جایگزینی منطقی برای سوخت‌های فسیلی است. نیروگاه‌های حرارتی یکی از منابع اصلی آلاینده‌های هوا و گاز‌های گلخانه‌ای هستند. در مقابل، نیروگاه هسته‌ای گاز گلخانه‌ای تولید نمی‌کند و با رعایت استاندارد‌های ایمنی، آسیبی به محیط‌زیست وارد نمی‌سازد، البته موضوع مدیریت پسماند هسته‌ای همواره محل بحث بوده، ولی تجربه نشان داده که این چالش، با فناوری و نظارت دقیق، قابل حل است. اما چرا با وجود همه این مزیت‌ها، انرژی هسته‌ای هنوز به سهم شایسته‌ای در سبد انرژی کشور نرسیده است؟ پاسخ در ترکیبی از عوامل داخلی و خارجی نهفته است: از فشار تحریم‌ها و محدودیت در تأمین تجهیزات گرفته تا مشکلات ساختاری، با این حال در بخش انرژی برای تولید ۲۰هزار مگاوات برق هسته‌ای تا سال ۱۴۲۰ برنامه‌ریزی شده و مطالعات و اقدامات اجرایی آن در حال اجراست و تولید ۳ هزار مگاوات برق هسته‌ای طبق برنامه هفتم توسعه مدنظر سازمان انرژی اتمی است و در برنامه‌های بعدی و تا سال۱۴۲۰ تعداد نیروگاه‌های اتمی و ظرفیت تولید برق هسته‌ای به صورت افزایشی ادامه خواهد یافت. ساخت واحد‌های دوم و سوم بوشهر نیز در همین چارچوب در حال اجراست.
منتقدان انرژی هسته‌ای معمولاً به دو نکته اشاره می‌کنند: هزینه بالا و نگرانی از ایمنی، اما واقعیت این است که خسارت‌های ناشی از خاموشی، چه مستقیم و چه غیرمستقیم، بسیار بیشتر از هزینه احداث یک نیروگاه هسته‌ای است، همچنین تجربه عملیاتی سازمان انرژی اتمی در بوشهر نشان داده است ایمنی، هم قابل تأمین است و هم در اولویت قرار دارد.
در نهایت، ما با یک انتخاب روبه‌رو هستیم؛ یا خاموشی را به عنوان بخشی از زندگی در ایران بپذیریم یا با تصمیمی راهبردی، مسیر سرمایه‌گذاری بلندمدت در انرژی هسته‌ای را در پیش بگیریم. آینده‌ای که در آن برق پایدار، حق مسلم هر ایرانی باشد، از دل همین انتخاب می‌گذرد.
خاموشی بزرگ، راه‌حل روشن دارد. آنچه نیاز است، جسارت در تصمیم‌گیری، تداوم در حمایت و باور به این واقعیت است که ایران، می‌تواند با دانش بومی و اراده ملی، بر تاریکی غلبه کند.
