فرش ایرانی از نگاه کانت

 جوان آنلاین: کانال تلگرامی «هنر و فلسفه» نوشت: فرش یکی از برجسته‌ترین نماد‌های هنر و فرهنگ ایرانی است که نه‌تن‌ها به عنوان یک کالای کاربردی بلکه به عنوان یک اثر هنری هم شناخته می‌شود. طراحی پیچیده، رنگ‌بندی متنوع و ظرافت در جزئیات، فرش ایرانی را به یک شاهکار هنری تبدیل کرده است. از دیدگاه کانت، زیبایی زمانی خالص و بی‌غرض است که مخاطب بدون در نظر گرفتن کاربرد یا منفعت مادی اثر، صرفاً از مشاهده آن لذت ببرد. فرش ایرانی، به رغم اینکه به عنوان زیرانداز یا کالای تزئینی مورد استفاده قرار می‌گیرد، در نگاه اول به خاطر طراحی‌های هندسی، گل‌وبوته‌های خیره‌کننده و هماهنگی رنگ‌ها، حسی از لذت بصری ایجاد می‌کند. این لذت ناشی از جنبه‌های زیبایی‌شناختی اثر است و ربطی به ارزش مادی یا کاربردی آن ندارد. برای مثال، طرح‌های بته‌جقه یا ترنج در بسیاری از فرش‌های ایرانی، مخاطب را به تأمل در هماهنگی خطوط و رنگ‌ها وادار می‌کند، بدون اینکه مخاطب به کارکرد فرش توجه داشته باشد. کانت مفهوم هدفمندی بی‌هدف را برای توصیف آثاری به کار می‌برد که به نظر می‌رسد از انسجام و نظم خاصی برخوردارند، اما این نظم الزاماً به هدف عملی خاصی منجر نمی‌شود. در فرش ایرانی، تمامی عناصر طراحی از تقارن هندسی تا جایگاه رنگ‌ها، چنان هماهنگ است که گویی هر بخش معنای خاصی دارد، اما این هدفمندی بیشتر به درک هنری مخاطب مربوط می‌شود تا کارکرد عملی فرش. فرش‌های طرح شاه عباسی که دارای نقوش گل‌های اسلیمی و هندسی هستند، حس نظم و کمال را القا می‌کنند. این طرح‌ها نه تنها زیبا هستند بلکه به نوعی با ناخودآگاه مخاطب ارتباط برقرار می‌کنند و او را به تحسین ساختار کلی اثر وامی‌دارند. کانت علاوه بر زیبایی، مفهومی به نام «امر والا» را نیز مطرح می‌کند که به حس فراتر رفتن از محدودیت‌های مادی و دستیابی به نوعی تعالی اشاره دارد. برخی از فرش‌های ایرانی، به ویژه آنهایی که به باغ‌های ایرانی یا مناظر طبیعی اشاره دارند، می‌توانند حسی از امر والا ایجاد کنند. برای مثال، طرح باغی که شامل اشکال هندسی از باغ‌ها، جویبار‌ها و گل‌هاست، بیننده را به سفری خیالی در دل طبیعت می‌برد. این تجربه، حسی از آرامش و تعالی را القا می‌کند که فراتر از لذت بصری صرف است.