جوان آنلاین: مرکز پژوهش‌های مجلس در قالب یک پژوهش درباره محبوبیت شخصیت‌های کارتونی و نقش نوشت‌افزار در این‌باره به این نکته اشاره کرده که در مجموع می‌توان گفت محتوای محصولات نوشت‌افزار عرضه شده در کشور در سیطره شخصیت‌ها و جهان‌های داستانی خارجی (عمدتاً امریکایی) است و سهم شخصیت‌های بومی و ایرانی اسلامی در این میان بسیار اندک است. از سوی دیگر، در پیمایشی در جریان برگزاری هشتمین نمایشگاه بین‌المللی ایران پنکس، در سال ۱۴۰۲ به وضعیت‌شناسی حوزه نوشت‌افزار در کشور از منظر تولیدکنندگان پرداخته شده است. یافته‌های این پیمایش نشان می‌دهد که ۵۲ درصد از تولیدکنندگان نوشت‌افزار ایرانی علت اصلی تداوم استفاده از شخصیت‌های خارجی را ضعف در طراحی شخصیت بومی و بی‌توجهی به ذائقه مخاطب می‌دانند. همچنین ۱۸ درصد از تولیدکنندگان نیز بر مشکلات ترویجی و تبلیغاتی، ۱۳ درصد بر ضعف مالکیت معنوی، ۹ درصد بر فقدان ساختار مدیریت و کنترل نوشت‌افزار و ۵ درصد بر شکل نگرفتن زنجیره محصولات فرهنگی داخلی تأکید داشته‌اند.
نوشت افزار، یک کالای فرهنگی
در حالی ۶۷ درصد از تولیدکنندگان، نوشت‌افزار را یک کالای فرهنگی می‌دانند و ۸۵ درصد از تولیدکنندگان حاضر به استفاده از محتوای ایرانی در تولید این اقلام هستند که ایرانی بودن محصول نوشت‌افزار برای اغلب مصرف‌کنندگان ایرانی به میزان متوسطی اهمیت دارد.
این نتایج حلقه دیگری از چرایی علاقه کودکان و نوجوانان ایرانی به سمت شخصیت‌های خارجی را تکمیل می‌کند: آگاهی نداشتن خانواده‌ها. در حالی که نوشت‌افزار و دیگر صنایع فرهنگی به عنوان یکی از محصولات تأثیرگذار بر ذهن و شخصیت دانش‌آموزان در میان پژوهشگران و جامعه علمی مطرح است، در میان خانواده‌ها چندان حائز اهمیت نیست و از ارزش و اعتبار آن اطلاع کافی ندارند.
خانواده‌ها باید آگاه شوند
به نظر می‌رسد در کنار پر کردن حلقه‌های مفقوده مانند تلاش برای خلق شخصیت‌های جذاب و ماندگار، بازتولید خلاقانه و هنرمندانه آن در دیگر صنایع فرهنگی، برای پر کردن جای خالی کاراکتر‌های ایرانی، نیازمند اطلاع‌رسانی در میان خانواده‌ها نیز هستیم. در واقع، علت گرایش و علاقه خانواده‌ها به سمت استفاده از محصولات نوشت‌افزار ایرانی در سال‌های گذشته، قیمت و کیفیت محصولات بوده است نه استفاده از شخصیت‌ها و المان‌های بومی. در مجموع و با در نظر گرفتن این توصیفات می‌توان به این نتیجه رسید که فاصله میان پژوهش و کف جامعه، در این حوزه فاصله زیادی است که عدم توجه به آن، تبعات جبران‌ناپذیری خواهد داشت.
بخشی از تحقیق صورت گرفته در این پرونده، به محتوای اقلام فرهنگی از جمله نوشت‌افزار اختصاص دارد؛ امری که همواره پاشنه‌آشیل محصولات فرهنگی از جمله نوشت‌افزار بوده است. در چالش کاراکتر‌های ایرانی و ضعف در تولید انیمیشن و خلق ماندگار کاراکتر‌های بومی، شخصیت‌های خارجی انیمیشن‌های خارجی توانسته‌اند به راحتی به عنوان محبوب‌ترین کاراکتر‌های نوجوانان ایرانی جا باز کرده‌اند.
اهمیت محتوای بومی در نوشت افزار
براساس این پژوهش در اوایل دهه ۱۳۹۰ استفاده از محتوای بومی و ملی چندان مورد توجه تولیدکنندگان داخلی نوشت‌افزار نبود. به طوری که در آن برهه، حدود ۸۵ درصد از محصولات تولیدی با استفاده از محتوای غیر متعارف و غیر بومی و حدود ۱۵ درصد با محتوای خنثی به بازار عرضه می‌شد و محتوای ایرانی اسلامی سهم قابل توجهی در سبد مصرف‌کنندگان نداشت. اما طبق آخرین برآورد‌های اعلامی اکنون ۴۰ درصد از محتوای مورد استفاده بر روی محصولات، ناسالم و معارض، حدود ۵۰ درصد خنثی و نزدیک به ۱۰ درصد محتوای بومی و ایرانی اسلامی است.
بنا بر پیمایشی در خصوص شیوه استفاده خانواده‌های دارای فرزندان زیر ۱۸ سال از محصولات مبتنی بر شخصیت، تا حدودی می‌توان به وضعیت ذائقه و رژیم مصرف مخاطبان محصولات نوشت‌افزار پی برد. در این پیمایش که در سال ۱۳۹۴ در شهر تهران انجام شده است، در میان محبوب‌ترین و پرطرفدارترین شخصیت‌های کودکان دختر و پسر، پرتکرارترین نام‌ها بدین ترتیب بوده‌اند: باب‌اسفنجی، سیندرلا، بن‌تن، مرد عنکبوتی، تام و جری، باربی، کیتی، بره ناقلا، پلنگ صورتی، فوتبالیست‌ها و شرک. به طور دقیق‌تر، «محبوب‌ترین شخصیت» از نظر کودکان به ترتیب باب‌اسفنجی (۲۴ درصد)، بن‌تن (۹ درصد)، سیندرلا (۸ درصد)، مرد عنکبوتی (۷ درصد) و باربی (۶ درصد) بوده‌اند.
مهجوریت شخصیت‌های ایرانی
همچنین در پاسخ به پرسش از «پنج شخصیت محبوب» شخصیت باب‌اسفنجی در میان ۵۸ درصد از کودکان جزو پنج شخصیت محبوب و پرطرفدار بوده است. در رتبه‌های بعدی تام و جری با ۲۳ درصد، سیندرلا با ۲۰ درصد، بن‌تن با ۱۸ درصد و مرد عنکبوتی با ۱۷ درصد قرار داشته‌اند.
سهم پویانمایی در شخصیت‌سازی برای کودکان
به عبارت دیگر، هیچ شخصیت ایرانی‌ای در رتبه‌های یک تا پنج شخصیت‌های محبوب کودکان شهر تهران قرار نداشته است. در همین پیمایش، وضعیت محبوبیت شخصیت‌های ایرانی از نظر کودکان به این صورت بوده است: کلاه قرمزی و شکرستان با ۷ درصد در جایگاه سیزدهم، جناب خان و شهر موش‌ها با ۳ درصد در جایگاه ۲۴ و عمو پورنگ با یک درصد در جایگاه ۴۸. همچنین بررسی نحوه آشنایی افراد با شخصیت‌های مورد علاقه‌شان نشان می‌دهد که اکثر پاسخ‌دهندگان (۹۱ درصد) از طریق تماشای پویانمایی با این شخصیت‌ها آشنا شده‌اند و سهم دیگر خاستگاه‌های آشنایی با شخصیت‌ها ناچیز بوده است (مطالعه کتاب ۴ درصد، بازی رایانه‌ای، موبایل و دوستان هر کدام ۲ درصد، فیلم و بازدید صفر درصد). بنابراین یافته‌ها، آثار پویانمایی، تأثیری شگرف بر ذائقه‌سازی برای کودکان و نوجوانان و هدایت خرید محصولات فرهنگی توسط خانواده‌ها دارند.
