جوان آنلاین: بافت‌های فرسوده بلای جان شهر‌ها و روستا‌ها تبدیل شده است و با وجود قول‌ها و وعده وعید‌هایی که داده می‌شود، هنوز اقدام شایسته و ضربتی برای بهسازی یا نوسازی آن‌ها در دستور کار قرار نگرفته است. در این میان مسئولان ترجیح می‌دهند با آمارسازی شرایط را قابل قبول اعلام کنند، اما شواهد امر بیانگر مسئله‌ای پیچیده‌تر هستند.
ساختار اجتماعی و کالبدی بافت‌های فرسوده شهری و روستایی نسبت به سایر بافت‌ها آسیب‌پذیرتر بوده و مشکلاتی را برای شهروندان این مناطق ایجاد می‌کند. همچنین ساخت‌و‌ساز‌های بی‌رویه و خارج از برنامه از دیگر مشکلات بافت فرسوده است که موجب بی‌نظمی در سیما و منظره شهر شده و بافت‌های شهری را با بحران هویت مواجه کرده است.
دکتر سالومه گلنراقی، کارشناس معماری در مورد واژه بازسازی در بافت‌های فرسوده به «جوان» می‌گوید: «این مفهوم به معنای بازسازی مکانیکی بنا بدون در نظر گرفتن ابعاد فکری و نظری نوپرداز در یک وضعیت ساختاری معماری یا شهرسازی تخریب شده است. در این نوع مداخله نه تن‌ها هیچ الزامی برای حفظ گذشته وجود ندارد، بلکه با هدف ایجاد شرایط جدید زیستی و کالبدی فضایی و از طریق تخریب، پاکسازی و دوباره‌سازی صورت می‌پذیرد.» او ادامه می‌دهد: «مجموعه اقداماتی که ساختار‌هایی نو را به جای بنا‌های قدیمی می‌نشاند و با چنین فعالیتی جلوه بسیار نو به بنا می‌دهد را نوسازی می‌گویند. در واقع فعالیت نوسازی باهدف افزایش کارایی و بهره‌وری، بازگرداندن حیات شهری به بافت می‌باشد.» به گفته این کارشناس معماری، بهسازی هم سلسله اقداماتی است که به منظور بهبود کالبد در کوتاه‌مدت صورت می‌گیرد و شامل چهار اقدام تعمیرات، حفاظت، حمایت و استحکام‌بخشی بوده که روی هم‌رفته مفهوم فیزیکی بهسازی را معنی می‌کنند. فعالیت بهسازی با هدف استفاده از امکانات بالقوه و بالفعل موجود و تقویت جنبه‌های مثبت و تضعیف جنبه‌های منفی از طریق حمایت، مراقبت، نگهداری، احیا، استحکام‌بخشی و تعمیر صورت می‌پذیرد.
درد‌هایی زیر پوست فرسوده
غلامرضا مقدم، جامعه‌شناس در مورد بافت‌های دارای میراث‌های شهری به «جوان» می‌گوید: «این‌ها بافت‌هایی هستند که دربرگیرنده آثار به جای مانده از گذشته و جایگزین‌ناپذیری هستند که می‌توانند به آگاهی جوامع از ارزش‌های فرهنگی و گذشته خود کمک کند. به طور کلی این آثار به یکی از سه دوره باستان، دوره تاریخی یا معاصر تعلق دارد که به ثبت آثار ملی رسیده‌اند و در لیست میراث‌های با ارزش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار می‌گیرند.»
وی ادامه می‌دهد: «بافت‌های حاشیه ای، بیشتر در حاشیه‌شهر‌ها و کلانشهر‌های کشور قرار دارند و خارج از برنامه رسمی توسعه‌شهر یا کشور شکل گرفته‌اند. به‌طور کلی ساکنین این بافت‌ها را گروه‌های کم‌درآمد و مهاجران روستایی و تهیدست شهری تشکیل می‌دهند. همچنین لازم به ذکر است که این بخش‌های شهر فاقد ایمنی، استحکام، امنیت اجتماعی، خدمات و زیرساخت‌های لازم هستند.»
به گفته این جامعه‌شناس، علاوه بر اینکه بافت فرسوده مشکلاتی را در سیما و منظر شهر به وجود می‌آورد، مشکلات عملکردی را نیز به همراه دارد. بافت‌های فرسوده در کنار ساختمان‌های جدیدی که قرار است به بافت محله اضافه شود، ترکیبی ناهماهنگ را به وجود می‌آورد. در این محلات معمولاًً دسترسی‌ها به شکلی نامناسب می‌باشد و تا حدودی با مشکل مواجه است، به خصوص این موضوع می‌تواند در موارد بحرانی مانند ورود آمبولانس یا ماشین‌های آتش‌نشانی دردسر ایجاد کند.
آمار‌های ضد و نقیض مسئولان
آنطور که مسئولان گزارش می‌دهند، اتفاقات مثبتی در بافت‌های فرسوده رخ می‌دهد و اگر بخواهیم آمار‌ها را بپذیریم، باید منتظر باشیم تا در کمترین زمان ممکن تمام بافت‌های فرسوده، بازسازی یا نوسازی شوند و دیگر اثری از آن‌ها باقی نماند، ولی حقیقت امر این است که سرعت این نوسازی‌ها آنقدر کند و اقدامات انجام شده در مقابل میزان بافت‌های فرسوده موجود آنقدر کم است که نمی‌توان به این زودی‌ها شاهد حذف این بافت‌ها از منظر شهر و روستا‌ها بود. در آخرین روز‌های تابستان، مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران از نوسازی بیش از ۳۰۵ هزار واحد تا اول شهریور ۱۴۰۳ در بافت‌های فرسوده خبر داد.
محمد آیینی در مورد استان‌های برتر در نوسازی این بافت‌ها هم می‌گوید: ۱۴ استان برتر در این زمینه به ترتیب تهران، خراسان‌رضوی، خوزستان، اصفهان، آذربایجان شرقی، آذربایجان‌غربی، مازندران، البرز، همدان، فارس، کرمانشاه، قم، گلستان و کردستان ثبت شده‌اند.
این مسئول با اشاره به تأکید وزیر راه و شهرسازی در جلسه رأی اعتماد بر شتاب‌بخشی نوسازی ابنیه پایدار با بسته‌های تشویقی ادامه می‌دهد: «دولت چهاردهم با نگاه جدید در کنار مردمی‌سازی نوسازی بافت‌های فرسوده، حضور پررنگ‌تری را از متخصصان، انجمن‌های صنفی حرفه‌ای و سازمان‌های مردم‌نهاد در اولویت قرار می‌دهد تا نوسازی‌ها با شتاب بیشتری انجام شود.» مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران با اشاره به روند تعیین محدوده بافت‌های فرسوده در شهر‌ها توضیح می‌دهد: «براساس شاخص‌های تعیین شده از سوی شورای معماری و شهرسازی کشور، شهرداری‌ها محدوده‌هایی را به کمیسیون ماده۵ استان معرفی می‌کنند که پس از تصویب در این کمیسیون به عنوان محدوده بافت فرسوده شهر‌ها شناخته می‌شود.»
آیینی در مورد تشخیص ملک افراد در بافت‌های فرسوده هم می‌گوید: «افراد می‌توانند با ارسال کدپستی یا کد «جام» مندرج روی سند مالکیت خود به سامانه پیامکی ۳۰۰۰۸۶۱۲ یا مراجعه به سامانه ثبت‌نام تسهیلات نوسازی بافت‌های فرسوده شرکت بازآفرینی شهری ایران به نشانی facility. udrc. ir نسبت به اینکه ملک‌شان در محدوده بافت‌های فرسوده است یا خیر مطلع شوند.»
جالب است بدانیم در سال ۱۴۰۱، زمانی که آیینی معاون وزیر راه وشهرسازی وقت بود، در حالی آخرین آمار مربوط به پرداخت وام نوسازی مسکن در بافت‌های فرسوده آن زمان را اعلام کرد که این آمار بیانگر روند کند تسهیلات دهی در این زمینه بود.
مطابق آنچه مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران از وضعیت تأمین مالی نوسازی واحد‌های مسکونی در بافت‌های فرسوده اعلام کرده بود، می‌افزاید: «از تعداد ۶۹هزار و ۱۰۵ واحدی که برای دریافت تسهیلات نوسازی معرفی شده بودند، ۳۰هزار و ۴۹۲ واحد از محل اعتبارات سال ۱۴۰۰ و در دولت سیزدهم بودند که تا آن زمان با ۱۱هزار و ۳۵۷ واحد قرارداد پرداخت تسهیلات منعقد شده بود.» البته این مسئول تأکید کرده بود برای مابقی واحد‌های فرسوده نیز لازم است، هرچه سریع‌تر تسهیلات اختصاص یابد. وی همچنین با اعلام اینکه ۱۱۰هزار واحد ناپایدار در بافت‌های فرسوده سراسر کشور در دست نوسازی قرار دارد از معرفی بیش از ۶۹هزار واحد برای دریافت تسهیلات خبر داده بود، یعنی اگر آمار‌های آن زمان درست بوده باشد، فقط در سال ۱۴۰۱ بیش از نیمی از واحد‌های ناپایدار در بافت‌های فرسوده باید تسهیلات دریافت کرده و مقاوم‌سازی یا نوسازی شده باشند.
