جوان آنلاین: بیشتر استان‌های ایران درگیر تولید زباله هستند که نمی‌دانند با آن چه کار کنند. از دفع زباله در استان‌های شمالی که آب و محیط زیست را تهدید می‌کند گرفته تا سوزاندن آن‌ها که زمین و هوا را آلوده می‌کند و زندگی جانوران را به خطر می‌اندازد. جمع آوری پسماندها به صورت مخلوط خطر آلودگی مواد قابل بازیافت را افزایش می‌دهد به همین دلیل بهترین راهکار تفکیک از مبدأ است که جز با افزایش حس مشارکت شهروندان و اجرای طرح‌های تشویقی امکانپذیر نیست. اما نکته اینجاست که قانون مدیریت پسماندها ۲۰ سال بعد از تصویب هنوز قدرت اجرایی ندارد و مسئولان بی‌تفاوت به آن کار خودشان را می‌کنند.
جمع‌آوری، دفع، بازیافت و مدیریت پسماند در استان‌های ایران با توجه به نوع و کیفیت زباله‌ها با سایر کشور‌های جهان تفاوت دارد و به‌کارگیری هرگونه روش و فناوری بدون بررسی و شناخت مواد و سازگاری عوامل محلی کار ارزنده‌ای نیست. چون در ایران حدود ۷۰ درصد پسماند‌های تولیدی «تر» و ۳۰ درصد آن‌ها «خشک» هستند، اما در اروپا ۳۰ درصد «تر» و ۷۰ درصد پسماندها «خشک» است.
قوانینی که اجرا نمی‌شوند
در سال ۱۳۸۳ «قانون مدیریت پسماندها» به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. آیین‌نامه اجرایی آن نیز در سال ۱۳۸۴ از سوی هیئت دولت تصویب شد. قانون مدیریت پسماندها تنها قانون جامع و مدون در خصوص مدیریت پسماند است که در سال ۱۳۸۳، تصویب شد. بر اساس این قانون، پسماندها به پنج گروه اصلی شامل پسماند‌های عادی، بیمارستانی (ویژه)، کشاورزی و صنعتی تقسیم می‌شوند. با توجه به ماده ۷ قانون مدیریت پسماندها، مدیریت اجرایی تمام پسماندها غیر از صنعتی و ویژه در شهر‌ها و روستا‌ها و حریم آن‌ها بر عهده شهرداری‌ها و دهیاری‌ها و در خارج از حوزه و وظایف شهرداری‌ها و دهیاری‌ها به عهده بخشداری‌هاست. مدیریت اجرایی پسماند‌های صنعتی و ویژه به عهده تولیدکننده خواهد بود و در صورت تبدیل آن به پسماند‌های عادی بر عهده شهرداری‌ها، دهیاری‌ها و بخشداری‌هاست. تبصره ماده ۷ قانون مدیریت پسماندها هم می‌گوید مدیریت‌های اجرایی می‌توانند تمام یا بخشی از عملیات مربوط به جمع‌آوری، جداسازی و دفع پسماندها را به اشخاص حقیقی و حقوقی واگذار کنند.
بر اساس ماده یک قانون مدیریت پسماندها برای تحقق اصل ۵۰ قانون اساسی و به منظور حفظ محیط زیست کشور از آثار زیانبار پسماندها و مدیریت بهینه آن‌ها تمام وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسه‌ها و نهاد‌های دولتی و عمومی غیردولتی که شمول قانون بر آن‌ها مستلزم ذکر نام است و تمام شرکت‌ها، مؤسسه‌ها و اشخاص حقیقی و حقوقی، موظفند مقررات و سیاست‌های مقرر در این قانون را رعایت کنند.
ماده ۱۳ قانون «مدیریت پسماندها» هم تأکید می‌کند مخلوط کردن پسماند‌های پزشکی با سایر پسماندها و تخلیه و پخش آن‌ها در محیط یا فروش، استفاده و بازیافت این نوع پسماندها ممنوع است.
اما این‌ها قوانینی هستند که زیر خروار‌ها زباله مانده و بو گرفته‌اند. چون وضعیت زباله و پسماندها در تمام استان‌ها، شهرستان‌ها و روستا‌ها نشان می‌دهد این قوانین هیچ ضمانت اجرایی ندارند.
خراسان جنوبی هم خسته از زباله‌ها
اگر از استان‌های شمالی که سالانه میزبان میلیون‌ها مسافر و گردشگر هستند و نمی‌دانند با هزاران خروار زباله تولید شده که در کوه، ساحل، دریا و جاده‌هایشان ریخته شده، چه کار کنند، استان‌های دیگر هم حال و روز بهتری نسبت به شمالی‌ها ندارند. سری به خراسان جنوبی و شهر‌ها و روستا‌های آن می‌زنیم؛ جایی که کمتر مورد توجه مسافران قرار می‌گیرد و هرگز در تعطیلات، جاده‌هایش مملو از خودرو نمی‌شود و ساعت‌ها شاهد ترافیک سنگین و کور نیست.
به گفته ساکنان این منطقه، سال‌هاست در شهر بیرجند قول و وعده‌هایی در خصوص تفکیک و مدیریت پسماند داده می‌شود؛ موضوعی که از یک طرف با آسیب‌های اجتماعی و موضوع زباله‌گرد‌ها ارتباط دارد و از طرف دیگر به یکی از مسائل مهم زیست محیطی تبدیل شده و در بسیاری از شهر‌ها مشکلات عدیده‌ای ایجاد کرده است.
فعالان حوزه محیط زیست خراسان جنوبی معتقدند در زمینه مدیریت زباله و تفکیک پسماند نسبت به سه یا چهار سال قبل نمی‌توان گفت تغییر خاصی در رفتار شهروندان به وجود آمده است مگر افرادی که خود دغدغه داشته‌اند. هنوز آحاد جامعه نسبت به مضرات مدیریت نکردن پسماند و... بی‌اطلاع یا بدون دغدغه هستند.
متأسفانه زیرساخت‌های مطلوبی در زمینه تفکیک و مدیریت پسماند در شهر‌های خراسان جنوبی وجود ندارد و سازمان مدیریت پسماند نیز در این استان، سازمان نوپایی است که خود با مشکلات متعددی رو‌به‌روست. مدیر سامانه هوشمند چرخه سبز که اولین سامانه هوشمند خرید مواد بازیافتی و ضایعات در بیرجند را به صورت دانش بنیان راه‌اندازی کرده است، می‌گوید: «پلتفرم اجتماعی چرخه سبز، سامانه هوشمندی است که این امکان را برای شهروندان مهیا کرده که در هر نقطه از شهر درخواست جمع آوری مواد تفکیکی و پسماند خشکشان را داشته باشند.»
مرتضی تقی‌نژاد با بیان اینکه در محوریت این طرح نرم‌افزار چرخه سبز است که مطابق با ساعات تنظیم شده و مکان نشان شده جمع آوری مواد بازیافتی انجام می‌دهد و موجب تشویق شهروندان جهت تفکیک از مبدأ می‌شود، ادامه می‌دهد: «این سامانه دست ساخته محققان بومی استان است که دغدغه شهروند برای فروش مواد بازیافتی و پدیده زیست محیطی را کاهش می‌دهد و امیدی برای کاهش پدیده زباله‌گردی با هدف ارتقای حس مشارکت شهروندان در فرایند تفکیک از مبدأ در شهر بیرجند است.» به گفته این کارشناس، پسماند‌های آلی خانوار‌ها که دارای پتانسیل بالای تولید متان هستند تأثیر منفی بر محیط زیست می‌گذارند و از این جهت امروزه مدیریت‌های پسماند از دفع فاصله گرفته و به سمت اجتناب از تولید پسماند، استفاده مجدد، بازیافت و بازیابی انرژی حرکت می‌کنند.
رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری بیرجند با اشاره به اینکه در شهر بیرجند روزانه ۱۵۰ تن زباله تولید می‌شود، می‌گوید: «میزان پسماند تفکیک شده در هر ماه ۲۹۶ تن است. در راستای جمع آوری پسماند خشک نیز با همکاری شرکت دانش بنیان چرخه سبز خاوران اقدامات خوبی رقم خورده که این شرکت دارنده اولین سامانه هوشمند خرید پسماند خشک در شهر بیرجند با رویکرد استارتاپی است.»
محمود ظهوری یادآور می‌شود: «در شرایط فعلی برای تفکیک زباله از مبدأ نیاز به همکاری هر چه بهتر و بیشتر شهروندان داریم که می‌توانند بعد از تفکیک پسماند یا به کلبه‌های سبز ما مراجعه کنند یا با شماره‌های ۳۱۸۳۰۳۹۰۹۱ تا ۹۳ تماس بگیرند یا از طریق اپلیکیشن شرکت دانش بنیان چرخه سبز خاوران اقدام کنند.»
