مریم احمدی
در گذر از بسیاری از استانهای کشور، نشانه هایی از تاریخ، فرهنگ و هویت ایرانی به وضوح خودنمایی می کند. وجود بافت های تاریخی با معماری منحصربفرد و خارق العاده از جمله ویژگی های بسیاری از شهرهای ایران از جمله سمنان است. از خانه تاریخی حاج ناصر متعلق به دوره زندیه و قاجاریه و خانه کلانتر و خانه طاهری دوره قاجاریه گرفته تا خانه تدین و مسجدجامع فرومد و عمارت و باغ امیر سمنان و صدها بنای زیبا از جمله آثار تاریخی باارزشی است که هویت درخشانی به استان سمنان بخشیده است. با وجود اینکه از سالیان پیش توجه به حفظ و احیای این سرمایه های ارزشمند برای بسیاری از سازمان ها و ارگان های مربوطه اهمیت خاصی یافته است اما هنوز هم آنگونه که باید اقدام اساسی برای حفظ، مرمت ، نگه داری و معرفی این آثار تاریخی انجام نشده است.
****
آثاری ارزشمند اما مهجور!
طی بررسی های انجام شده مساحت بافت تاریخی سمنان 42هکتار برآورد شده که 18هکتار آن در شهرستان سمنان واقع است. بناهای ارزشمندی چون مسجدجامع فرومد در سمنان که از جمله بناهای تاریخی است که از نظر تزیینات معماری شاخص است و ظرفیت ثبت شدن در فهرست میراث جهانی را دارد. با این وجود این اثر گرانبها به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و دوری‌اش از شهر، مهجور مانده است.
قلعه های تاریخی در گوشه و کنار سمنان نیز از جمله اماکنی است که با کمی توجه می تواند به فضای جالبی برای گردشگران تبدیل شود. قلعه امیریه (امیرآباد) از جمله بناهای تاریخی سمنان است که هنوز اهالی قدیمی در آن ساکن هستند. قلعه ای که قدمت ساخت آن به دوران صفویان بر می گردد و زیبایی آن منحصربفرد است با این حال این مجموعه ها نیز آنگونه که باید به مردم معرفی نشده و بسیاری از گردشگران از وجود چنین مکانی در استان بی خبرند! برج چهل دختران، دارالحکومه سمنان، ارگ علاء، دروازه ارگ، مناره سلجوقیان، قلعه های سارو و کوشمغان و قلعه پاچنار و صدها اثر دیگر پراکنده در سطح استان از جمله بناهایی است که قدمتی تاریخی دارند و هویت و فرهنگ مردمان سمنان را به تصویر می کشد. با این وجود چند سالی می شود که برخی از این بناها در سایه بی توجهی ها به دلایل مختلف در معرض تخریب قرار گرفته اند.
در چند سال اخیر اجرای پروژه های عمرانی و ساخت و ساز در حریم این آثار تاریخی، آسیب هایی را به این بافت وارد و بخشی از آن را تخریب کرده است. بی توجهی مسئولان به تداوم این روندهای مخرب و تعلل در اجرای طرح های بازسازی و احیای بافت های تاریخی از یک سو و کوتاهی در معرفی بخش های تاریخی استان و جذب گردشگران به این مناطق از سوی دیگر، از بین رفتن چند پلاک تاریخی از جمله عمارت زیبای متعلق به دوره پهلوی و تخریب 16 هکتار از این بافت ارزشمند را به دنبال داشته است. حالا بیش از یک سال است که عده‌اي تلاش مي‌کنند تخريب‌هاي واردشده به اين بافت را بازسازي کنند تا هويت آن دوباره زنده شود، از این رو طرح هایی تهیه و به تصویب میرسد اما در نهایت برخی از آنها بلاتکلیف و معلق باقی می ماند. تغییر کاربری بناهای قدیمی و مرمت و بازسازی این آثار هر سال با آهنگ متفاوتی انجام می شود، گاهی شتاب می گیرد و گاهی سالها طول می کشد تا آجری از یکی از ساختمانها ترمیم شود! گاهی بی پولی، بهانه تعلل می شود و گاهی ناهماهنگی بین سازمان های و ادارات مرتبط!
البته طی سال گذشته بهسازی برخی از این بناهای قدیمی از جمله خانه های رنجبران- حاجیان - حاج ناصر - منشی الاطباء – نائب الصدر در دستور کار قرار گرفت که مرمت برخی انجام شد و برخی دیگر به امان خدا رها شد.
تغییر کاربری، در دست اقدام
یکی از اقداماتی که در چند سال اخیر به منظور احیاء و ساماندهی بافت های تاریخی و توسعه گردشگری دراستان های مختلف از جمله سمنان در دستور کار قرار گرفته است اجرای طرح تغییر کاربری این بناهاست. با وجود اینکه در سالهای اخیر جای خالی تدابیر درست و اقدامات اساسی برای نگه داری از این سرمایه های باارزش در استان سمنان احساس می شد اما عملا کاری صورت نمی گرفت تا اینکه بالاخره افزایش آمار تخریب و دست درازی به حریم و عرصه این بافت های تاریخی مسئولان استان را به حرکت واداشت.
بر همین اساس چندی پیش محمدحسين بحرالعلومي مدير كل ميراث‌فرهنگي،صنايع‌دستي و گردشگري استان سمنان با بیان اینکه درصدد تغيير كاربري برخي از بناهاي تاريخي واقع در بافت تاريخي سمنان براي توسعه گردشگري اين شهرستان هستيم اعلام کرد: مقدمات واگذاري برخی از این بناهای ارزشمند تاریخی به بخش خصوصي با هدف مرمت،احياء و بهره برداري فراهم شده است.
از آنجا که کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند تنها مرمت و بازسازی عرصه بافت تاریخی نمی تواند تضمینی برای نجات آن باشد لذا مسئولان باید با یافتن تدابیر و امکان سنجی درامدزایی ازاین بناهای ارزشمند، زمینه حساسیت بیشتر مردم به سلامت بافت تاریخی را مهیا کنند ، شاید تغییر کاربری در این زمینه راه حل موثری باشد. كاربري بافت تاريخي سمنان بايد به نحوي تعريف شود كه مردم با آن ارتباط برقرار کنند و شاید تغيير كاربري برخي از ابنيه بافت و تبديل آن به برخي نهاد هاي دولتي و اموزشي راهكاري مناسب برای حفظ آن باشد، البته به شرط اينكه ساير ملزومات چون آزاد سازي هاي مجاز براي ايجاد پاركينگ و ساير خدمات شهري هم در اين پروسه ديده شود.
اقدامات غیرکارشناسی و دردسر تازه!
اجرای طرح بازسازی بافت تاریخی سمنان نیز از سالهای گذشته در دستور کار بوده و در سال گذشته اهمیت بیشتری یافت تا آنجا که رسیدگی به وضعیت برخی بناها به عنوان اصلی ترین بناهای بافت تاریخی شهر در اولویت قرار گرفت. مسجدجامع سلجوقي، مجموعه امامزاده يحيي (ع)، بازار، تكيه پهنه و چند عمارت تاريخي ديگر، از جمله این بناها بود که از نظر تاريخي و مذهبي شاخص اند و مهم‌ترين ويژگي آن اين است كه هنوز زندگي در آن جريان دارد، اما با وجود تمام اين شرايط، در چند سال اخیر تخريب‌هايي در آن رخ داده است. حتی انجام اقداماتی برای رونق دادن به این قسمت خود سبب تخریب بیشتر این منطقه شد. سال 83 ، شهرداری سمنان به ایجاد یک خیابان ال شکل دروسط بافت تاریخی سمنان اقدام کرد. اما از آنجا که این اقدام بدون هماهنگی با سازمان میراث فرهنگی اجرا شده بود با شکست روبرو گشت و پس از آن هر روز وضعيت بافت تاريخي سمنان و اين خيابان از نظر اجتماعي و كالبدي، پيچيده‌تر شد و نهایتا قرار شد خیابان برداشته شود چرا که مانع توسعه مجموعه امامزاده يحيي نیز می شد. متاسفانه انجام فعالیت های غیرکارشناسی از این دست که با اصول معماری و شهرسازی مغایر است خود به معضلی برای بخش تاریخی شده است.
تا آنجا که وقتی صحبت از بازسازی یکی از بناهای مذکور در قسمتی از شهر به میان می آید پیش از اینکه شوق توجه به فرهنگ بومی و حفظ سرمایه های دیرینه مردم را فرا گیرد ، نگرانی هایی از تخریب کامل و عواقب احتمالی این اقدامات قد علم می کند!
این در حالی است که استان سمنان با داشتن شرایطی چون نزديكي به پايتخت، واقع شدن در مسير زائران مشهد مقدس، شرايط آب و هوايي خاص ناشي از قرارگرفتن مناطق شمالي در دامنههاي جنوبي البرز و ساير نقاط در حاشيههاي شمالي كوير مركزي ايران، قابلیت بالقوه ای برای جذب گردشگر داخلی و خارجی دارد، حال آن که توجه به آثار و بناهای تاریخی به عنوان یکی از مقوله های مهم در توسعه صنعت توریسم استان می تواند تحولی در این زمینه ایجاد کند. اما متاسفانه بی توجهی به این امر و انجام عملیات غیرکارشناسی در زمینه بازسازی بافت های قدیمی و تاریخی سبب شده این پتانسیل آنگونه که باید ثمری نداشته باشد.
