گروه بريكس با تأسيس بانك توسعه در كنار بانك توسعه آسيايي با 34 عضو، مي‌خواهد سيستم مالي برتون وودز را كه براي چند دهه تحت كنترل غرب قرار دارد به چالش بكشد. روسيه نيز از مجراي بريكس به دنبال دور زدن تحريم‌هاي تحميلي اتحاديه اروپاست.
شايد امريكا و متحدان غربي‌اش كه پس از فروپاشي شوروي سابق در دهه 1990، ساختار نظم نوين جهاني را به رهبري امريكا طراحي مي‌كردند، فكر نمي‌كردند كه در آينده نزديك رقيبي قدرتمند پيدا شود كه هژموني آنها را به چالش بكشد. يك دهه از نظام تك قطبي ادعايي امريكا نگذشته بود كه رقباي جديدي در عرصه بين‌الملل قد علم كردند؛ رقبايي كه آنها هم داعيه رهبري جهان را داشتند. كشورهايي مثل چين و روسيه در دهه اخير با توانمند ساختن زيرساخت‌هاي اقتصادي خود و پيشرفت قابل توجه در عرصه‌هاي فني توانسته‌اند تسلط امريكا بر بازارهاي مالي جهاني را به چالش بكشند. يكي از رقباي جديدي كه اكنون موي دماغ غربي‌ها شده و زنگ خطر را براي مؤسسات اقتصادي تحت رهبري امريكا به صدا درآورده، گروه اقتصادي «بريكس» است. گروه كشورهاي معروف به بريكس (BRICS) به عنوان يك ائتلاف فراقاره‌اي متشكل از كشورهاي روسيه، چين، برزيل، هند و آفريقاي جنوبي، ساختاربندي جديدي براي اقتصاد و سياست جهاني و همچنين تنها ائتلاف قدرتمند بدون مشاركت اروپا و امريكاست كه ظرفيت و توان اين را دارد كه در مجامع بين‌المللي و مباحث اقتصادي و سياسي جهاني حرفي براي گفتن داشته باشد. حضور دو كشور روسيه و چين كه كرسي عضويت دائم شوراي امنيت سازمان ملل را در اختيار دارند و سه كشور ديگر هم كه درخواست عضويت دائم در شوراي امنيت و اصلاح ساختارهاي سياسي و مالي جهاني را دارند، نشان از نقش و جايگاه اين گروه در نظام جهاني است. گروه بريكس تقريباً نصف جمعيت كره زمين و ۳۰ درصد توليد ناخالص داخلي دنيا را يدك مي‌كشد و به همين خاطر است كه رهبران غرب نگران قدرت‌يابي و تأثيرگذاري اين گروه در تحولات جهاني هستند و اكنون بريكس به يكي از اهرم‌ها براي تغيير وضعيت جهاني و تمركززدايي قدرت تبديل شده است. طبق بيانيه نشست سران بريكس در ژوئن 2014 ميلادي در برزيل اعلام شد وظيفه روسيه كه رياست فعلي اين گروه را بر عهده دارد، اين است كه سازمان بريكس را از فضاي مذاكرات به نهادي كامل براي تعامل در مسائل كليدي اقتصاد و سياست جهاني مبدل كند.
تأسيس بانك توسعه بريكس
سران كشورهاي عضو گروه بريكس در آخرين نشست سالانه خود در سال2014 براي تأسيس بانك توسعه بريكس با بودجه اوليه 100 ميليارد دلاري توافق كردند. اين بانك قرار است سرمايه‌گذاري‌هاي زيربنايي را در كشورهاي عضو اين پيمان عهده‌دار شود. روسيه پيش‌بيني كرده است كه بانك توسعه بريكس فعاليت‌هاي خود را عملاً در پايان سال 2015 آغاز كند. اين بانك توسعه براي تأمين مالي زيرساخت‌ها و پروژه‌هاي متناسب نه تنها به كشورهاي عضو بريكس بلكه به كشورهاي در حال توسعه نيز اختصاص خواهد يافت. همچنين صندوق ذخيره بريكس نيز براي كمك به حل مشكلات مالي كشورهاي عضو اختصاص مي‌يابد.
شكل‌دهي ساختار جديد مالي
بريكس قصد دارد با ايجاد نهادهاي مالي و اقتصادي به تدريج زمينه شكل‌گيري نظام مالي و اقتصادي بين‌المللي جديدي را فراهم آورد و تأسيس بانك توسعه بريكس نيز در همين راستا صورت گرفته است. برخي ناظران معتقدند اقدامات اقتصادي بريكس براي مقابله با نظام برتون وودز، نشانه انتقال قدرت از جهان سنتي به سوي جهان در حال توسعه است كه البته اين انتقال قدرت با نگراني‌هاي ژئوپلتيكي گسترده‌اي براي كشورهاي غربي همراه است. در واقع اعضاي بريكس با تصميمات خود قصد اعلام اين موضوع را دارند كه نظام اقتصادي غرب به سمت زوال پيش مي‌رود و اينكه ديگر امريكا به عنوان يك هژمون جهاني نمي‌تواند توسط نهادهايي همچون بانك جهاني و صندوق بين‌المللي پول و نيز با سلطه دلار به عنوان ارز اصلي بين‌المللي در راستاي منافع خود، كشورهاي در حال توسعه را غارت كند.
مديريت روسيه در مقابل غرب
در شرايط كنوني كه تنش روسيه و غرب بر سر بحران اوكراين و تحريم‌هاي گسترده امريكا و اتحاديه اروپا عليه اين كشور تشديد شده، رهبران كرملين اهداف خاصي را در بريكس دنبال مي‌كنند. باتوجه به اهميت روزافزون بريكس در تحولات بين‌المللي، روسيه خواهان موضعگيري قاطعانه كشورهاي بريكس در زمينه اقدامات خصمانه غرب عليه ديگر كشورها شده است. به همين دليل يكي از مهم‌ترين مباحث مطرح شده در نشست سران بريكس در ژوئن 2014، اظهارات تند ولاديمير پوتين رئيس‌جمهور روسيه عليه سياست‌هاي خصمانه امريكا بود. روسيه سعي دارد با همكاري كشورهاي متحد مسكو بتواند تا حدودي از بار فشارهاي تحميلي غرب عليه اين كشور بكاهد كه تأسيس سازمان‌هاي مالي و پولي جديد يكي از ابزارهاي مناسبي است كه مي‌تواند در اين مسير گره‌گشا باشد. روسيه با كمك كشورهاي عضو بريكس با حذف دلار از مبادلات اقتصادي دوجانبه مي‌تواند تحريم‌ها را دور بزند. لازم به ذكر است كه سلطه دلار به عنوان ارز رايج در مبادلات بين‌المللي قدرت بلامنازعي به امريكا داده است اما مسئله جايگزيني ارز ديگري به جاي دلار در معاملات بين‌المللي از مدت‌ها پيش توسط كشورهايي مثل چين و روسيه مطرح شده بود و در ماه‌هاي اخير رهبران روسيه با جديت بيشتري اين مسئله را پيگيري كرده‌اند. روسيه در توافقاتي كه با برخي كشورها انجام داده، دلار را از مبادلات دوجانبه حذف كرده تا ارزش دلار را در مقابل ساير ارزها كاهش دهد و به نوعي هژموني امريكا را تضعيف كند. ولاديمير پوتين سال گذشته در آغاز كار رياست روسيه در سازمان بريكس در مصاحبه‌اي با روزنامه كمرسانت روسيه گفت كه مسكو توجه خاصي به تعاملات پولي - اقتصادي و از جمله تأسيس نهادهاي مالي خود دارد. پوتين گفت: «جهان نوين كنوني در واقع يك جهان چند قطبي پيچيده و پوياست و هر گونه تلاش براي ايجاد روابط بين‌الملل كه همه تصميم‌هاي آن را يك قطب خاص مي‌گيرد، غيرمؤثر است». به نظر مي‌رسد سخنان پوتين درباره ايفاي كاركردهاي جديد توسط بريكس نشانه رويكرد روسيه براي شكل‌دهي نظم جديدي در عرصه جهاني براي مقابله با نظم بين‌المللي كنوني است كه غرب و به ويژه امريكا سعي دارد در آن نقش قدرت هژمون را بازي كند. در حال حاضر با توجه به تنش‌هاي موجود بين غرب و مسكو، امكان بستن سيستم مالي سوئيفت روي روسيه وجود دارد و به همين خاطر، مسكو تلاش مي‌كند از چارچوب بريكس مبادلات بين‌المللي خود را تقويت كند تا از تبعات تحريم‌هاي غرب در امان بماند. روسيه درخواست كرده است كه بانك توسعه بريكس هرچه زودتر فعاليت خود را شروع كند. اين درخواست روسيه در واقع حاكي از تلاش مسكو براي نمايش عزم اين گروه بين‌المللي براي اجراي هرچه سريع‌تر تغييرات مورد نظر آنها در ساختار مالي و اقتصادي بين‌المللي كنوني است؛ اقدامي كه مسلماً به مذاق امريكا و همپيمانان غربي‌اش خوش نخواهد آمد، زيرا شروع به كار بانك بريكس به مثابه گامي مهم در مسير پايان دادن به سلطه غرب به ويژه امريكا بر نظام مالي بين‌المللي خواهد بود. نقش بريكس در تحولات امروزي دنيا آنقدر اساسي است كه حتي سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه يكي از اولويت‌هاي وزارت خارجه اين كشور را در سال ۲۰۱۵ مديريت بريكس ناميده است. به باور برخي ناظران، روسيه بر اين گمان است كه كشورهاي عضو بريكس كه اهميت اقتصادي و تجاري آنها در صحنه جهاني روز به روز افزايش مي‌يابد، بايد هماهنگي و اتحاد سياسي بيشتري از خود نشان داده و با سياست‌هاي سلطه‌جويانه غرب مقابله كنند. از ديدگاه روسيه اين كار از طريق افزايش نقش و اهميت بريكس در صحنه اقتصاد و سياست جهاني ميسر خواهد شد.
به نظر مي‌رسد، به رغم مسائل مطرح شده در خصوص عدم انسجام و اختلاف نظرهاي سياسي و اقتصادي دروني بريكس، اين گروه باتوجه به وزن و جايگاه سياسي، اقتصادي و جمعيتي خود اين ظرفيت را دارد تا با استمرار نشست‌ها و همكاري‌هاي گسترده به يكي از مهم‌ترين و تأثيرگذارترين نهادهاي بين دولتي ايجاد شده در دهه‌هاي اخير تبديل شود و بتواند حتي سلطه سياسي و اقتصادي نهادهاي قديمي را به چالش بكشد. از اين نظر بريكس را مي‌توان بهترين نمونه ظهور ائتلاف‌هاي بين‌المللي در برابر غرب دانست.
