جوان آنلاین: مجتبی لشکربلوکی در کانال شخصی خود در پیام‌رسان بله نوشت: سایمون کوپر، ژورنالیست در فایننشال تایمز، می‌نویسد: «دستگاه‌های دیجیتال باعث شده‌اند ما یعنی انسان‌های امروزی، بیشتر از هر دوره دیگری در تاریخ بشریت بخوانیم. اما دیگر مثل قبل نمی‌خوانیم. خواندن دیجیتال، به تجربه‌ای تکه‌تکه، سرسری و سطحی تبدیل شده. بنابراین شاید تعداد کلمات خیلی زیادی در روز بخوانیم، ولی همه آنها در قالب متن‌های چند کلمه‌ای یا نهایتاً چند خطی است. حال اگر بخواهیم همان تعداد کلمه را در قالب یک متن واحد بخوانیم، با دشواری بسیاری مواجه می‌شویم. زیرا درک متنی طولانی، نیازمند مهارت‌خواندن عمیق است.»
این روز‌ها هیچ‌کس متن‌های طولانی را نمی‌خواند. بیش از نیمی از افراد همین متن را تا انتها نمی‌خوانند. انسان‌ها در خواندن متن‌های طولانی به مشکل خورده‌اند. مجموعه‌ای بیش از ۲ هزار ناشر، محقق، کتابدار و نویسنده و دانشگاهی سراسر جهان، چندی پیش در مانیفستی اعلام کردند: «خواندن دیجیتال» در حال تخریب عادت «خواندن عمیق» در میان ماست.
خواندن عمیق نقشی حیاتی در تمدن بشری داشته است. استیون پینگر، روانشناس امریکایی می‌گوید از اواخر قرن هفدهم با رواج خواندن متن‌های طولانی در بین مردم، توانایی همدردی با دیگران افزایش یافت. مردم با خواندن متن‌های طولانی درباره زندگی دیگر انسان‌ها، توانستند دنیا را از چشم آنها ببینند و تأثیر بسیار مهمی در تغییر نگرش آنها درباره موضوعاتی مثل برده‌داری، شکنجه و استبداد گذاشت. خواندن عمیق باعث رویداد‌های دوران‌سازی مثل انقلاب امریکا و انقلاب فرانسه شد.
ماریان وولف، محقق امریکایی، می‌نویسد: ما در دنیای آنلاین، دائماً در حال اسکرول‌کردن، نصفه‌نیمه خواندن یا ذخیره‌کردن متن‌ها هستیم تا در آینده‌ای نامعلوم آنها را بخوانیم، چون این رسانه‌ها برای خواندن عمیق طراحی نشده‌اند. (بارنویسی شده از نشریه ترجمان) یکی از دوستانم به شوخی می‌گفت، می‌خواهم وصیت کنم لپ‌تاپم را با من دفن کنند، چون کلی فایل ذخیره کرده‌ام که بعداً بخوانم و احتمالاً تا زمان مرگ فرصت نمی‌کنم که بخوانم‌شان.
تحلیل و تجویز راهبردی
ما در دام سه‌گانه (Skimming,Scrolling, Scanning (۳S افتاده‌ایم. ترجمه‌شان می‌شود نگاه گذرا، جست‌وجوی سریع، رد کردن یا رد شدن از مطالب برای دیدن مطلب بعدی. خب این چه مشکلی ایجاد می‌کند؟ چهار مشکل ایجاد می‌شود:
۱) خواندن عمیق باعث می‌شود جهان را از دیدگاه دیگران ببینم (از دیدگاه یک آواره بعد از جنگ یا یک دزد حرفه‌ای یا یک مستأجر)، ولی خواندن سطحی چنین توانایی در ما ایجاد نمی‌کند. همین باعث می‌شود، توان همدلی و همدردی در ما بمیرد.
۲) خواندن عمیق باعث می‌شود، یک مسئله را از زوایای مختلف نگاه کنیم. پیچیدگی و چند بعدی بودن مسئله را درک کنیم، اما وقتی همه چیز‌هایی که می‌خوانیم کوتاه است کلاً می‌رویم سراغ تحلیل‌های ساده، سرراست، یک خطی و اینگونه است که توانایی تفکر سیستمی و چند بعدی را از دست می‌دهیم.
۳) توهم دانایی نیز نتیجه بعدی است. چون ما راجع به همه چیز از ۳S استفاده می‌کنیم. راجع به همه چیز فکر می‌کنیم که بلدیم و جالب اینکه اظهار نظر هم می‌کنیم از رژیم غذایی فستینگ، تا سیاست‌های ارزی و تا نتایج مذاکرات ترامپ و پوتین. از سیاست تا اقتصاد! از زیست‌شناسی مولکولی تا فیزیک کیهانی!
۴) درنتیجه کسانی که دیگر نمی‌خوانند (عمیق نمی‌خوانند)، توان اندیشیدن را هم از دست می‌دهند. شما وقتی توانایی درک و تحلیل عمیق را از دست می‌دهید به مرور توان اندیشیدن را هم از دست می‌دهید.
این چهار مورد باعث می‌شود که ما با پدیده‌ای روبه‌رو باشیم به نام تحصیل‌کردگان بی‌سواد. بخش بزرگی از جامعه یک دیپلمی، لیسانسی، فوق‌لیسانسی یا دکترایی داریم! اما در طول زمان به خاطر عدم خواندن عمیق عملاً تبدیل شده‌ایم به «همه چیزان‌دان مدعی متوهم» یا همان مدرک‌داران بی‌ادراک!
راهکار چیست؟ ریاضت مطالعاتی
ریاضت، گوشه‌گیری موقتی برای انجام تمرین‌های سخت و خودخواسته‌ای است که فرد برای تعالی نفس و دستیابی به کمال روحی انجام می‌دهد. این مفهوم در ادیان مختلف، گرایش‌های معنوی و سنت‌های عرفانی وجود داشته و شامل خودداری خودخواسته از برخی امور، سکوت، خلوت نشینی و انجام کار‌های سخت بوده است. به همین سیاق ریاضت مطالعاتی یعنی اینکه نمی‌توانیم برای همیشه خود را از دنیای دیجیتال منقطع کنیم، اما می‌توان گهگاهی این امور را انجام دهیم:
- ایجاد زمان- مکانی برای مطالعه عمیق: خواندن متون طولانی بدون انقطاع و حواس پرتی
- تفکر انتقادی: تحلیل، بررسی و مقایسه نظریات مختلف.
- نوشتن و خلاصه‌برداری: تبدیل دانش به محتوای ساختاریافته برای درک بهتر.
ما به خواندن محتوا‌های سطحی، ساده، سرراست و یک خطی معتاد شده‌ایم، باید با ریاضت مطالعاتی آن را تعدیل و مهار کنیم.
