جوان آنلاین: یک سال پیش، عربستان سعودی درحال آماده‌سازی برای به رسمیت شناختن اسرائیل در یک توافق عادی‌سازی بود که می‌توانست خاورمیانه را به طور بنیادینی دگرش دهد و ایران و متحدانش را بیشتر منزوی کند، در حالی که توجه چندانی به پیشبرد هدف استقلال فلسطین نمی‌کرد.
اکنون، این توافق از همیشه دورتر به نظر می‌رسد، به جای آن، عربستان سعودی در حال گرم‌کردن روابط خود با دشمن قدیمی‌اش، ایران، است و اصرار دارد که اکنون، هرگونه توافق دیپلماتیک به پذیرش یک دولت فلسطینی از سوی اسرائیل بستگی دارد که این یک تغییر موضع چشمگیر در رویکرد این پادشاهی است.
یک آرامش دیپلماتیک در خاورمیانه در حال تحقق است، اما نه آنگونه که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، تصور می‌کرد. او همچنان می‌گوید دولتش می‌تواند با ریاض به یک توافق دست یابد. در این ماه، وزیران امور خارجه کشور‌های حوزه خلیج‌فارس، برای اولین بار به صورت گروهی با همتای ایرانی خود دیدار کردند. این یک روند آشتی اولیه و شکننده است که تنها اندکی از چندین قرن خصومت‌های فرقه‌ای را کاهش خواهد داد، اما نمایانگر دگرشی تند در منطقه‌ای است که رقابت بین ریاض و تهران را برای آن به بار آورده است. تهران به تلاش خود ادامه داد و وزیر امور خارجه ایران، عباس عراقچی، پس از عربستان سعودی به دیگر کشور‌های منطقه، از جمله عراق و عمان، سفر کرد تا تنش‌ها را کاهش دهد. عراقچی دراستانبول گفت: «در منطقه، اکنون یک نگرانی مشترک درباره تهدید گسترش جنگ، همچنین جنگ‌های غزه، لبنان و مردمان آواره وجود دارد.»
تغییر؛ اما نه در جهت خواسته نتانیاهو
رد ایده تشکیل یک دولت فلسطینی از سوی نخست‌وزیر اسرائیل در حال ایجاد تغییری در خاورمیانه است، اما نه آنگونه که او امیدوار بود. در حالی که نتانیاهو همچنان ایجاد یک دولت فلسطینی را رد می‌کند، مقامات سعودی در روزنامه‌ها و سخنرانی‌ها، راه‌حل دو دولتی را روی میز مذاکرات قرار داده‌اند. به گفته این پادشاهی، در این مقطع تنها راهی که اسرائیل می‌تواند حمایت عربستان سعودی را که به عنوان رهبر جهان عرب دیده می‌شود، به دست آورد، همین است. چه چیزی تغییر کرد؟ تصاویری که از غزه پخش شد و نشان داد کودکان زیر آوار زنده دفن شده‌اند، مادرانی که برای نوزادان کشته شده‌شان عزاداری می‌کنند و فلسطینیانی که به دلیل بسته‌شدن راه‌های کمک‌رسانی از سوی اسرائیل، گرسنگی می‌کشند — همه این‌ها باعث شد تا رهبران سعودی نتوانند مسئله استقلال فلسطین را نادیده بگیرند. علی شیهابی، یک تاجر سعودی نزدیک به خانواده سلطنتی و عضو گروه مشورتی نئوم، شهر آینده‌نگری که پروژه ویژه ولیعهد محمد‌بن سلمان است، می‌گوید: «آنچه غزه انجام داده، هرگونه ادغام اسرائیل در منطقه را به تعویق انداخته است.» او که از رهبران آینده پادشاهی محسوب می‌شود، افزود: «عربستان سعودی می‌بیند پس از غزه، هرگونه ارتباط با اسرائیل سمی‌تر شده است، مگر اینکه اسرائیلی‌ها رفتار خود را تغییر دهند و تعهد واقعی به ایجاد دولت فلسطینی نشان دهند که تاکنون از آن سر باز زده‌اند.»
در حال حاضر، عربستان سعودی و شرکای منطقه‌ای آن نسبت به صداقت پیشنهاد‌های دیپلماتیک ایران مشکوک هستند. ایران همچنان به مسلح کردن و حمایت از سومین متحد خود، یعنی حوثی‌ها در یمن، که به عربستان حمله کرده‌اند، ادامه می‌دهد. شیهابی می‌گوید:، اما «تا زمانی که ایرانی‌ها دست (دوستی) خود را به سوی ریاض دراز کنند، رهبری سعودی آن را خواهد پذیرفت». وی افزود که اگر ایران جدی باشد، «این یک تغییر واقعی در خاورمیانه خواهد بود.»
در حالی که افراد نزدیک به کاخ سعودی مانند آقای شیهابی اعتراف می‌کنند، عربستان سعودی یک دموکراسی نیست، شاهزاده‌محمد، نسبت به افکار عمومی کشورش حساس است که در سال گذشته نسبت به اسرائیل تندتر شده است.
منطقه خلیج (فارس) یکی از جوان‌ترین جمعیت‌های جهان را دارد؛ میانگین سن سعودی‌ها در سال ۲۰۲۲، ۲۹سال بود. بسیاری از شهروندان این منطقه مبهوت تصاویر وحشتناک بی‌پایانی شده‌اند که از غزه در شبکه‌های اجتماعی خود می‌بینند، تصاویری که بسیاری از دیدگاه‌های مثبت یا حداقل بی‌تفاوتی نسبت به یک توافق با اسرائیل را تغییر داده است.
پیش از ۷ اکتبر، عربستان در حال برنامه‌ریزی یک توافق با اسرائیل بود که ریاض یک پیمان دفاعی گسترده با ایالات‌متحده و حمایت از یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی را در ازای عادی‌سازی روابط به دست می‌آورد. در حالی که برخی دیگر از کشور‌های خلیج (فارس) در سال ۲۰۲۰ در توافقی به نام پیمان‌های ابراهیم، روابط دیپلماتیک خود را با اسرائیل باز کردند، آنها از نفوذ خود برای فشار به اسرائیل جهت ایجاد و به رسمیت شناختن یک دولت فلسطینی استفاده نکردند.
ریاض مدت‌ها از راه‌حل دو دولتی به شدت حمایت می‌کرد که سال‌های اخیر به عنوان یک اولویت در سیاست خارجی کم‌رنگ‌تر شد. در مذاکرات سال گذشته برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل، ایجاد دولت فلسطینی به‌عنوان یک شرط مطرح نشد. به‌جای آن، ریاض از اسرائیل خواسته بود تا اجازه دهد، تشکیلات خودگردان فلسطین — که بر کرانه باختری حکومت می‌کند — کنترل و قدرت سرزمینی خود را گسترش دهد. وضعیت غزه آن بی‌تفاوتی را به کلی دگرگون کرده است.
نشست بعد ۱۸۰ موشک
بن سلمان ۱۸سپتامبر خطاب به شورای مشورتی ارشد خود، در سخنرانی مشابه سخنرانی سالانه رئیس‌جمهور امریکا، گفت: «پادشاهی تلاش‌های بی‌وقفه خود را برای ایجاد یک دولت مستقل فلسطینی با پایتختی بیت‌المقدس شرقی متوقف نخواهد کرد و ما تأکید می‌کنیم، پادشاهی بدون آن، روابط دیپلماتیک با اسرائیل برقرار نخواهد کرد.» پیمان‌های ابراهیم به‌خاطر تحقق نیافتن صلح در منطقه که از سوی رئیس‌جمهور پیشین، دونالد ترامپ وعده داده شده بود، مورد انتقاد قرار گرفته‌است.
نشست تاریخی، بین ایران و کشور‌های خلیج فارس در این ماه یک روز پس از آن برگزار شد که تهران ۱۸۰موشک بالستیک به سمت اسرائیل شلیک کرد. ناظران می‌پرسند، آیا ایران اکنون به این دلیل که اسرائیل بسیاری از رهبران ارشد حزب‌الله را در هفته‌های اخیر از بین برده‌است، تمایل بیشتری دارد که روابط خود با خلیج فارس را بهبود بخشد؟ این شبه‌نظامیان لبنانی مدت‌ها قدرتمندترین متحد عرب و نیابتی ایران بوده‌اند که اسرائیل از آنها به شدت هراس داشت و نقشی محوری در تلاش‌های تهران برای گسترش قدرت خود در خاورمیانه ایفا می‌کرده‌اند. حزب‌الله همچنین برای ایران یک سد دفاعی در برابر اسرائیل فراهم کرده‌بود. بدون حزب‌الله، تهران به شدت تضعیف شده است.
جنگ در غزه همچنین کشور‌های امضا‌کننده پیمان‌های ابراهیم را وادار کرده که از ایجاد دولت فلسطینی حمایت کنند، شاید به این دلیل که نگران افکار عمومی داخلی هستند. شیخ عبدالله بن زاید، وزیر امور خارجه امارات، ماه گذشته در اشاره به درخواست‌های اسرائیل مبنی بر اینکه امارات باید بار بازسازی غزه پس از پایان جنگ را بر دوش بگیرد، گفت: «امارات متحده عربی آماده حمایت از روز پس از جنگ در غزه بدون ایجاد یک دولت فلسطینی نیست.» نتانیاهو همچنان ادعا می‌کند، یک توافق بزرگ با ریاض در دست انجام است، مقامات سعودی با انتقاد واکنش نشان داده‌اند و بر اختلافات عمیق بین دو کشور تأکید کرده‌اند. شیهابی می‌گوید: «پیمان‌های ابراهیم ظاهری بودند؛ آنها در مورد یک توافق واقعی و پایدار برای صلح منطقه‌ای هیچ درونمایه بنیادینی نداشتند. بسیاری از کشور‌هایی که این پیمان‌ها را امضا کردند، این کار را انجام دادند زیرا اسرائیل را به‌عنوان مسیری برای نفوذ در واشینگتن می‌دیدند.» او می‌افزاید: «اما اکنون می‌بینیم که ایالات متحده هیچ قدرت یا نفوذی بر اسرائیل ندارد — تا جایی که برای امریکا تحقیرآمیز است — و اسرائیلی‌ها هیچ قصدی برای ایجاد دولت فلسطینی ندارند.»
ترجمه: معاونت مطبوعاتی
