جوان آنلاین: یدالله‌ابوالفتحی ممتاز، دکترای تخصصی سلامت سالمندان و فلوشیپ سلامت روان سالمندان و هیئت علمی دانشگاه در گفتگو با «جوان» به نکات مختلفی در زمینه نیاز‌های دوره سالمندی اشاره کرده و معتقد است: سالمندان باید درک شوند تا کمتر درد‌های مختلف را تجربه کنند. متن گفتگو را در ادامه می‌خوانید.
کمی درباره سالمندی برای ما بگویید و اساساً چه کسانی سالمند محسوب می‌شوند؟
سن شروع سالمندی متفاوت است. برخی ۶۰ و برخی دیگر ۶۵ سال را در نظر می‌گیرند. خیلی از کشور‌های توسعه یافته‌تر معمولاً ۶۵ سال بالاتر را سالمندی را در نظر می‌گیرند. جدیداً وزارت بهداشت هم این مسئله را مطرح کرده که ۶۵ سال را در نظر بگیریم.
مهم‌ترین کم و کاستی زندگی سالمندان چیست؟
افرادی که به سن ۶۰ یا بالاتر می‌رسند نیاز‌های مربوط به خود را دارند. مسکن متناسب با وضعیت آن‌ها از مهم‌ترین موضوعات است. ما نمی‌توانیم افراد را متناسب با مسکن قرار دهیم بلکه باید مسکن را متناسب فرد قرار دهیم. مسکن لزوماً خانه نیست. گاهی حتی خانه سالمندان خانه محسوب می‌شود.
چرا انقدر در مورد خانه سالمندان نگرش منفی وجود دارد؟
جامعه ما برای اسکان افراد باید آماده باشد برای کسانی که کسی را ندارند و تنها یا بیمار هستند و نیاز به مراقبت بیشتر دارند. شاید تا امروز اگر در مورد خانه سالمندان حرف زده می‌شد، برداشتی شبیه خانه بی‌پناهان یا بی‌خانمان باشد، اما جامعه باید بداند خانه سالمند بد نیست بلکه برای آسایش بهتر است. بیشتر اوقات افراد می‌گویند فرزندان ناخلف والدین خود را خانه سالمند می‌گذارند در حالی که تکریم سالمند لزوماً نگهداری در خانه نیست. اتفاقاً بسیاری از خانه سالمندان نگهداری بهتری دارند و این واگذاری و سپردن، عین دلسوزی است. اگرچه بهترین جا، مکان و محل در کنار اعضای خانواده است، اما زمانی که مراقبت بهتر از عهده اعضای خانواده برنمی‌آید خانه سالمندان ضروری خواهد شد.
نظر شما در مورد خانه سالمندان فعلی ما چیست؟
خیلی از خانه سالمندان‌های ما درخور شخصیت سالمندان نیست. باید یک جای تمیز و شیک باشد. خصوصی‌ها هزینه بسیار بالایی دارند که مشارکت خیرین را می‌طلبد. چرا خیرین مسکن سالمندی نداریم تا خانه‌ای در خور شأن و منزلت سالمند بسازند. بیش از ۵۰ درصد سالمندان جامعه در خانه مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرند. منظور از بی‌توجهی نرسیدن آب، غذا و دارو نیست، اما حرف همین است که خانواده آن‌ها را در تصمیم‌گیری شریک نمی‌کنند.
بزرگ‌ترین رنج سالمندی چیست؟
بزرگ‌ترین رنج سالمندان بی‌توجهی است. بیشتر سالمندان برای کم‌کردن درد خود نیاز به درک دارند تا درد آن‌ها را درمان کنیم. باید افراد متخصص در این زمینه زیاد باشد و به متخصصین در حوزه بهداشت و درمان سالمندی شدیداً نیازمندیم. در حال حاضر مراقبت‌ها از سوی افرادی است که شاید خوب باشند، اما افراد متخصص سالمندی نیستند.
چه کاری می‌توان در این زمینه کرد؟
برای آموزش سالمندان باید بکوشیم. مسئولان باید بدانند تمایل افراد برای کار کردن در حوزه سالمندی بسیار پایین است و کمتر از ۸ درصد تمایل به این کار دارند و ما نیاز به مشوق‌های بیشتر داریم، تا افراد در این حوزه بیشتر و بهتر فعالیت کنند. بیمه‌های درمانی را نیز باید دریابیم. بیمه‌های مراقبتی نیز بسیار اهمیت دارد. یک سالمند نه تنها برای درمان، بلکه برای مراقبت هم باید تحت پوشش بیمه قرار بگیرد. ما باید در جهتی حرکت کنیم تا سالمندان علاوه بر درمان، تحت پوشش بیمه‌های مراقبتی قرار گیرند.
دیگر چه مشکلاتی در حوزه سالمندی وجود دارد؟
شاید افراد در دوره‌های مختلف مشکلاتی داشته باشند، اما با ورود به دوره بازنشستگی، انتقال مشکلات ایجاد ترس می‌کند که مشکلات مالی از آن جمله است. نکته بعدی در مورد شهر است. گذرگاه مناسب وجود ندارد. سالمند را ترغیب به رفتن سمت جامعه می‌کنیم در حالی که به لحاظ ساختاری متناسب‌سازی نشده است. ما اتوبوس مناسب نداریم و باید حمل و نقل و فضای شهری برای سالمندان متناسب‌سازی شود.
مشکلات درون خانواده‌ای حوزه سالمندی چیست؟
مراقبت از سالمند در خانه بیش از حد سخت است و نسبت به مراقبت از بچه چند برابر سخت‌تر است. ما باید به درددل آن‌ها برسیم. یک سری از خانواده‌ها هستند که به آن‌ها نسل ساندویچی می‌گویند. خانواده‌هایی که بین مراقبت از فرزندان خود و والدینشان گیر می‌کنند و مثل محتوای ساندویچ از هر دو طرف بیرون می‌زنند. والدینی که باید از بچه امروزی متوقع خود مراقبت کنند و از طرفی درگیر والدین خود هستند. در چنین شرایطی در خانواده‌ها احساس گناه ایجاد نکنیم که چرا سالمند خود را به مرکز نگهداری منتقل کردند.
کمی از پدیده سالمند آزاری برای‌مان بگویید.
سالمندآزاری مثل پدیده کودک‌آزاری و همسر آزاری است. سالمند آزاری در جایی که انتظار امنیت و محبت، صمیمت و عشق رود اتفاق می‌افتد. سالمند آزاری معمولاً از سوی فرد نزدیک رخ می‌دهد و بر خلاف تصور ما نه در مراکز نگهداری بلکه عموماً در خانه اتفاق می‌افتد. سالمند آزاری پنهان داریم که بسیاری از سالمندان آن را گزارش نمی‌کنند و نمی‌گویند. مسئله این است که اگر جایی هم وجود داشته باشد سالمندان ترس دارند بگویند، زیرا ممکن است حداقل مراقبت خود را هم از دست بدهند. مشکل در شناسایی سالمند آزاری است و این سوء‌رفتار در حوزه‌های مختلف از قبیل نهیب و داد‌زدن، بی‌توجهی به نیاز‌ها و آزار روانی و توهین و مثل این‌ها اتفاق می‌افتد. بی‌توجهی از هر چیز نسبت به سالمندان بیشتر است. ما حتی سالمند آزاری مادی داریم که نوه‌ها و بچه‌ها بهره‌کشی مالی می‌کنند. پروتکل اساسی نیاز داریم تا از افراد سالمند مراقبت کنیم، یا بدانیم اگر سالمند آزاری اتفاق افتاد چه کنیم.
آیا آمار مشخصی در این زمینه وجود دارد؟
سالمندان با ترس از دست‌دادن شرایط فعلی خود، از گزارش دادن پرهیز می‌کند. چون نگران طرد شدن هستند. سالمندان عمدتاً آزار‌ها را پنهان می‌کنند. معمولاً سالمندان مرد در مقایسه با زنان بیشتر مورد سوء‌رفتار قرار می‌گیرند. در حالی که تا می‌گوییم سالمند آزاری همه به سمت زنان می‌روند، چون همیشه زنان را مظلوم می‌دانند، اما در دوره سالمندی اگرچه برخی مطالعات سالمند آزاری زنان را بیشتر می‌دانند، اما مردان به دلیل درونگرایی اساساً گزارش نمی‌دهند. در واقع مردان بیشتر در معرض سالمند آزاری هستند به خصوص از سوی فرزندان پسر یا همسران خود آزار می‌بینند. معمولاً سالمندان مرد حتی به دلیل وسع‌مالی از سوی نوه‌و‌فرزندان خود مورد تهدید قرار می‌گیرند. به هر حال مردان به لحاظ شخصیتی بروز نمی‌دهند.
باید برای سالمندان چه کرد؟ ما در سال‌های آینده با حجمی از سالمندان مواجه می‌شویم، آیا نباید نگران بود؟
نیاز است سازمان‌های ذیربط مثل بهزیستی پروتکل‌های هماهنگ و قابل اجرا داشته باشند. ما باید بدانیم که سالمندان آینده با گذشته فرق دارند. تکنولوژی و پیشرفت‌های هر روزه به ما می‌گوید سالمندان آینده راحت‌تر می‌توانند نسبت به سالمندان فعلی زندگی کنند، باید دید واقعیت‌ها چه می‌گوید. سالمندان ۲۰ سال آینده از لحاظ مالی هم مستقل‌تر هستند. شاید یکی از موارد هم این باشد که ما با سالمندان تنهایی روبه‌رو هستیم که نیاز به مراقبت دارند. نیاز به خانه‌هایی متناسب با دوره خود دارند. افراد برای دوره سالمندی ترس دارند، اما اینطور نیست که همه افراد سالمند علیل هستند، لذا نگرش‌های منفی و کلیشه‌های منفی به سالمندی باید اصلاح شود. سالمندان آینده ما پولدارتر هستند و امکانات بیشتری دارند و شرایط باید برای آن‌ها بیشتر فراهم باشد.
