جوان آنلاین: تولید بار اول سازوکار مربوط به همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان با صنایع بزرگ کشور است که طی آن سناریو اجرایی بومی‌سازی پیاده‌سازی می‌شود و راهبرد مهم صنعتی در جهت توسعه صنعتی مبتنی بر دانش و فناوری است. پس از بومی‌سازی موفق تجهیزات و فناوری مذکور، امکان توسعه بازار‌های صادراتی و همچنین تبدیل‌شدن به یکی از قطب‌های اصلی تولیدکننده تجهیز مربوطه فراهم خواهد شد و در بلندمدت تولید بار اول تجهیزات راهبردی منجر به توسعه و رشد اقتصادی کشور نیز خواهد شد.
شرکت‌های دولتی غالباً عادت به خرید از خارج از کشور (مستقیم یا غیرمستقیم) دارند و ترک این عادت همواره زمان‌بر و هزینه‌زاست. علاوه بر این، محصولات با فناوری بالا که از نظر عملیاتی نیز ریسک بالایی دارند، به خودی خود مانع بزرگی بر سر راه بومی‌سازی و استفاده از ظرفیت شرکت‌های داخلی خواهند بود.
نکته مهم دیگر این است که اثبات فناوری در مقیاسی فراتر از تحقیق و توسعه و با نگاه تجاری‌سازی و فروش، نیاز به تأمین زیرساخت‌هایی از نوع ماشین‌آلات و تجهیزات پرهزینه دارد که در نبود بازار تضمین شده، شرکت دانش‌بنیان انگیزه لازم را برای ورود به این سطح از سرمایه‌گذاری و ریسک‌پذیری نخواهد داشت.
مزیت بسیار مهم مجوز ترک تشریفات تولید بار اول، بازارسازی تضمینی برای شرکت‌های دانش‌بنیان است. با مجوز ترک تشریفات تولیدات بار اول، شرکت‌های دانش‌بنیان که نه رتبه پیمانکاری دارند و نه استاندارد حوزه وندور لیست (تأمین‌کنندگان معتبر پذیرفته شده) می‌توانند پروژه دولتی بگیرند و بعد از تولید بار اول اولین محصول به لیست دارندگان رتبه پیمانکاری و استاندارد حوزه وندور لیست یا لیست ارائه‌دهندگان خدمات (AVL) دولت وارد شوند.
یکی از محور‌های کلیدی در زمینه توسعه زنجیره‌های ارزش صنعتی، دستیابی به فناوری‌ها و تجهیزات راهبردی صنعتی در هر بخش از زنجیره ارزش است که باید به کمک شرکت‌های توانمند در این حوزه به سمت بومی‌سازی و تولید برای اولین بار بسیاری از فناوری‌ها و تجهیزات تحریمی و استراتژیک صنعتی برویم و این رویکرد از سال گذشته با اجرای قانون جهش تولید دانش‌بنیان از سوی دولت سیزدهم به یک رویکرد مهم توسعه‌ای در صنعت تبدیل شده است و شاهد عقد قرارداد‌های متعدد ذیل سازوکار تولید بار اول در زمینه بومی‌سازی تجهیزات راهبردی صنایع مختلف هستیم که صنعت نفت و گاز با توجه به تجربه موفقیت‌آمیز تولید بار اول قبل از قانون جهش تولید دانش‌بنیان، پیشرو در این زمینه است و توانسته است به کمک تولیدات بار اول به توسعه صادرات نفت خام کشور نیز دست یابد.
رویکرد «تولید بار اول» مانع از ورود کالا‌های خارجی می‌شود
محمدتقی نقدعلی عضو مجمع نمایندگان اصفهان درباره رفع مشکلات خرید محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان و اقدامات معاون علمی و فناروی رئیس‌جمهور با ایجاد کار گروه تولید بار اول در راستای ترک تشریفات مزاحم در این بخش به «جوان» می‌گوید: «برخی از نهاد‌ها و ارگان‌های ذیل دولت متأسفانه با برخی از ساختار‌های غلط فعالیت پیشروی تولید را فشل کرده‌اند. البته از سوی دیگر ایجاد امنیت در عدم بروز فساد هم اقتضا می‌کند تا برخی از چارچوب‌ها جهت خرید کالا از سوی شرکت‌ها نیز مدنظر قرار گیرد.»
وی با بیان اینکه در بحث تولیدات محصولات دانش‌بنیان گاهی اوقات اینگونه مسائل باعث مشکل شده و همین امر نیز مانع از رشد تولید می‌شود، می‌افزاید: «در حال حاضر شهر علمی - تحقیقاتی اصفهان بیش از ۶۳۰ شرکت دانش‌بنیان دارد. در یک نمونه جدید و در زمینه تولید دستگاه ایکس‌ری که از جمله ضروریات مبادی ورودی گمرکات بوده و هم آزمایش آن نتایج مطلوبی داشته و هم مورد تأیید قرار گرفته ما دیدیدم که همین ساختار‌های پیچیده در خرید اجازه نمی‌دهد تا این محصولات به دستگاه‌ها فروخته شود. به واقع همین رویکرد، باعث شده تا نهاد‌ها و شرکت‌های دولتی به سمت خرید کالای خارجی سوق پیدا کنند.»
این نماینده مجلس شورای اسلامی تأکید می‌کند: «بنابراین ایجاد کارگروه تولید بار اول با تحفظ بر اینکه سازوکار‌ها منجر به سوء‌استفاده گری نشود، حتماً می‌تواند در زمینه فروش محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان اقدام مناسبی باشد که این مسئله یک ضرورت بوده و از جمله رویکرد‌ها
مناسب است.»
صرفه‌جویی ارزی کلان طرح «تولیدات بار اول»
کیومرث سرمدی عضو مجمع نمایندگان همدان با اشاره به این موضوع که دانش بنیان‌ها اغلب در یافتن بازار فروش برای محصولات‌شان نیاز به حمایت دارند به «جوان» می‌گوید: «برخی موارد مانند تعارض منافع اجازه رشد شرکت‌های جدید را نمی‌دهد. قانون ترک تشریفات مناقصه که در مجلس در راستای حمایت از دانش بنیان‌ها مصوب شد به این شرکت‌ها کمک می‌کند که در فهرست ارائه‌دهندگان کالا و خدمات به نهاد‌های دولتی در آیند و سابقه خوبی برای خودشان ایجاد کنند.»
وی می‌افزاید: «دانش‌بنیان‌ها موتور پیشران تولید در کشور هستند و باید حمایت از آن‌ها در دستور کار باشد. قانون ترک تشریفات مناقصه نوعی بازارسازی برای تولیدات بار اول است و به جان گرفتن دانش‌بنیان‌ها کمک می‌کند.»
عضو کمیسیون اجتماعی مجلس ابراز امیدواری می‌کند که از طریق قوانینی مانند ترک تشریفات مناقصه و طرح تولید بار اول ریاست جمهوری بتوانیم بیش از پیش زمینه فعالیت دانش‌بنیان‌ها را در کشور مهیا کنیم. به نحوی که این شرکت‌ها از طریق تولید و فروش بیشتر بسترساز توسعه اقتصادی و صنعتی در کشور شوند.
سرمدی می‌گوید: «باید حمایت از دانش‌بنیان‌ها و تولیدات بار اول را تا جایی در کشور ادامه دهیم که به واردات اقلام راهبردی و تجهیزات استراتژیک بی‌نیاز شویم و استفاده از محصولات ساخت داخل در دستور کار قرار بگیرد.»
وی در خصوص انعقاد ۹۲ قرارداد میان دانش‌بنیان‌ها و نهاد‌های دولتی که به صرفه‌جویی ارزی ۶۸ هزار میلیارد تومانی برای کشور منجر شده است، تصریح می‌کند: «الان با محدودیت ارزی مواجه هستیم و واردات به معنای هدررفت منابع ارزی کشور است. در شرایطی که بتوانیم نیاز‌های خود را از طریق «تولیدات بار اول» و محصولات دانش بنیانی رفع کنیم، صرفه‌جویی ارزی خواهیم داشت. این صرفه‌جویی اهمیت بالایی دارد و در شرایط تحریمی به سرپا ماندن کشور کمک فراوانی می‌کند.»
عضو کمیسیون اجتماعی مجلس خاطرنشان می‌کند: «واردات به معنای ایجاد اشتغال برای کارگران خارجی و کمک به اقتصاد کشور‌های دیگر است. هر چقدر بتوانیم زمینه را برای فعالیت دانش‌بنیان‌ها بیشتر فراهم کنیم، بستری برای صرفه‌جویی ارزی در کشور فراهم می‌کنیم.»
سرمدی تأکید می‌کند: «حمایت از دانش‌بنیان‌ها در نهایت به آن‌ها کمک می‌کند که کیفیت محصولات‌شان را بالا ببرند و به بازار‌های صادراتی نیز دست یابند. ایجاد فرصتهای جدید صادراتی نیز یکی دیگر از مزیت‌های حمایت از دانش‌بنیان‌هاست و ارزآوری برای کشور خواهد داشت.»
جمع‌بندی
به‌نظر می‌رسد سازوکار «تولید بار اول» هنوز مورد توجه صنایع و مسئولان قرار نگرفته و اهمیت آن خیلی روشن نشده است. در صورت توجه به این مهم، می‌توان به فرجام بومی‌سازی تجهیزات گلوگاهی صنایع امیدوار بود. البته چشم‌انداز این امیدواری وجود دارد و قرینه آن نیز عبور از گلوگاه‌های حساس حوزه‌های مختلف از جمله صنایع دفاعی و هسته‌ای و پزشکی است، بنابراین لازم است، همان تفکر «باور به ظرفیت جوانان داخلی» در حوزه صنایع نیز پیگیری شود و از سنگ اندازی برخی مسئولان درگیر «تعارض منافع» جلوگیری به عمل آید، چراکه منافع برخی‌ها در تعارض آشکار با منافع جمعی است و باید از میدان‌داری آن‌ها
جلوگیری شود.
