جوان آنلاین: آغاز، ارتقاء و تثبیت روابط با کشور‌های منطقه از مهمترین سیاست‌های دولت چهاردهم در سال گذشته شمسی بود و این میان روابط ایران و مصر در دسته ارتقاء قرار گرفته و اقداماتی از سوی دو کشور در این راستا انجام شد. پرونده روابط جمهوری اسلامی ایران و مصر متاثر از متغیر‌های بسیاری بیش از ۵ دهه است که در تلاطم و فرازونشیب گذشته است. این روابط، اما با توجه به ظرفیت‌های دو کشور، شرایط منطقه و نظام بین‌الملل نیازمند بازنگری مجدد و توسعه اساسی است. این بازنگری در دولت چهاردهم و با سفر «مسعود پزشکیان» رئیس‌جمهور ایران به قاهره به منظور شرکت در اجلاس سران کشور‌های عضو گروه ۸ D و نشست جانبی بررسی وضعیت غزه و لبنان آغاز شد. در این دیدار که دی‌ماه سال گذشته انجام شد، پزشکیان و «عبدالفتاح السیسی» رئیس‌جمهور مصر ضمن مرور اقدامات و گام‌های مثبت اخیر در روابط دو کشور، نسبت به تداوم این اقدامات تا تحقق کامل روابط ابراز امیدواری کردند.
به گزارش ایرنا، در بحبوحه بحرانی که رژیم صهیونیستی در پی حمله به کنسول‌گری ایران در سوریه و نیز ترور «اسماعیل هنیه» رئیس دفتر سیاسی حماس در تهران به وجود آورد؛ «سیدعباس عراقچی» وزیر امور خارجه در سفر منطقه‌ای خود، به قاهره هم رفت و درباره همراهی کشور‌های منطقه با هرگونه ماجراجویی رژیم صهیونیستی هشدار داد و تاکید کرد که ایران مماشاتی درباره امنیت ملی و تمامیت ارضی خود با هیچ کشور و دولتی ندارد.
مجموع متغیر‌های موجود در روابط دو جانبه و تحولات منطقه‌ای سال پیش‌روی شمسی را برای دو کشور ایران و مصر مهم و موثر ترسیم می‌کند از این رو به منظور بررسی پیشینه این روابط، ظرفیت‌های دو کشور و نیز عوامل تهدیدکننده و ارتقاء دهنده آن با «حجت‌الله جودکی» رایزن فرهنگی سابق ایران در مصر به گفت‌و‌گو پرداختیم.
با توجه به تحولات منطقه‌ای و تاریخی، روابط ایران و مصر همواره پیچیدگی‌های خاص خود را داشته است. به نظر شما چه عواملی در این پیچیدگی‌ها نقش داشته‌اند و چگونه این روابط در طول سال‌ها دستخوش تغییر شده است؟
روابط ایران و مصر تحت تأثیر عوامل متعددی قرار داشته و دارد؛ این روابط پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و از زمان عبدالناصر و نزدیک به ۷۰ سال قطع بوده است. تنها در برهه کوتاهی در زمان انورسادات روابط دو کشور برقرار شد که دوره طلایی و در واقع ماه‌عسل دو کشور بود، اما چند سال بیشتر طول نکشید و پس از انقلاب اسلامی دوباره تیره شد.
تعامل با کشور‌هایی مانند مصر، عربستان و امارات می‌تواند در کاهش فشار‌های بین‌المللی و بهبود شرایط اقتصادی مؤثر باشد.
این قطع و تیرگی روابط دلایل متعددی داشت؛ مصر به دلیل امضای پیمان کمپ‌دیوید در بلوک آمریکا قرار گرفته بود و جمهوری اسلامی ایران مخالف آمریکا بود. (مصر در دوره عبدالناصر در بلوک شوروی تعریف می‌شود. دلیل دیگر تیرگی روابط میان ایران و مصر پذیرایی سادات از شاه پس از پیروزی انقلاب بود که این سبب شد که ایران هم از مخالفان مصر استقبال و دفاع کند. این مسائل روابط را تیره‌تر کرد تا اینکه پس از ترور سادات، روابط به کل قطع شد. ایران از قاتل انورسادات یعنی خالد اسلامبولی دفاع کرد. (مادر اسلامبولی تا سال‌ها ایران زندگی می‌کرد). جمهوری اسلامی ایران مصر را به دلیل سازش با رژیم اسرائیل مرتجع می‌دانست و مصر مدعی بود که ایران درکی از مسائل منطقه ندارد.
یکی از مهمترین تحولات، صلح مصر با اسرائیل و پیمان کمپ‌دیوید بود که باعث شد کشور‌های عربی و اسلامی موضعی مخالف با مصر اتخاذ کنند. این پیمان و صلح به نفع مصر تمام شد. قاهره درپی سال‌ها جنگ با اسرائیل به نوعی زمینگیر شده و فقر و فساد همه جا را گرفته بود و توان جنگی نداشت. مصر در آن مقطع همه دوستان خود و نیز کانال سوئز و صحرای سینا را از دست داده بود و مجموع این عوامل مقاومت مصر را کاهش داده بود.
مصر با عقد قرارداد کمپ دیوید، صحرای سینا و کانال سوئز را به دست آورد و پس از آن حدود ۷ میلیارد دلار از بابت رفت و آمد کشتی‌ها نصیب مصر شد، صنعت توریسم و ساخت و ساز در این کشور مجددا قوت گرفت و در نهایت ضمن کاهش هزینه‌های نظامی ارتش مصر، سالانه حدود سه میلیارد دلار کمک نظامی و اقتصادی از آمریکا دریافت کرد.
روابط ایران و مصر با فراز و نشیب‌هایی در طول چهل سال گذشته همراه بوده است. در دوره ریاست‌جمهوری آقای خاتمی، سیاست «گفت‌وگوی تمدن‌ها» و دوستی و تعامل با کشور‌های عربی و جهان اسلام تا حدودی بر دیدگاه مصری‌ها تأثیر گذاشت. در همین راستا، ملاقات بین آقای خاتمی و آقای مبارک در داووس سوئیس انجام شد که اگرچه به‌طور رسمی اعلام نشد، اما تأثیر مثبتی بر روابط دو کشور داشت و مصری‌ها پذیرفتند روابط خود با ایران را تا حدی ارتقا دهد. ایران ومصر از زمان پهلوی در حوزه کشت و صنعت، کارخانه نساجی و بانک ایران-مصر شراکت داشت که پس از این دیدار امورات مربوط به آنها کمی راحت‌تر پیش رفت. با این حال، در ایران برخی جریان‌های سیاسی تندرو، مخالف ازسرگیری روابط بودند و هیاهو مانع بهبود روابط شدند.
سیدمحمد خاتمی، رئیس‌جمهور سابق معتقد بودند که باید مخالفان خود در جهان را تبدیل به طرف خنثی و طرف‌های خنثی را به دوست تبدیل کنیم. دو کشور عربستان و مصر جایگاه ویژه و مهمی در میان کشور‌های عربی و اسلامی دارند.
در آن دوره، یکی از موضوعات مناقشه‌برانگیز تغییر نام خیابانی در تهران بود که به نام خالد اسلامبولی، عامل ترور انور سادات، نام‌گذاری شده بود. دولت ایران آماده بود تا نام این خیابان را تغییر دهد، اما مخالفان داخلی با اقدامات نمادین، مانند نصب تصاویر بزرگ خالد اسلامبولی، مانع این روند شدند. پس از آن هم مصر ایران را متهم به ترور مبارک کرد و روابط پیچیده‌تر شد. در برهه‌ای دارالتقریب الازهر اعلام کردندکه شیعه مذهب پنجم مسلمانان است و در نتیجه تعبد به این دین جایز است، اما این اقدام از سوی شیعیان چندان مورد استقبال قرار نگرفت و قدمی در این راستا برداشته نشد.
در این روابط پیچیده دستگاه‌های امنیتی دو کشور دخیل هستند و این در حالی است که مصر پتانسیل‌هایی دارد که می‌تواند به نفع ایران باشد و جمهوری اسلامی ایران در این شرایط زمانی باید از همه این پتانسیل‌ها برای منافع ملی خود استفاده کند. آقای خاتمی رئیس‌جمهور سابق معتقد بودند که باید مخالفان خود در جهان را تبدیل به طرف خنثی و طرف‌های خنثی را به دوست تبدیل کنیم. دو کشور عربستان و مصر جایگاه ویژه و مهمی در میان کشور‌های عربی و اسلامی دارند و اگر ما با این دو کشور روابط خوبی برقرار کنیم می‌توانیم با جهان عرب و سرزمین‌های اسلامی تعاملات خوبی داشته باشیم و در غیر این‌صورت با چالش‌هایی مواجه خواهیم شد.
با توجه به ظرفیت‌های اقتصادی مصر، اگر روابط دو کشور در شرایط عادی قرار گیرد، چه حوزه‌هایی برای همکاری اقتصادی میان ایران و مصر می‌توان متصور شد؟
مهمترین چالش ایران در روابط بین‌المللی، تحریم‌های آمریکا است که تعاملات اقتصادی ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. برای مثال برخلاف خبر‌هایی که از آزادسازی پول‌های بلوکه شده در قطر حکایت داشت، هنوز به این منابع دسترسی نداریم. حتی اگر روابط اقتصادی خوبی با مصر برقرار کنیم، این تحریم‌ها همچنان مانع خواهند بود. با این حال، ایجاد روابط نزدیک‌تر می‌تواند باعث شود که ایران در عرصه بین‌المللی متحدان جدیدی پیدا و از انزوای ناشی از ایران‌هراسی پیشگیری کند. ایران نیازمند تعریف دوستان جدید و یارگیری است تا در عرصه‌ها جهانی از کشور حمایت کنند.
در حوزه اقتصادی، ایران و مصر می‌توانند در زمینه‌های مختلفی همکاری کنند، از جمله صنعت نفت و گاز، تبادلات تجاری، کشاورزی و گردشگری. در گذشته، پیش از انقلاب، ایران در صنایع نساجی و بانکی مصر سرمایه‌گذاری‌هایی انجام داده بود و این همکاری‌ها می‌تواند احیا شود. اما مشکل اساسی این است که ما در سال‌های اخیر بیشتر بر اتحاد با کشور‌هایی مانند روسیه و چین تمرکز کرده‌ایم، در حالی که این کشور‌ها در عمل منافع خود را در اولویت قرار می‌دهند.
مهمترین چالش ایران در روابط بین‌المللی، تحریم‌های آمریکا است که تعاملات اقتصادی ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. برای مثال برخلاف خبر‌هایی که از آزادسازی پول‌های بلوکه شده در قطر حکایت داشت، هنوز به این منابع دسترسی نداریم.
با توجه به سیاست‌های اخیر مصر، آیا این کشور تمایل بیشتری به گسترش روابط با ایران نشان داده است؟
بله مصر هم به بازگشت روابط عادی با ایران مایل است. قاهره از گذشته به دنبال حفظ توازن در روابط خارجی خود بوده و در دوره اخیر، مقامات مصری بار‌ها بر گسترش روابط تأکید کرده‌اند. آقای سیسی نیز در دیدار با وزیر امور خارجه ایران اظهار داشته است که تاکنون موضع منفی علیه جمهوری اسلامی ایران اتخاذ نکرده و روی نقاط افتراق متمرکز نبوده است و این نشان می‌دهد که مایل به توسعه روابط با تهران است. در گذشته، اختلافات دو کشور عمدتاً حول محور اخوان‌المسلمین و حمایت ایران از حماس شکل گرفته بود. اما در شرایط کنونی، با تغییرات منطقه، این موانع تا حدی کاهش یافته‌اند. البته هنوز برخی ملاحظات سیاسی و امنیتی در هر دو کشور وجود دارد که بر روابط تأثیرگذار است.
رفتار ایران در این زمینه چگونه باید باشد؟
ایران باید سیاستی متعادل و متناسب اتخاذ کند و به سمت دیپلماسی سازنده حرکت کند. تعامل با کشور‌هایی مانند مصر، عربستان و امارات می‌تواند در کاهش فشار‌های بین‌المللی و بهبود شرایط اقتصادی مؤثر باشد. ما باید از فرصت‌های موجود برای کاهش تنش‌ها و ایجاد روابطی مبتنی بر منافع مشترک استفاده کنیم. هر کشوری در جهان نقاط ضعف خود را دارد، اما ایران باید بتواند از ظرفیت‌ها و نقاط قوت آنها استفاده کرده و در زمینه نقد کشور‌های دیگر جانب انصاف را برای حفظ روابط رعایت کند. ایران برای کاهش تاثیرات تحریم‌ها و فشار‌های خارجی ابتدا باید به مردم خود در داخل تکیه کند و در مرحله بعد هم روابط دوستانه‌ای با کشور‌های دیگر برقرار کند.
