جوان آنلاین: یوزپلنگ آسیایی، گنجینه‌ای نادر از حیات وحش ایران، با خطر جدی انقراض مواجه است. این گونه ارزشمند که زمانی نماد قدرت و زیبایی در طبیعت ایران بود، اکنون با چالش‌های متعدد دست‌وپنجه نرم می‌کند. حمید ظهرابی، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع‌زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست، و محمدعلی یکتانیک، کارشناس برجسته حیات‌وحش، هر دو در تلاش برای روشن‌سازی ضرورت اقدام‌های سریع و موثر برای حفاظت از این گونه هستند. این گزارش به بررسی گفته‌های ایشان و ارائه دیدگاه‌هایشان درباره بحران موجود می‌پردازد.
اقدامات انجام‌شده و چالش‌ها
به تازگی حمید ظهرابی، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع‌زیستی، در تشریح اقدامات انجام‌شده طی سال گذشته و برنامه‌های پیش‌رو، از تهیه برنامه جامع پنج‌ساله برای حفاظت موثر و احیای یوزپلنگ آسیایی و زیستگاه‌های آن خبر داد. این برنامه با مشارکت متخصصین تهیه شده و عملیات اجرایی آن آغاز شده است. با این وجود، ظهرابی هشدار می‌دهد که اعتبارات تخصیصی فعلی پاسخگوی نیاز‌های این پروژه نیست و اگر برنامه نجات یوزپلنگ تأمین اعتبار نشود، انقراض این گونه قطعی خواهد بود. او این بحران را نه تنها شکست بزرگی برای محیط‌زیست کشور، بلکه نمونه‌ای از ضعف مدیریت در کشور می‌داند.
معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع‌زیستی همچنین تاکید کرد که سرعت تخریب زیستگاه‌ها به طور قابل ملاحظه‌ای از سرعت اجرای اقدامات حفاظتی دولت بیشتر است. او بیان می‌کند که در صورت موفقیت برنامه حفاظت، این اقدام می‌تواند نشان‌دهنده توان علمی متخصصین کشور باشد و به عنوان نشانه‌ای برجسته از حمایت دولت و حاکمیت از محیط‌زیست، در سطح جهان بدرخشد.
یکی از اقدامات مهم سازمان حفاظت محیط‌زیست، استانداردسازی سایت تکثیر در اسارت یوزپلنگ آسیایی است. به گفته ظهرابی، این پروژه با پیشرفت ۹۰ درصدی، مراحل پایانی خود را سپری می‌کند. با این حال، به دلیل فصل جفت‌گیری یوزپلنگ‌ها، بخشی از کار به تعویق افتاده و انتظار می‌رود تا پایان بهار امسال به طور کامل به اتمام برسد. این سایت برای اولین بار استانداردسازی شده و فضای مناسب برای برآورده کردن تمامی نیاز‌های گونه در نظر گرفته شده است.
یکی دیگر از تلاش‌های مهم سازمان، طرح‌های ایمن‌سازی مسیر تردد یوزپلنگ‌ها در جاده میامی - عباس‌آباد است. اقدامات اولیه مانند فنس‌کشی و روشن‌سازی مسیر آغاز شده است، اما ظهرابی از کندی عملکرد وزارت راه در اجرای این طرح انتقاد دارد. او بیان کرد که این طرح به نظر نمی‌رسد در اولویت وزارت راه باشد، اگرچه سازمان حفاظت محیط‌زیست برای اجرای این پروژه بودجه‌ای نزدیک به ۲۵ میلیارد تومان تامین کرده است.
علاوه بر این، کاهش سرعت مجاز در منطقه به تصویب کمیته‌های تخصصی رسیده است. انتظار می‌رود این اقدام به طور دائمی توسط مراجع مرتبط تصویب شود، چراکه نتایج آزمایشی این طرح در کاهش تلفات جاده‌ای انسان و حیات‌وحش امیدبخش بوده است.
از ناکارآمدی پروژه‌ها تا ضرورت اصلاح اولویت‌بندی‌ها
اما آیا تخصیص بودجه به تنهایی می‌تواند مانع انقراض یوزپلنگ آسیایی شود؟ چه اقدامات دیگری باید در این راستا انجام شود؟ در این رابطه محمدعلی یکتانیک، کارشناس برجسته حیات‌وحش، تمرکز اصلی اقدامات حفاظتی را بر حفظ جمعیت ماده‌های زادآور می‌داند و معتقد است باید از کار‌های بی‌اثر برای حفظ بقای یوزپلنگ به ویژه قلاده‌گذاری و تکثیر در اسارت پرهیز کرد.
یکتانیک در گفتگو با «جوان آنلاین» می‌گوید: «حضور دام در زیستگاه یوزپلنگ‌ها سبب شده تا طبیعت زندگی این حیوان درگیر مشکلات و تهدیدات عدیده‌ای شود. این کارشناس حیات وحش، انتقادات جدی به نحوه مدیریت منابع مالی و پروژه‌های حفاظتی دارد.»
او معتقد است که بیست سال پروژه‌های متعدد تحقیقاتی بی‌اثر و بی‌حاصل از دیگر مشکلاتی است که باید به آن توجه شود. آنطور که یکتانیک می‌گوید بسیاری از این پروژه‌ها صرف فعالیت‌های غیرمفید مانند تولید داده‌ها و مقالات بی‌ارزش شده‌اند، که نه تنها کمکی به بقای یوزپلنگ نکرده‌اند بلکه فرصتهای حفاظت را نیز از بین برده‌اند.
یکتانیک هشدار می‌دهد که با جمعیت بسیار محدود یوزپلنگ‌ها (بین ۲۰ تا ۴۰ یوز)، تمرکز اصلی باید بر حفظ زیستگاه و کاهش تهدید‌هایی مانند شکار غیرمجاز، خشکسالی و تخریب زیستگاه باشد.
به عقیده او، حفاظت واقعی از یوزپلنگ باید بر حفاظت از زیستگاه و حفظ و حراست از مراتع و طعمه‌های طبیعی این گونه متمرکز باشد. چرا که طبیعت خود، میلیون‌ها سال آزمون و خطا را پشت سر گذاشته و نیازی به دخالت‌های بیهوده ندارد.
او در پایان تاکید می‌کند: «تمام اقداماتی که تا امروز با صرف ده‌ها میلیارد تومان انجام شده اثر بخش نبوده است و این رویه مذموم و شکست خورده که صرفا برای عده‌ای مشخص منبع درآمد بوده باید متوقف شود.»
لزوم اقدامات فوری، هدفمند و جدی
بدون شک بحران انقراض یوزپلنگ آسیایی نیازمند اقدامات فوری، هدفمند و جدی است. نظرات مسئولان و دلسوزان حوزه حیات وحش نشان‌دهنده دو جنبه مهم این چالش هستند؛ از یک سو، اقدامات و برنامه‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست برای مقابله با این بحران، و از سوی دیگر، انتقادات و پیشنهادات کارشناسان برای اصلاح روند‌های مدیریتی و اولویت‌بندی‌ها.
در نهایت، تنها با همکاری واقعی، شفافیت در تخصیص منابع و اقداماتی مبتنی بر علم و تخصص می‌توان امیدوار بود که بقای این گونه ارزشمند تضمین شود. اگرچه چالش‌های بسیاری بر سر راه است، اما تلاش‌های صادقانه و هدفمند می‌تواند نام ایران را به عنوان یک نمونه برجسته در حفاظت از محیط‌زیست در سطح جهانی مطرح کند.
