جوان آنلاین: در نخستین روز سال ۱۴۰۴، رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با قشرهای مختلف مردم، بر لزوم فراهم‌آوری زمینه‌های لازم برای سرمایه‌گذاری مردم در عرصه تولید تأکید کردند. این تأکید نه تنها نشان‌دهنده اهمیت سرمایه‌گذاری مردمی در رشد اقتصادی کشور است، بلکه بیانگر ضرورت نقش‌آفرینی دولت در ایجاد بسترهای مناسب برای این امر است. دولت موظف است با ایجاد مجموعه ای از زمینه‌ها و بسترهای ضروری، موانع سرمایه‌گذاری را برطرف کرده و سرمایه گذاران را حمایت کند؟
۱ـ مطالعات بانک جهانی (۲۰۲۳) نشان می‌دهد نوسانات نرخ ارز و تورم بالا مهمترین عوامل بازدارنده سرمایه‌گذاری در کشورهای در حال توسعه هستند. در ایران بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران (۱۴۰۲)، نرخ تورم نقطه به نقطه در سال ۱۴۰۲ به ۴۲.۵٪ در سال رسیده است. ثبات اقتصادی و کاهش نوسانات قیمت‌ها، یکی از مهمترین پایه‌های اصلی جذب سرمایه برای تولید است. نوسانات لحظه ای نرخ ارز، تورم بالا، بی‌ثباتی در سیاست‌های اقتصادی و...، از جمله مهمترین موانع اصلی سرمایه‌گذاری در بخش تولید هستند. دولت می‌تواند با اجرای سیاست‌های پولی و مالی پایدار، اتخاذ سیاست‌های ضدتورمی و کنترل نقدینگی و کنترل نرخ ارز، فضای امنی را برای سرمایه‌گذاران ایجاد کند.
۲- یکی از مشکلات سرمایه گذاران، ریسک بالا به دلیل بی ثباتی اقتصادی و نگرانی از امکان از بین رفتن اصل سرمایه است. دولت با ایجاد صندوق‌های تضمین سرمایه‌گذاری و بیمه‌های مرتبط با ریسک‌های اقتصادی می‌تواند اطمینان خاطر بیشتری به سرمایه‌گذاران بدهد.
۳ـ طبق گزارش مجله مدیریت سرمایه اجتماعی (Beck et al., 2020) شاخصه سهولت انجام کسب‌وکار ایران، طبق گزارش بانک جهانی در سال 2023 در رتبه ۱۲۷ در بین ۱۹۰ کشور قرار دارد. وقتی پای درد و دل تولید کنندگان می‌نشینیم عمدتاً از قوانین دست و پاگیر و فرآیندهای اداری پیچیده به شدت گله دارند. قوانین دست و پاگیر و فرایندهای اداری پیچیده و تکیه به روش‌های سنتی (و عدم ورود و بهره‌برداری از فناوری‌های نوین) از موانع جدی و دلسرد کننده سرمایه‌گذاری در بخش تولید هستند. دولت می‌تواند با اصلاح قوانین مرتبط با کسب و کار، کاهش بروکراسی اداری، تسهیل فرآیندهای صدور مجوز، استفاده از نوآوری‌های سخت افزاری و نرم‌افزاری و... زمینه را برای توسعه و گسترش سرمایه‌گذاری مردم فراهم کند.
۴- ایجاد پنجره واحد سرمایه‌گذاری و ارائه خدمات یکپارچه به سرمایه‌گذاران می‌تواند به طور چشمگیری زمان و هزینه‌های مرتبط با شروع فعالیت‌های تولیدی را کاهش دهد.
۵- اصلاح شفاف‌سازی قوانین مالیاتی به نفع تولید و کاهش تعرفه‌های گمرکی برای واردات مواد اولیه و ماشین‌آلات تولیدی می‌تواند به رشد بخش تولید کمک کند.
۶ـ نسبت تسهیلات به تولید ناخالص داخلی در ایران تنها ۲۵٪ است، در حالی که این شاخص در کشورهای موفق به ۷۰٪ می‌رسد. دسترسی به منابع مالی یکی از چالش‌های اصلی سرمایه‌گذاران در بخش تولید است. دولت می‌تواند با ارائه تسهیلات کم‌بهره، تضمین وام‌های بانکی و ایجاد صندوق‌های حمایتی، به سرمایه‌گذاران کمک کند تا با هزینه‌های اولیه سرمایه‌گذاری کنار بیایند.
۷- توسعه بازار سرمایه و تشویق مردم به سرمایه‌گذاری در بورس و صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌تواند منابع مالی لازم برای بخش تولید را تأمین کند. ایجاد سازوکارهایی مانند انتشار اوراق مشارکت و صکوک نیز می‌تواند به جذب سرمایه‌های خرد و کلان کمک کند.
۸ـ شاخص کیفیت زیرساخت‌های ایران در رتبه 89 جهانی قرار دارد (Global Competitiveness Report, 2023 فقدان زیرساخت‌های مناسب برای سرمایه‌گذاری، هزینه های تولید را بشدت افزایش داده و موجب دلسردی و ناامیدی سرمایه‌گذاران و عدم ورود به حوزه تولید می‌شود. زیرساخت‌های مناسب، از جمله راه‌ها، بنادر، شبکه‌های ارتباطی و انرژی، از جمله عوامل کلیدی در جذب سرمایه‌گذاری هستند. دولت می‌تواند با سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌ها، هزینه‌های تولید را کاهش داده و رقابت‌پذیری محصولات داخلی را افزایش دهد.
۹- ایجاد بنادر خشک (بنادر داخلی) نمایشگاه‌های جهانی (Expo)، مناطق ویژه اقتصادی و صنعتی با امکانات و تسهیلات مناسب می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی کمک کند.
۱۰- توسعه زیرساخت‌های دیجیتال مانند اینترنت پرسرعت و شبکه‌های ارتباطی پیشرفته نیز برای تولیدات مبتنی بر فناوری‌های نوین ضروری است.
۱۱ـ بر اساس گزارش سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO, 2023) سهم ایران از بازار جهانی فناوری تنها ۳٪ است. در دنیای امروز، فناوری و نوآوری نقش کلیدی در رقابت‌پذیری بخش تولید ایفا می‌کنند. دولت می‌تواند با حمایت از تحقیق و توسعه (R&D)، ارائه مشوق‌های مالیاتی به شرکت‌های نوآور و ایجاد مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌ها، به توسعه فناوری‌های جدید در بخش تولید کمک کند.
۱۲- بر اساس گزارش مرکز آمار ایران (در سال ۱۴۰۲) نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به ۴۰٪ رسیده است. آموزش نیروی کار ماهر و همسو با نیازهای صنعت، می‌تواند به افزایش بهره‌وری و کیفیت تولیدات داخلی منجر شود. ایجاد پارک‌های علم و فناوری (Science and Technology Par) و مراکز تحقیقاتی مشترک بین دانشگاه‌ها و صنعت نیز می‌تواند به جذب سرمایه برای توسعه فناوری‌های پیشرفته به عنوان شتاب دهنده تولید کمک کند.
۱۳ـ دولت می‌تواند با شناسایی و معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف تولیدی، به هدایت سرمایه‌های مردمی به سمت پروژه‌های سودآور و ضروری کمک کند.
۱۴- ایجاد بانک اطلاعاتی جامع از پروژه‌های سرمایه‌گذاری در سراسر کشور و ارائه خدمات مشاوره به صورت شفاف به مردم، می‌تواند به افزایش مشارکت مردمی در بخش تولید منجر شود.
۱۵- همچنین، برگزاری نمایشگاه‌ها و همایش‌های تخصصی در حوزه تولید می‌تواند به معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه‌گذاران کمک کند.
۱۶ـ دولت می‌تواند با ایجاد سامانه‌های یکپارچه سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، فرآیند سرمایه‌گذاری و تولید را تسهیل کند. برای مثال، ایجاد سامانه‌های آنلاین برای ثبت درخواست‌های سرمایه‌گذاری، پیگیری پروژه‌ها و ارائه خدمات پشتیبانی می‌تواند به کاهش زمان و هزینه‌های مرتبط با سرمایه‌گذاری کمک کند.
۱۷- توسعه سامانه‌های مدیریت زنجیره تأمین و لجستیک می‌تواند به بهبود فرآیندهای تولید و توزیع کمک کند.
۱۸ـ دولت می‌تواند با کمک رسانه‌ها بویژه رسانه ملی با اجرای کمپین‌های تبلیغاتی و فرهنگی، اهمیت سرمایه‌گذاری در بخش تولید را به مردم یادآوری کرده و زمینه تشویق و توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری را فراهم کند.
۱۹- ایجاد الگوهای موفق سرمایه‌گذاری در تولید و معرفی آن‌ها به جامعه، می‌تواند انگیزه مردم برای سرمایه‌گذاری در این بخش را افزایش دهد.
۲۰- ارائه آموزش‌های لازم به مردم در زمینه‌های مالی و سرمایه‌گذاری می‌تواند به افزایش آگاهی و مشارکت آن‌ها در بخش تولید کمک کند.
۲۱- دولت می‌تواند با تقویت همکاری با بخش خصوصی، از ظرفیت‌های این بخش برای توسعه تولید استفاده کند.
۲۲- ایجاد مشارکت‌های عمومی-خصوصی (PPP) و واگذاری برخی از پروژه‌های تولیدی به بخش خصوصی، می‌تواند به افزایش سرمایه‌گذاری در این بخش کمک کند.
۲۳- گزارش سازمان تجارت جهانی در سال ۲۰۲۳ سهم ایران از تجارت جهانی را تنها ۰۲٪ اعلام کرده است. کمک به بخش خصوصی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی از طریق ایجاد شرایط جذاب برای سرمایه‌گذاران بین‌المللی، می‌تواند به انتقال فناوری و افزایش رقابت‌پذیری بخش تولید منجر شود.
۲۴- دولت می‌تواند با ارائه مشوق‌های صادراتی، کاهش تعرفه‌های گمرکی و تسهیل فرآیندهای صادراتی، به تولیدکنندگان کمک کند تا بازارهای بین‌المللی را هدف قرار دهند. توسعه صادرات نه تنها به افزایش درآمدهای ارزی کشور کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به رشد و توسعه بخش تولید نیز منجر شود.
۲۵- حمایت از بازاریابی بین‌المللی و حضور در نمایشگاه‌های جهانی می‌تواند به معرفی محصولات ایرانی در بازارهای جهانی کمک کند.
۲۶- دولت می‌تواند با ایجاد شبکه‌های توزیع و فروش کارآمد، به تولیدکنندگان کمک کند تا محصولات خود را به راحتی به بازارهای داخلی و خارجی عرضه کنند. توسعه زنجیره‌های تأمین مدرن و استفاده از فناوری‌های نوین در مدیریت فروش می‌تواند به افزایش سودآوری تولیدکنندگان کمک کند.
سرمایه‌گذاری مردم در عرصه تولید، یکی از کلیدهای اصلی رشد اقتصادی و خودکفایی کشور است. دولت با اتخاذ سیاست‌های مناسب و ایجاد بسترهای لازم، می‌تواند به طور مؤثری زمینه را برای مشارکت مردم در این بخش فراهم کند. ثبات اقتصادی، اصلاح قوانین، حمایت‌های مالی، توسعه زیرساخت‌ها، حمایت از فناوری و نوآوری، معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری، ایجاد سامانه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، تشویق فرهنگ سرمایه‌گذاری، همکاری با بخش خصوصی، حمایت از صادرات و ایجاد شبکه‌های توزیع کارآمد، از جمله راهکارهایی هستند که می‌توانند به تحقق این هدف کمک کنند. با اجرای این سیاست‌ها، می‌توان امیدوار بود که سال ۱۴۰۴، سالی پررونق برای اقتصاد ایران و بخش تولید باشد.
منابع
۱- صندوق بین‌المللی پول (۲۰۲۳). گزارش ثبات اقتصادی جهانی.
۲- بانک جهانی (۲۰۲۳). شاخص سهولت انجام کسب‌وکار.
۳- مرکز پژوهش‌های مجلس (۱۴۰۲). گزارش حمایت‌های مالی از تولید.
۴- وزارت صنعت، معدن و تجارت (۱۴۰۲). آمار زیرساخت‌های صنعتی.
۵- سازمان ملل متحد (۲۰۲۳). گزارش توسعه فناوری و نوآوری.
۶ـ سازمان توسعه همکاری اقتصادی OECD (۲۰۲۳). راهکارهای جذب سرمایه خارجی
۷- مرکز آمار ایران (۱۴۰۲). گزارش اقتصادی سالانه.
۸- بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (۱۴۰۲). گزارش پولی و بانکی.
سایر منابع:
۹- World Bank (2023). Doing Business Report.
۱۰- IMF (2023). Article IV Consultation - Iran.
۱۱- OECD (2022). Investment Policy Reviews.
۱۲- Global Competitiveness Report (2023).
۱۳- WIPO (2023). Global Innovation Index.
۱۴- Rodrik, D. (2016). Industrial Policy for the Twenty-First Century.
۱۵- Sachs, J. (2022). The Ages of Globalization.
