سرويس ايثار و مقاومت جوان آنلاين: امروز پدافند هوایی ایران به عنوان یکی از کارآمدترین سیستم‌های دفاع هوایی در جهان شناخته می‌شود. سرنگونی پهپاد پیشرفته امریکایی موسوم به گلوبال هاوک در کنار رونمایی از پروژه باور ۳۷۳، در عمل نشان می‌دهد که کشورمان تا چه میزان در پاسداری از حریم هوایی خود موفق عمل کرده است، اما موفقیت‌های امروز مرهون تلاش‌هایی است که در دوران دفاع مقدس در مقابله با تهاجم هوایی بعثی‌ها انجام می‌گرفت. شهیدان عباس بابایی و منصور ستاری، دو تن از افسران نیروی هوایی بودند که در بحث پدافند هوایی در شرایط سخت جنگ تحمیلی، ابتکارات و خلاقیت‌های بسیاری بروز دادند. به مناسبت دهم شهریور سالروز تشکیل قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا (ص) و روز پدافند هوایی، گفت‌وگویی با چند تن از افسران پدافند هوایی در دفاع مقدس انجام دادیم تا مروری کوتاه بر پیشرفتهای این نیرو در جنگ تحمیلی داشته باشیم.
تشکیل قرارگاه رعد
سیستم هوایی کشورمان پیش از انقلاب هواپایه بود یعنی بیشتر از جنگنده‌های پیشرفتهای، چون اف.۱۴ برای پاسداری از حریم هوایی کشورمان استفاده می‌شد تا اینکه از سیستم‌های مستقر در روی زمین از آسمان‌ها دفاع صورت بگیرد. البته سیستم موشکی هاگ در همان دوران طاغوت از امریکا خریداری شد و غالباً کارشناسان امریکایی از آن نگهداری و استفاده می‌کردند، اما از این سیستم با توجه به وسعت کشورمان، بیشتر در مناطق نفت‌خیز و پایانه‌های نفتی، چون خارگ بهره‌برداری می‌شد و در کل پدافند هوایی کشورمان به هیچ وجه آمادگی روبه‌رو شدن با یک جنگ فراگیر نظیر دفاع مقدس را نداشت.
با شروع جنگ تحمیلی، نیروی هوایی با بهره‌گیری از جنگنده‌های پیشرفتهای که در اختیار داشت، تا مدتی کمبود‌های پدافند هوایی را جبران کرد. تامکت‌ها (اف.۱۴) در سال‌های نخستین جنگ بی‌رقیب بودند و تا حد ممکن از آسمان کشورمان در برابر جنگنده‌های عراقی که به لحاظ کمیت برتری قابل توجهی داشتند، دفاع می‌کردند، اما با بروز ضعف در نیروی هوایی عراق، کشورهایی، چون فرانسه و شوروی اقدام به نوسازی اسکادران هوایی دشمن کردند و جنگنده‌های پیشرفته‌تری را در اختیار بعثی‌ها قرار دادند؛ لذا برتری هوایی کشورمان رفته رفته کمرنگ شد. در چنین شرایطی، سیستم پدافند موشکی هاگ نیز پاسخگوی نیاز‌های موجود نبود. از همین رو برخی از افسران نیروی هوایی مانند شهید بابایی و شهید ستاری تصمیم گرفتند تحولاتی را در پدافند هوایی کشورمان ایجاد کنند. تشکیل قرارگاه رعد یکی از اقدامات این دو شهید بود.
سرهنگ رشید قشقایی در این خصوص می‌گوید: «در سال ۶۲ وقتی قرار شد یک عملیات مهم در جنوب انجام گیرد (عملیات خیبر) تشکیل قرارگاهی به منظور مقابله با نیروی هوایی عراق که مرتب نوسازی و بازسازی می‌شد، ضرروی به نظر می‌رسید، به همین منظور شهیدان عباس بابایی، منصور ستاری و خضرایی اولین افسرانی بود که طرح تشکیل قرارگاه رعد را دادند و اولین جلسات با حضور این سه شهید برگزار شد. بعد از تشکیل قرارگاه رعد، بخش پدافندی آن برعهده شهید ستاری گذاشته شد. آفندی را هم شهید بابایی که خودش خلبان بود برعهده گرفت. بعد‌ها قرارگاه رعد توانست در عملیات بزرگ کشورمان نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کند. عملیات والفجر ۸ و سرنگون کردن تعداد قابل توجهی از جنگنده‌های دشمن، نتیجه تشکیل قرارگاه رعد و تجربیات حاصل از آن بود.»
پدافند هوایی متحرک
یکی از تحولات عمده‌ای که در خصوص پدافند هوایی در طول دوران دفاع مقدس رخ داد، چابکسازی و تحرک آن بود. در این خصوص نیز شهید بابایی و خصوصاً شهید ستاری طرح‌های ابتکاری جالبی ارائه دادند که پدافند هوایی متحرک (طرح منسوب به شهید ستاری) توانست نظر فرماندهان قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا (ص) را جلب کند و در ادامه دفاع مقدس، تحول بزرگی در آسمان ایران اسلامی ایجاد کند.
امیر غلامی از افسران پدافند هوایی می‌گوید: «با توجه به ناکامی‌هایی که در عملیات خیبر و بدر رخ داد، تصمیم گرفتیم در عملیات بزرگ بعدی که والفجر ۸ بود امکانی ایجاد کنیم تا سیستم هاگ را از شب تا صبح جابه‌جا کنیم. آن زمان شهید ستاری معاون طرح و برنامه نیروی هوایی بود که برای جبران نواقص پدافند هوایی جلساتی تشکیل داد و تصمیم گرفتیم سیستم هاگ را در کمترین زمان جابه‌جا کنیم. برای این کار که قبلاً نظیرش انجام نگرفته بود، باید تمرین‌های زیادی را پشت سر می‌گذاشتیم. ابتدا به نظر می‌رسید جابه‌جایی هاگ در چنین زمان کمی امکان‌پذیر نباشد، اما با تمرین و تلاش توانستیم این کار را انجام دهیم. حرکت بعدی کوچک کردن سیستم هاگ بود. برای همین وسایلی که اضافه بود را از آن جدا کردیم تا خیلی زودتر قابل جابه‌جایی باشد. نحوه مقابله با هواپیمای دشمن نیز به این صورت بود که هیچ‌گاه مستقیم رادار را روبه‌روی آن‌ها نمی‌تاباندیم تا رهگیری شویم چراکه باتوجه به امکانات پیشرفته عراق به راحتی و در کمترین زمان ما را هدف می‌گرفت برای همین اجازه می‌دادیم آن‌ها وارد محدوده شوند و بعد از زیر یا از پشت و همچنین در حال برگشت آن‌ها را منهدم می‌کردیم.»
والفجر ۸ نقطه عطف پدافند هوایی
تجربیات حاصله در طول دفاع مقدس، به مرور زمان نواقص پدافند هوایی را رفع و آن را تبدیل به یک نیروی توانمند کرد. یکی از مشکلات افسران پدافند هوایی، به‌روز شدن نیروی هوایی عراق توسط ابرقدرت‌ها بود که باعث می‌شد امکانات موجود در کشور توان پاسخگویی با چنین نیروی هوایی به‌روز و قدرتمندی را نداشته باشد. به همین منظور تلاش می‌شد تا با طرح‌های ابتکاری، نقص‌ها و کمبود‌ها جبران شوند.
عملیات والفجر ۸ اوج کارآمدی پدافند هوایی در جنگ تحمیلی بود. سرهنگ کنترل شکاری عین‌الله افروز می‌گوید: «والفجر ۸ را باید به نام شهید ستاری و پدافند هوایی نامگذاری کنیم. ابتکار‌ها و خلاقیت‌های شهید ستاری در عملیات فتح فاو به گونه‌ای بود که منجر به هدف قرار دادن ۷۴ فروند هواپیمای دشمن شد. با توجه به اینکه نیرو‌های ما باید از عرض رودخانه عظیم اروند عبور می‌کردند، دشمن سعی می‌کرد با استفاده از نیروی هوایی‌اش، پیشروی رزمنده‌ها را متوقف کند که هدف قرار گرفتن تعداد قابل توجهی از هواپیما‌های بعثی، باعث شد والفجر ۸ با موفقیت به پایان برسد.»
امیر غلامی نیز می‌گوید: «یکی از ابتکار‌های پدافند هوایی در عملیات والفجر ۸ ساخت سایت‌های فریب هاگ بود تا جنگنده‌های دشمن به اشتباه بیفتند و سایت‌های اصلی و فریب را تشخیص ندهند. این سایت‌های فریب از نظر شکل و ترکیب مانند سیستم هاگ بودند. برای همین به شهر رفتیم و مقداری حلبی و آهن خریدیم و این سیستم‌های فریب را برپا کردیم. در کل در عملیات والفجر ۸ سه سایت اصلی هاگ و ۱۲ سایت فریب ایجاد شده بود. در جریان همین عملیات با زیرکی و هوشیاری توانستیم هواپیما‌هایی از جمله «میراژ F۱» و «سوخو ۲۴ و ۲۵» که جزو مدرن‌ترین هواپیما‌های دنیا به حساب می‌آمدند را مورد اصابت قرار دهیم. در کل عملکرد بسیار خوبی داشتیم و ۷۰ یا ۸۰ هواپیما را ساقط کردیم.»
آمار‌های خیره‌کننده
با توجه به محدودیت‌ها و تحریم‌ها و همین طور امکاناتی که عراق در اختیار داشت، آمار‌ها نشان می‌دهد که پدافند هوایی کشورمان در جنگ تحمیلی عملکرد خوبی برجای گذاشته است. سرنگونی حداقل ۴۰ فروند هواپیمای جنگنده شکاری میگ ۲۱، حدود ۱۰۰ فروند هوایپمای جنگنده شکاری میگ ۲۳، تعداد ۸ فروند هواپیمای جنگنده شکاری میگ ۲۵، حداقل ۱۳۰ فروند هواپیمای جنگنده شکاری میراژ اف.۱ گوشه‌هایی از عملکرد پدافند هوایی در جنگ تحمیلی بود.
تجربیات گرانقدر پدافند هوایی در دفاع مقدس، باعث پیشرفتهای عظیم این نیرو در سال‌های بعد از جنگ شد. ساخت رادار ملی، انواع سیستم‌های پدافند هوایی نظیر باور ۳۷۳ و سامانه سوم خرداد (همان که گلوبال هاوک را منهدم کرد) نمونه‌هایی از پیشرفتهای پدافند هوایی کشورمان است که ریشه در دفاع مقدس دارند.
