نويسنده: زهرا چيذري
خبرها حكايت از جدي‌تر شدن موضوع «آب» براي جوامع بشري دارد، خصوصاً در مناطقي كه مسئله آب به بحران تبديل شده يا در حال تبديل شدن است. تركيه براي ذخيره اين آب به نفع خودش در حال ساختن سدي است كه اتمام آن آغاز بحران زيست محيطي براي مردم كشورمان است. با وجود اين اما دستگاه ديپلماسي كشور و سازمان حفاظت محيط‌زيست هنوز هيچ اقدامي براي پيشگيري از وقوع اين فاجعه زيست‌محيطي انجام نداده‌اند.
در زمان تبليغات انتخابات رياست جمهوري دوازدهم بود كه حسن روحاني به اهواز رفت؛ سفري كه هيچ ارتباطي با مشكلات ريزگردها در اين شهر نداشت و در اوج بحران ريزگردها هم نبود، بلكه براي سخنراني‌هاي تبليغاتي بود. با وجود اين آقاي رئيس‌جمهور با خوزستاني‌ها همدردي كرد، اما اين همدردي در حد حرف باقي مانده است. حالا فاجعه‌اي بزرگ‌تر از قبل در انتظار خوزستاني‌هاست. فاجعه آبگيري سدي كه در تركيه در حال ساخت است و موجب مرگ هور العظيم و تشديد بحران ريزگردها خواهد شد. با اين شرايط و نزديكي يك فاجعه بزرگ زيست‌محيطي براي كشور، بي‌تفاوتي مسئولان كشور براي پيگيري موضوع از طريق مجامع بين‌المللي و مذاكرات دوجانبه يا چندجانبه تأمل برانگيز است؛ نكته‌اي كه البته شايد حوادث تروريستي و ناامني‌هاي سياسي نظامي سوريه و عراق بر عملياتي شدن آن مؤثر بوده است و البته همين حوادث نيز به زودي بحران‌هاي سياسي نظامي را حداقل در عراق تشديد خواهد كرد.
سدي كه حقابه هور العظيم را مي‌بلعد
در سال 1992 دولت تركيه سد بزرگ آتاتورك را افتتاح كرد كه نزديك به 50 ميليارد متر مكعب گنجايش دارد كه اين ميزان از گنجايش 650 سدي كه ما در كشور ساخته‌ايم بيشتر گنجايش دارد و سبب تشديد ريزگردها در ايران شد. سد ايليسو، يكي از سدهاي بزرگ در حال احداث در كشور تركيه است كه ساخت آن از سال 2006 شروع شد و در سال 2019 به پايان خواهد رسيد. اين سد روي رود دجله است كه مستقيماً از تركيه وارد عراق مي‌شود و عراق را آبياري مي‌كند و سرانجام به تالاب هورالعظيم مي‌رسد. افتتاح «سد ايليسو» تركيه از ورود 56 درصد منابع آب دجله به خاك عراق جلوگيري مي‌كند كه در نتيجه بايد منتظر مرگ قريب‌الوقوع تالاب هورالعظيم و يك فاجعه بزرگ زيست محيطي در ايران بود. با توجه به مرزي بودن اين سد در جنوب شرق تركيه و احداث آن روي رود دجله كه به خاك عراق سرازير مي‌شود و محيط‌زيست كشور ايران را نيز به خود وابسته كرده است، اين سد نيازمند مجوزهاي قانوني بين‌المللي و جلب رضايت كشورهاي ايران و عراق است كه دولت تركيه بدون اخذ مجوزهاي قانوني از مجامع بين‌المللي در حال ساخت آن است.
درگيري 25 استان غربي و مركزي كشور
محمد درويش، مديركل دفتر مشاركت‌هاي مردمي سازمان حفاظت محيط‌زيست درباره تبعات اين سد مي‌گويد: دولت تركيه كه در دو دهه گذشته با ساخت سدهاي بسياري در حوضه آناتولي جنوبي و سرچشمه‌هاي اصلي و فرات، از ورود آب به كشور سوريه و عراق جلوگيري كرده است، در حال ساخت سد ايليسو با گنجايش 43ميليارد متر مكعب و ظرفيتي معادل سه برابر، بزرگ‌ترين سد ايران يعني كرخه است. درويش با بيان اينكه سدهاي ساخته شده روي دجله و فرات، تمام آب اين دو رودخانه را مي‌گيرند، تأكيد مي‌كند: خشك شدن تالاب‌هاي مركزي عراق و سوريه، تبديل تالاب هورالعظيم به بزرگ‌ترين كانون بحراني ريزگرد در منطقه و درگيري 25استان غربي و مركزي كشورمان با معضل ريزگردها و افزايش چشمگير اين مسئله، نمونه‌اي از ارمغان حذف حقابه دجله و فرات است. به گفته وي نابودي بيش از 5/6 ميليون هكتار از اراضي كشاورزي عراق، سوريه، ايجاد كانون‌هاي فرسايش بادي و توليد گرد و خاك، خشكي عراق و گرد و غبار برخاسته از اين كشور روي ايران، از ديگر آسيب‌هاي جبران‌‌ناپذير اقدام دولت تركيه با احداث سدهاي گاپ است. درويش تأكيد مي‌كند: اگر ساخت سد ايليسو به پايان برسد، كار همه ما تمام است و همه نقاط كشور ما درگير ريزگرد خواهد شد؛ بنابراين، ايران بايد هر چه زودتر از تكميل اين سد كه تا سال 2019 افتتاح خواهد شد، جلوگيري كند.
لزوم ورود دستگاه ديپلماسي
ابوالفضل آبشت، مدير ملي طرح حفاظت از تالاب‌هاي ايران هم با بيان اينكه «ساخت سد ايليسو در تركيه بحران زيست‌محيطي و معيشتي را براي ايران به‌دنبال دارد» درباره اقدامات صورت گرفته براي جلوگيري از ساخت اين سد اينگونه توضيح مي‌دهد: فعلاً اقدام خاصي براي جلوگيري از احداث سد ايليسو صورت نگرفته است، اما كمپين‌هاي مردمي براي جلوگيري از احداث آن شكل گرفته است. وي با بيان اينكه تأثيرات سد ايليسو بيشتر بر كشورهاي عراق، ايران و تركيه خواهد بود، مي‌افزايد: مسائل اين سد دامن اكوسيستم منطقه را مي‌گيرد و تأثيرات منفي بر حوضه آبريز دجله و فرات مي‌گذارد. به گفته مدير ملي طرح حفاظت از تالاب‌هاي ايران، تأثيرگذاري سد ايليسو بر معيشت جوامع محلي حوضه آبريز دجله و فرات بسيار زياد خواهد بود و موجب بروز مشكلات زياد معيشتي براي ساكنان اين منطقه خواهد شد؛ اين مسئله مهم بايد در سطح بين‌المللي پيگيري و حل شود.
وي با اشاره به برگزاري كنفرانس بين‌المللي گرد و غبار در تير ماه در تهران مي‌گويد: قرار است در اين كنفرانس بين‌المللي كه كشورهاي مختلف جهان و منطقه حضور دارند، موضوع سد ايليسو و بحران‌هاي احتمالي آن بررسي شود. كنوانسيون‌هاي بين‌المللي مثل اجلاس پاريس، تعهدات تغييرات اقليمي، كنوانسيون مبارزه با بيابان‌زايي، كنوانسيون تالاب‌ها، كنوانسيون مونترال از جمله مراجعي هستند كه در صورتي كه راه‌حل‌هاي اوليه به نتيجه نرسد، معترضان به اين سد غول‌آسا به آن پناه خواهند برد. محمد درويش در اين باره مي‌گويد: اين كنوانسيون‌هاي بين‌المللي تعهداتي را متوجه كشورهاي منطقه آسياي جنوب غربي از جمله تركيه، سوريه، ايران و عربستان كرده است؛ تعهداتي كه اين كشورها را متعهد كرده تا چيدمان توسعه را به نحوي طراحي كنند كه منجر به تخريب غيرقابل جبران منطقه نشود. به گفته وي، وزارت خارجه ايران مي‌تواند اين تعهدات را از طريق سازمان بين‌الملل و دادگاه لاهه رسيدگي كند. همان‌طور كه دادگاه لاهه وارد ماجراي تراريخته‌ها شد و رأساً جناياتي را كه مونسانتو انجام داده بود، به عنوان جنايات جنگي عليه بشريت شناخت. اين اولين باري بود كه يك موضوع محيط زيستي در اين سطح وارد دادگاه لاهه شد. دادگاه لاهه اين بار نيز مي‌تواند به موضوع ساخت سد ايليسو رسيدگي كند.
فعالیت سازمان محیط زیست کشورمان در دولت یازدهم "چنان چشم
