توافق روسيه و تركيه براي برقراري آتش‌بس سراسري در سوريه از اوايل روز گذشته شروع شده است، در حالي كه اين بار به دليل تحولات مهم ميداني و سياسي ناظران اميد بيشتري به موفقيت اين آتش‌بس دارند اما آنها نگران مشكلاتي هستند كه همچنان حل نشده‌اند و مي‌توانند موفقيت آتش‌بس را با چالش مواجه كنند.
ولاديمير پوتين، رئيس‌جمهور روسيه، از متحدان كليدي دمشق، پنج‌شنبه اعلام كرد دولت سوريه و مخالفان براي برقراري آتش‌بس سراسري در اين كشور به توافق رسيده‌اند. پوتين در نشست مشترك با سرگئي لاوروف و سرگئي شايگو وزيران امور خارجه و دفاع روسيه گفت: براي برقراري صلح در سوريه سه سند بين نمايندگان دولت و مخالفان امضا شده است. بنابر گفته وي، سند اول به برقراري آتش‌بس در سوريه مربوط مي‌شود، سند دوم شامل مجموعه راهكارهاي كنترل آتش‌بس در سوريه است و سند امضا شده سوم، بيانيه اعلام آمادگي براي آغاز مذاكرات صلح سوري-سوري در «آستانه» بين نمايندگان دولت و گروه‌هاي مخالف (غيرتروريست) است. در همين حال، فرماندهي ارتش و نيروهاي مسلح سوريه روز پنج‌شنبه دربيانيه‌اي اعلام كرد كه پس از پيروزي‌ها و موفقيت‌هاي ارتش و نيروهاي مسلح درمناطق مختلف، فرماندهي كل ارتش و نيروهاي مسلح آتش‌بس فراگير درهمه مناطق كشور را از نخستين دقيقه روز جمعه 30 دسامبر اجرا مي‌كنند. در بيانيه فرماندهي كل ارتش و نيروهاي مسلح سوريه آمده است كه دو گروه تروريستي داعش و جبهه النصره و ديگر گروه‌هاي وابسته مشمول اين آتش‌بس نمي‌شوند. عصر روز گذشته منابع خبري گزارش دادند آتش‌بس سراسري برقرار شده و باوجود بعضي درگيري‌ها آرامش قابل توجهي در سوريه برقرار شده است.
اين اولين بار نيست كه روسيه با مخالفان سوريه و حاميان خارجي آنها براي برقراري آتش‌بس در سوريه به توافق مي‌رسد؛ تنها در چند ماه گذشته بر اساس توافق مسكو و واشنگتن دو آتش‌بس قبلي در ماه‌هاي فوريه و سپتامبر برقرار شد اما با موفقيت همراه نبود. مقامات روسي متعهد نبودن امريكا از تعهدات خود را دليل اصلي شكست اين آتش‌بس‌ها عنوان كردند. سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه اواخر هفته گذشته با اشاره به اين بدعهدي واشنگتن، اعلام كرد: انتظار از دولت باراك اوباما براي همكاري با مسكو در چارچوب حل بحران سوريه بيهوده است. لاوروف همچنين به ناتواني واشنگتن در جدا كردن معارضان از گروه‌هاي تروريستي ضدسوري اشاره كرد كه به رغم وعده‌هاي داده شده از حدود 10 ماه گذشته تاكنون اقدامي در اين زمينه انجام نداده است.
نقش تركيه
علاوه بر كنار ماندن امريكا، اروپا، عربستان و قطر از فرايند مذاكرات آتش‌بس اخير، آنچه آن را نسبت به ساير توافق‌هاي ديگر متفاوت مي‌كند به تحولات ميداني روي زمين بر مي‌گردد. نيروهاي دولتي و متحدانشان مهمترين مركز تحت كنترل آنها را در مناطق شرقي حلب به صورت كامل آزاد كرده‌اند. اين موفقيت، از يك طرف دستاورد بزرگي براي دولت سوريه و متحدانش و از طرف ديگر ضربه سنگيني به گروه‌هاي تروريستي و حاميان خارجي محسوب مي‌شد. باوجود اين به نظر مي‌رسد رهبران كرملين نگاه واقع بينانه‌اي دارند و نسبت به موفقيت برقراري آتش‌بس خوش‌بين نيستند. پوتين در بخشي ديگر از اظهارات خود گفت: «با وجود موفقيت در امضاي اين اسناد، توافق‌هاي صورت گرفته بسيار شكننده است و به همين دليل به توجه ويژه و تماس‌هاي دائمي بين طرفين نياز است. » روسيه براي تقويت آتش‌بس اخير همچنين درخواست نشست فوري شوراي امنيت سازمان ملل در باره سوريه با هدف بررسي توافق برقراري آتش‌بس فراگير را در اين كشور دارد. از سوي ديگر، برقراري آتش‌بس در سوريه پس از تلاش‌هاي ديپلماتيك روسيه و ايران دو متحد كليدي دمشق براي همراه كردن تركيه، متحد اصلي مخالفان با سياست‌هاي خود صورت مي‌گيرد. وزيران خارجه و دفاع سه كشور اول دي ماه در مسكو در پايان مذاكرات يك روزه خود بر لزوم حل سياسي بحران سوريه تاكيد كردند. همچنين ولاديمير پوتين نيز به نقش تلاش‌هاي ديپلماتيك سه كشور تاكيد كرد و گفت: «همگرايي‌هاي تهران، مسكو و آنكارا عامل توافق‌هاي برقراري آتش‌بس در سوريه شده و سه كشور نه فقط مسئوليت كنترل روند صلح بلكه ضمانت اجراي آن را برعهده گرفتند.»
محمدجواد ظريف وزير خارجه كشورمان اين آتش‌بس را «دستاوردي بزرگ» توصيف كرد. وي در صفحه توئيتر خود نوشت: «بياييد با استفاده از اين فرصت، ريشه‌هاي تروريسم را هدف قرار دهيم. » در همين حال، رؤساي جمهور روسيه و سوريه در تماسي تلفني آتش‌بس در سوريه و انتقال به روند سياسي در اين كشور را مورد بحث و بررسي قرار دادند. بر اساس بيانيه دفتر مطبوعاتي كرملين، در تماس تلفني انجام شده ميان طرفين، توافق آتش‌بس كه با ميانجيگري روسيه و تركيه حاصل شد، مورد ارزيابي قرار گرفت. طرف سوري نيز بر آمادگي خود بر پايبندي بر توافق تأكيد كرد. رسانه‌هاي امريكايي گردش تركيه به سمت روسيه و ايران را جدي توصيف كرده و آن را نشانه شكل‌گيري موازنه جديد قدرت در منطقه ناميده‌اند.
چالش‌هاي آتش‌بس
باوجود تحولات مهم سياسي و ميداني كه رخ داده و اميدها را نسبت به برقراري آتش‌بس در سوريه زياد كرده اما همچنان بعضي مشكلات اساسي وجود دارد و همين مسئله باعث شده ناظران با احتياط حرف بزنند. بر اساس توافق روسيه و تركيه، داعش و جبهه النصره شامل آتش‌بس نمي‌شوند و آنكارا متعهد شده «شورشيان ميانه‌رو» را از اين گروه‌ها جدا و با روسيه براي مبارزه با القاعده و جبهه النصره همكاري كند. جبهه النصره يا جبهه فتح الشام كه شاخه سوري القاعده محسوب مي‌شود، در ليست گروه‌هاي تروريستي سازمان ملل قرار دارد. اين گروه توانسته از طريق اتحاد با گروه‌هايي مانند احرارالشام حضور قدرتمندي در بعضي مناطق سوريه از جمله ادلب داشته باشد. ناظران با توجه به پيچيدگي روابط اين گروه‌ها ترديد جدي دارند كه آنكارا توان عمل به تعهدات خود داشته باشد و موفق شود القاعده را از ساير گروه‌هاي مسلح جدا كند. در واقع اين همان تعهدي بود كه امريكايي‌ها به روس‌ها داده بودند اما به آن عمل نكردند.
واكنش امريكا
از نكات مهم آتش‌بس اخير اين است كه امريكايي‌ها كاملا از اين فرايند كنار گذشته و به حاشيه رانده شدند. باوجود اين مقامات اين كشور تلاش كردند درخصوص توافق تركيه و روسيه موضعي اتخاذ كنند. وزارت خارجه امريكا با صدور بيانيه‌اي از اعلام آتش‌بس در سوريه استقبال و آن را تحولي مثبت توصيف كرد. در اين بيانيه كه توسط «مارك تونر» معاون سخنگوي وزارت خارجه صادر شد، آمده: «خبر آتش‌بس در سوريه، تحول مثبتي است. ما اميدواريم كه آن آتش‌بس به صورت كامل اجرا شود و از سوي همه طرف‌ها مورد احترام قرار گيرد.» امريكايي‌ها در حالي مي‌گويند از برقراري آتش‌بس در سوريه استقبال مي‌كنند كه باراك اوباما رئيس‌جمهور اين كشور چند روز پيش با ارسال تجهيزات پيشرفته براي مخالفان سوري موافقت كرد، اقدامي كه مقامات مسكو آن را «حركتي خصمانه عليه روسيه» عنوان كردند.
