جوان آنلاین: جبار شجاعی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) و از نویسندگان برتر مقالات با موضوع اربعین است. وی در گفتگو با «جوان» می‌گوید: پدیده اربعین از ابتدا خانوادگی بوده و در حال حاضر هم بهتر است با همان مبنا و هویت پیش رود چراکه آن را ماندگارتر می‌کند، کمااینکه اثرات تربیتی نیز خواهد داشت و تربیت را به صورت شبکه‌ای خواهد کرد. مشروح این گفتگو را می‌خوانید.
دلایل اهمیت پدیده پیاده‌روی اربعین چیست؟
اساساً پدیده اربعین فراتر از جغرافیای فرهنگی است و به یک امر اجتماعی برای افراد جویای حقیقت تبدیل شده است. در این میان می‌بینیم افرادی هستند که آشنایی و آگاهی چندانی از ارزش‌های شیعی ندارند، اما مایل هستند نسبت به پدیده اربعین واکنش نشان دهند، حالا می‌خواهد این جنس واکنش حضور در اربعین یا پیگیری پدیده اربعین باشد. اربعین در حال تبدیل شدن به پدیده‌ای فرامذهبی است و خیلی از افراد با اربعین احساس آرامش می‌کنند. با این نگاه باید گفت در جوامع شیعی اربعین امروز تبدیل به ابرپدیده شده و به اندازه دهه اول اهمیت پیدا کرده است. اربعین محفل حضور افرادی است که آن را باور دارند. مانایی پیام عاشورا در دنباله آن و اربعین است. اساساً نظام ارزشی که در عاشورا بازتولید شد، در اربعین تثبیت شد و اگر حرکت اربعینی حضرت زینب (س) و دیگر اهل بیت (ع) در کاروان نبود، شاید مبنای حرکت و تاریخ به گونه‌ای می‌شد که بازتولید ارزش‌های دینی در عاشورا ممکن نبود. در واقع پیاده‌روی اربعین که امروز همه تجربه می‌کنیم، از آنجا که در ادامه حرکت تبیینی حضرت زینب (س) بوده، اهمیت دارد، اما جنس تبیین امروزه متفاوت است. حرکت حضرت زینب (س) تبیین حق و باطل و مانایی حق و از بین رفتن باطل بود و دنبال‌رو قیام امام حسین (ع) تعریف می‌شود که هدف و امام عصر حاضر خود را دنبال کرد. در واقع تبیین دو بخش
فرهنگی- اجتماعی دارد. تبیین به مثابه تذکر و تعهد است و با تبیین، در هر حوزه و محتوایی که باشد به دنبال ساخت جدید هستیم. تبیین سازنده است و جنس سازندگی تعالی روحی و ارزشی هر فرد برای خود بوده و انعکاس جامعه از این تعاریف تفاوت دارد. تلقی جامعه در سطح معرفت و رفتار شناختی مهم است. امروزه حرکت مبنایی که برگرفته و متأثر از فطرت انسانی، به نام پیاده‌روی اربعین برای جهت‌دهی به بخش فردی و اجتماعی انسان است، خروجی آن برای یک جامعه باثبات، همگرا و به دور از انفعال و دوستدار اجتماعی بسیار اهمیت دارد.
چگونه می‌توان این معرفتی را که تلاش می‌شود به دست آورد، در طول یک سال در خود تثبیت کرد؟
با قرار دادن بزرگان دین و حرکت امام حسین (ع) و تجربه حضور در پیاده‌روی اربعین که انعکاس هندسه‌های ارزشی تشیع است و همچنین با تذکر در طول ماه‌ها زندگی روزمره می‌توان به سمت تربیت افراد پیش رفت. نکته اول تذکر است. پیاده‌روی هرچند در مبدأ، صرف پیاده‌روی و ارزشمند بوده، ولی مملو از پیام است، اما وقتی پیاده‌روی همراه با تأمل است، سرریز آن را در زندگی روزمره خواهیم دید و قطراتی از تجربه زیستی روزانه اربعین اگر در زندگی ساری و جاری شود، اثرگذاری آن را شاهد خواهیم بود. اگر هر کدام از ما در زندگی تلاش کنیم، شدنی است و از طرف دیگر جامعه و دولتی که ما در آن زندگی می‌کنیم- چه ایرانی و چه سایر افراد در هر کجای جهان با تجربه شرکت در اربعین- وظایفی دارند و انعکاس نشانه‌های اخلاقی و ارزشی اربعین در رسانه بسیار مهم و مؤثر است. گاهی وقت‌ها اقدامات خودجوش افراد هم مؤثر است. بعد از پیاده‌روی اربعین باید مجامع و محافل دوستانه تشکیل شود و تجارب پیاده‌روی اربعین یادآوری و خوانش شود تا با یادآوری و به اشتراک‌گذاری، مرور و تثبیت شود. ما به مجامع و محافلی از جنس اجتماعی نیاز داریم و هر کدام از ما می‌توانیم مجمع اربعینی در خانواده خود تشکیل دهیم، حتی این مجمع می‌تواند بین دوستان و همکاران باشد که قرار آن‌ها اربعین به اربعین باشد و حتی اگر حضور نداشتند در زمان اربعین با یک دورهمی خاطرات را مرور کنند و یک اقدام اجتماعی از جنس فعالیت اربعینی انجام دهند.
اربعین به صورت خانوادگی اثرگذارتر است یا فردی؟ حضور زنان و مادران همراه فرزندان چه تأثیری دارد؟
تربیت دو راه دارد که یکی با گفتگو، تشریح، تبیین و توصیف است. اثرگذاری آن هم منوط به اقناع خوب است، اما گاهی با تجربه‌ای که فرد از فضا دارد، نه تنها اثرگذار است بلکه عمق هم دارد و اربعین و پیاده‌روی از همین جنس تربیت است. وقتی فردی را در مسیری قرار می‌دهیم که همه سن و همه جنسی را می‌بیند، قاعدتاً سؤال پیش می‌آید که این‌ها به دنبال چه چیز هستند و همین سؤال مانایی بیشتری دارد و باعث می‌شود فرد حس کند بخشی از این دریای خروشان است. مقصد و مقصود در جمعیتی اینچنینی مورد سؤال قرار می‌گیرد و در نهایت برای پاسخ به سؤالات می‌توانیم مسیر تربیتی ایجاد کنیم. دریایی از سؤالات برای کودک و نوجوان مطرح است که جنس تربیت را مبنایی می‌کند و فرد خود را همرنگ مقصد و مقصود خواهد کرد. بانوان نیز بخش مؤثر جامعه هستند. محور تربیت با مادر است و شنیدن حرف‌های مادر و جنس تعامل و ارتباط او با فرزند، با دیگران تفاوت دارد و مؤثرتر است. برای نوجوانان و کودکان مادر مؤثرتر بر تربیت است. تصورکنید که فرزند و لطافت مادرانه در این مسیر قرار گیرد. به طور قاطع اثر بیشتری دارد، البته فراموش نباید کرد پدیده اربعین پیشینه خانوادگی دارد و امری ماندگار و فرافردی است. جنس افرادی که دور هم جمع می‌شوند، اگر مبتنی بر ماهیت و هویت مشترک و مشخص باشد، ماندگاری آن بیشتر خواهد بود. حضور خانوادگی، هم تأثیر بیشتر و هم آثار پایدارتری به دنبال دارد، کمااینکه تربیت را نیز شبکه‌ای می‌کند. در تربیت شبکه‌ای انحرافات کمتر می‌شود.
