جوان آنلاین: دکتر حسام‌الدین علامه، رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندان، عضو هیئت علمی گروه پژوهشی پزشکی مبتنی بر «سبک زندگی سازمان جهاد دانشگاهی» در گفتگو با «جوان» می‌گوید: یکی از مقولات مهم در سالمندشناسی، مسئله سالمند‌آزاری است. هر نوع بی‌احترامی کلامی، خشونت جسمی، آزار روحی، سوءاستفاده مالی و حتی نادیده‌انگاشتن و طرد اجتماعی سالمندان از مصادیق سالمند‌آزاری محسوب می‌شود. متن گفتگو را در ادامه می‌خوانید.
اساساً به چه کسانی سالمند می‌گوییم؟
«سالمندی» برای یک فرد وقتی مصداق خارجی پیدا می‌کند که یا در بعد سلامت جسمی و تندرستی از کار افتاده شود و نیاز به مراقبت داشته باشد یا از جنبه سلامت روان دچار اختلالات ذهنی و شناختی شود یا از منظر سلامت اجتماعی توان انطباق‌پذیری و ادغام اجتماعی را از دست بدهد، اما در خصوص یک جامعه ما نیازمند تعیین سن معین و اعتباری برای آمادگی ورود به دوران سالمندی و برخورداری از مزایای دوران سالمندی هستیم، از این رو معیار مناسب برای تعیین سن سالمندی یک جامعه، کاهش ۱۵سال از سن متوسط امید به زندگی بدو تولد جمعیت است، مثلاً در مورد ایران که سن امید به زندگی بدو تولد به طور متوسط ۷۵سال است، اگر ۱۵سال کسر کنیم، سن شروع سالمندی جامعه ایرانی از ۶۰سالگی تعیین می‌شود.
بازنشستگان بیش از نیمی از دوران زندگی خود را با کار و تلاش و فعالیت سپری می‌کنند و پس از سال‌ها به مقطعی از عمرشان می‌رسند که دیگر توان و انرژی سال‌های قبل را ندارند و به همین دلیل دوران کاری آن‌ها پایان می‌یابد. در چنین شرایطی خانواده‌ها چه وظایفی در قبال سالمندان و بازنشستگان دارند؟
اولین نکته مهم در مواجهه با سالمندان پرهیز از القای حس از کار افتادگی یا نادیده‌انگاری ایشان در جمع خانواده و فامیل به ویژه در میهمانی‌هاست. اطمینان از یک محیط توانمندساز که امکانات و آموزش‌های لازم را برای استمرار زندگی مستقل سالمندان فراهم می‌کند، بسیار توصیه می‌شود. توجه به تمهیدات لازم برای بزرگی‌کردن، محل رجوع و مورد مشورت واقع‌شدن سالمند در حفظ روحیه و عزت سالمندان و پیشگیری از انزوا و افسردگی ایشان تأثیر بسزایی دارد. بهتر است قبل از ورود به دوران سالمندگی، افراد نسبت به ویژگی‌های دوران سالمندی از جمله تغییرات شناختی و حافظه، خلقیات و مزاج فردی، کاهش قدرت انطباق‌پذیری با تغییرات، کاهش قدرت عملکردی و توان جسمانی، مشکلات خواب و اختلالات گوارشی، احتمال سقوط و شکستگی استخوان و نیاز احتمالی به عصا و حرکت در یک محیط مناسب‌سازی‌شده و دوستدار سالمند، مشکلات شنوایی و بینایی و نیاز احتمالی به تهیه سمعک، عینک و سایر مشکلات جسمانی و شناختی مطلع و با راهکار درست مواجهه در برابر این مشکلات مواجه شوند.
با توجه به روحیات خاص دوران بازنشستگی، سالمندان دچار چه حساسیت‌ها و شکنندگی‌هایی می‌شوند؟
یکی از مقولات مهم در سالمندشناسی، مسئله سالمند‌آزاری است. هر نوع بی‌احترامی کلامی، خشونت جسمی، آزار روحی، سوءاستفاده مالی و حتی نادیده‌انگاشتن و طرد اجتماعی سالمندان از مصادیق سالمند‌آزاری محسوب می‌شود. شایسته است اسباب بزرگی هر سالمند متناسب با شئونات مالی و اجتماعی او در جمع خانواده و آشنایان برقرار و اطمینان حاصل شود که تا حد امکان به خاطر نوآوری در تکنولوژی یا اختلالات شناختی و جسمی مانند نیاز به سمعک و عینک، ارتباط سالمند با خانواده و اطرافیان کاهش پیدا نکند. یادگیری مادام‌العمر و تلاش برای توانمندسازی سالمندان در جهت استمرار یک زندگی مستقل باعث افزایش تاب‌آوری سالمندان در مواجهه با پیامد‌های سالمندی می‌شود.
ملاحظاتی که دیگر اعضای خانواده باید در قبال سالمندان درنظر بگیرند، چیست؟
یکی از آسیب‌های مهم در روزگار ما گسست نسلی و اختلافات فاحش فرهنگی و اجتماعی ناشی از پیامد‌های منفی مدرنیته است. زندگی در کلانشهر‌ها و شهر‌های بزرگ و ساعات کاری دور از خانه و خانواده در کنار مسئله مهم کاهش بعد خانوار باعث افزایش شمار سالمندان تنها و نیز بیشترشدن ساعات تنهایی سالمندان شده است. متأسفانه در جمع خانواده‌ها نیز استفاده افراطی جوانان از موبایل، تلویزیون و سایر وسایل تکنولوژی باعث افزایش زمینه‌های انقطاع نسلی و کاهش فضای گفتگو در بین اعضای خانواده شده است. شایسته است همانگونه که به بزرگسالان توصیه می‌شود در پایان دوران کاری و آغاز دوران بازنشستگی نیز نسبت به مسائل دوران سالمندی و تغییرات ویژگی‌های فردی خود شناخت پیدا کنند تا هم خودشان بتوانند زندگی بهتری را در دوران سالمندی تجربه کنند و هم در تعاملات و روابط بین فردی در دوران سالمند توانمند شوند. افزون بر این لازم است به اطرافیان یک سالمند توصیه شود تا آن‌ها نیز با شرکت در دوره‌های آموزشی نسبت به این تغییرات آشنا شوند و به صورت ناآگاهانه دچار سالمند‌آزاری نشوند. اطرافیان یک سالمند باید نسبت به برنامه غربالگری بموقع و تشخیص زودهنگام اختلالات جسمی، روانی، شناختی و اجتماعی آن‌ها اطلاعات و حساسیت کافی داشته باشند و نسبت به ارتقای سطح سواد سالمندی اطرافیان خود اقدام کنند. محیط زندگی یک فرد سالمند باید مناسب‌سازی شود تا نور مناسب، دمای مطبوع، هوای تهویه‌شده، سبد غذایی کافی و متنوع، دریافت حداقل یک وعده غذای گرم، خرید و تأمین مواد اولیه و ضروری در اختیار او قرار گیرد. توجه به نیاز عاطفی یکی دیگر از نیاز‌های سالمندان است. یک سالمند نباید مورد غفلت قرار گیرد. همچنین انجام فعالیت بدنی متناسب با وضعیت سلامتی آن‌ها و نیز گنجاندن برنامه‌های مفرح و پرکردن اوقات فراغت‌شان باید مورد توجه قرار گیرد. در بعد سلامت اجتماعی نیز ارتباط با همسالان و همتایان و حضور در برنامه‌های جمعی لازم است که به صورت متناوب برقرار باشد. از منظر تعالی سالمندی و سلامت معنوی، انتقال احساس مثبت و حس همدلی اطرافیان به ویژه در صورت مرگ همسر یا ابتلا به بیماری‌های صعب‌العلاج باید مورد توجه قرار گیرد. مسئله مواجهه با مرگ و پایان حیات دنیوی به ویژه با توجه به خصوصیات زندگی و ارزش‌های دینی جامعه ایرانی نیازمند تعامل و آمادگی برای سالمندان بوده و لازم است زمینه حضور سالمندان در مناسک مذهبی و برنامه‌های معنوی در نظر گرفته شود. امروزه در جوامع درگیر با پیامد‌های سالمندی (از حدود ۵۵سالگی که آغاز دوران بازنشستگی یک فرد است) آموزش‌های کارآفرینی داده می‌شود تا یک سالمند در سن ۷۵سالگی بتواند در اقتصاد خرد که به صورت کسب‌وکار‌های کوچک خانوادگی فامیلی و محله‌محور است، راهبری و مشارکت کند، از سن ۷۵سالگی تا ۹۰سالگی، فرصت مناسبی است تا نسل جوان از تجارب زیسته و مشورت سالمندان به ویژه در حل اختلافات احتمالی یا تعیین مسیر درست زندگانی استفاده کند. امروزه در کشور‌های توسعه‌یافته مهد‌های تلفیقی محل وصل نسل‌های پرفاصله پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها با نوه‌های‌شان است. والدین کارمند و شاغل، صبح‌ها فرزندان و والدین خود را به این مراکز روزانه می‌سپارند تا در کنار هم فعالیت بدنی، تفریح و بازی کنند و گاهی در کلاس‌های جداگانه آموزش‌های لازم یا برنامه‌های اختصاصی نسلی خود را دریافت کنند. در جمع‌بندی مطالب عرض می‌کنم که برای داشتن یک سالمندی خوب و فعال، باید از ابتدا یک چرخه زندگی خوب و سالم داشت، داشتن سبک زندگی صحیح از دوران کودکی، دریافت مهارت‌های شغلی کوتاه‌مدت و سپس ازدواج و فرزندآوری بموقع، تغذیه و فعالیت بدنی مناسب در کنار داشتن حقوق بازنشستگی و برخورداری از بیمه‌های تکمیلی از مهم‌ترین مواردی است که تضمین‌کننده یک سالمندی سرشار از حال خوب خواهد بود.
