انقلاب اسلامی؛ مهر پایانی بر سند بردگی ایران

جوان آنلاین: حق کاپیتولاسیون در ایران، نخستین‌بار در معاهده ترکمنچای در سال‌1203‌ه.‌ش در زمان فتحعلی‌شاه قاجار به روسیه داده شد که آسیب‌های فراوانی در طول یک قرن به ایران وارد کرد. حق کاپیتولاسیون در ایران کم ‌کم از انحصار دولت روسیه خارج شد و بسیاری از دولت‌های دیگر نیز با استفاده از اصل کامله‌الوداد صاحب این حق شدند و قضاوت کنسولی خود را بر ایران تحمیل کردند. اسپانیا، فرانسه، آمریکا، آلمان، ایتالیا و چند کشور دیگر از جمله دولت عثمانی بعدها از ایران حق کاپیتولاسیون را به دست آوردند.
در سال‌1297ه.‌ش یعنی دو سال قبل از کودتای رضاخان در دولت صمصام‌السلطنه لایحه‌ای به تصویب رسید که به موجب آن حق کاپیتولاسیون روس‌ها در ایران لغو شد. پس از لغو قرارداد کاپیتولاسیون بین ایران و روسیه، قرارداد کاپیتولاسیون تعدادی از کشورهای دیگر نیز لغو شد.
اما کشورهای غربی همچنان به این امتیاز پایبند بودند. سرانجام مجلس شورای ملی در سال‌1306ه.ش الغاء کاپیتولاسیون را اعلام کرد و به همه دولی که از این حق استفاده می‌کردند یک سال وقت داد که در قراردادهای خود تجدیدنظر و این امتیاز را لغو کنند. با این وجود لایحه مصونیت مستشاران و تبعه آمریکا در ایران در 13‌مهرماه‌1342 در مجلس عالیه به تصویب رسید و در 21مهرماه1343 مجدداً مورد تصویب نمایندگان
دو مجلس سنا و شورای ملی قرار گرفت.
چند روزی بود که از تصویب قانونی موسوم به کاپیتولاسیون می‌گذشت و این یک ارتجاع برای ایران تلقی می‌شد. این بود که امام؟ره؟ مانند همیشه، تحمل نکردند و در چهار آبان‌ماه با قدرت و صلابت به صحنه آمدند و به انتقاد مستدل پرداختند.
آیت‌الله‌العظمی روح‌الله خمینی؟ره؟ جلسه‌ای با حضور علمای مذهبی قم تشکیل دادند و پس از آن نمایندگانی را به شهرها برای اعتراض به این قانون فرستادند. در سخنرانی امام؟ره؟ در چهارم آبان‌۱۳۴۳ در قم، ایشان این قانون را احیای کاپیتولاسیون در ایران نامیدند. سخنرانی امام؟ره؟ با این جملات آغاز شد:
« ... عزت ما پایکوب شد، عظمت ایران از بین رفت، عظمت ارتش ایران را پایکوب کردند. قانونی را به مجلس بردند که در آن ما را ملحق کردند به پیمان وین... که تمام مستشاران نظامی آمریکا با خانواده‌هایشان، با کارمندهای فنی‌شان با کارمندان اداری‌شان، با خدمه‌شان... از هر جنایتی که در ایران بکنند، مصون هستند. ملت ایران را از سگ‌های آمریکا پست‌تر کردند. چنانچه کسی سگ آمریکایی را
زیر بگیرد از او مؤاخذه می‌کنند، اگر شاه ایران یک سگ آمریکایی را زیر بگیرد مؤاخذه می‌کنند. چنانچه یک آشپز آمریکایی شاه ایران را زیر بگیرد، بزرگ‌ترین مقام را زیر بگیرد، هیچ‌کس حق تعرض ندارد. آقا من اعلام خطر می‌کنم، ای ارتش ایران من اعلام خطر می‌کنم، ای سیاسیون ایران من اعلام خطر می‌کنم... والله گناهکار است کسی که فریاد نکند. ای سران اسلام به داد اسلام برسید. ای علمای نجف به داد اسلام برسید. ای علمای قم به داد اسلام برسید... »
روی سخن او در این سخنرانی به ارتش، نمایندگان مجلس، بازاریان، دانشجویان و روحانیون بود. درهمین سخنرانی امام خمینی؟ره؟ جملات معروف خود را به کار برد: «آمریکا از انگلیس بدتر، انگلیس از آمریکا بدتر، شوروی از همه بدتر، همه از هم بدتر، همه از هم پلیدتر. اما امروز سر‌و‌کار ما با این خبیث‌هاست. با آمریکاست. رییس‌جمهوری آمریکا بداند این معنا را که منفورترین افراد دنیاست پیش ملت ما... تمام گرفتاری ما از این آمریکاست. تمام گرفتاری ما از این اسرائیل است، اسرائیل هم از آمریکاست.»
بنیانگذار انقلاب کاپیتولاسیون را سند بردگی ملت ایران نامیده و فرمودند: « ..... این وکلا هم از آمریکا هستند، این وزرا هم از آمریکا هستند، همه دست‌نشانده آمریکا هستند. اگر نیستند چرا در مقابل آن نمی‌ایستند؟ چرا داد نمی‌زنند؟ نمایندگان مجلس‌ها نماینده واقعی نبوده و نیستند. اگر هم یک عده‌ای بودند که نمایندگان واقعی بودند چون در برابر این تصویب‌نامه سکوت کردند، معنی‌اش این است که تأیید می‌کنند این را، و چون تأیید کرده‌اند دیگر نماینده مردم نیستند و نخواهند بود. این مجلسی‌ها رأی ننگینی دادند و ملت ایران این‌ها را محکوم می‌کنند که سند بردگی ملت ایران را گرفتند و اقرار کردند ایران مستعمره است. در تمام دولت‌ها به یاد نمی‌آورم دولت بی‌حیثیتی تصویب‌نامه‌ای از این ننگین‌تر و موهن‌تر قانون کرده باشد. این مجلسی‌ها به ضد اسلام رأی دادند. به ضد قرآن رأی دادند. رأی این‌ها غیرقانونی است. رأی این‌ها مخالف نظر ملت مسلمان است.»
بنا بر فرموده امام خمینی؟ره؟ «این ملت ایران باید زنجیرها را پاره کند. این ارتش ایران نباید اجازه دهد این کارهای ننگین بشود. این دولت باید ساقط بشود. این وکلایی را که به این امر مفتضح رأی دادند از مجلس بیرون کنند و به جرم خیانت به ملت تأدیب‌شان کنند.»
افشاگری امام؟ره؟ علیه تصویب لایحه کاپیتولاسیون، ایران را در آبان‌ماه سال‌1343 در آستانه قیامی دوباره قرار داد. با طنین افکندن آوای انقلابی و انتشار اعلامیه افشاگرانه امام؟ره؟ در میان مردم، موج جدیدی از خشم و نفرت بر ضد رژیم شاه، سراسر ایران را فراگرفت. بدین ترتیب، ملت مسلمان ایران از این خیانت آگاهی یافتند و علما و روحانیان با پشتیبانی و همراهی مردم، در نامه‌ها و طومارهایی، الغای کاپیتولاسیون را خواستار شدند. سیل نامه‌های اعتراض‌آمیز به سوی هیأت‌حاکمه سرازیر شد و رژیم شاه را سخت نگران کرد. حسنعلی منصور به منظور توجیه این خیانت به مجلس سنا شتافت و خیانت خود را نوعی خدمت جلوه داد. دولت آمریکا دریافت که برای حفظ نفوذ خود باید روابط میان امام و مردم را از بین ببرد.
پس از آن بود که رژیم پهلوی به عنوان غلام حلقه‌به‌گوش آمریکا، تصمیم گرفت تا به دستور مستقیم آمریکا، امام؟ره؟ را به ترکیه تبعید کند. عصر 13‌آبان بود که اطلاعیه کوتاه ساواک از رادیو و تلویزیون، به این شرح پخش شد: «طبق اطلاع موثق و شواهد و دلایل کافی، چون رویه آقای خمینی و تحریکات مشار إلیه، علیه منافع ملت و امنیت و استقلال و تمامیت ارضی کشور تشخیص داده شد، لذا در تاریخ 13‌آبان‌1343
از ایران تبعید گردید.»
اطلاع مردم انقلابی ایران و به‌ویژه مردم انقلابی و همیشه‌ در‌ صحنه قم از تبعید امام؟ره؟ کافی بود تا با وجود فضای خفقان موجود، موجی از اعتراض‌ها به صورت تظاهرات، تعطیلی دروس حوزه‌های علمیه و ارسال طومارها و نامه‌ها به مراجع معظم تقلید و برخی سازمان‌ها و نهادها آغاز شود. امام خمینی 11‌ماه را در ترکیه تبعید بودند و سپس ساواک با هماهنگی دولت ترکیه ایشان را در مهر ماه سال‌1344 به عراق تبعید کرد.
حسنعلی منصور که تصویب کاپیتولاسیون و به دنبال آن تبعید امام خمینی را انجام داده بود در نخستین روز بهمن سال‌1343 توسط یکی از اعضای «هیأت مؤتلفه اسلامی» به نام محمد بخارایی کشته شد و سرانجام با پیروزی انقلاب به پیشنهاد هیأت‌وزیران و تصویب شورای انقلاب در تاریخ 23‌اردیبهشت‌1358، حق کاپیتولاسیون و امتیازات و ملحقات آن برای همیشه و به‌طور نهایی لغو شد.