جوان آنلاین: سال آبی جاری با بارش‌هایش نشان داد از هم اکنون باید منتظر بهار و تابستان کم آب باشیم. این روند ثابت می‌کند استان‌های ایران در حال سپری کردن بحران کم‌آبی هستند و آنطور که پیش‌بینی‌های فائو نشان می‌دهد احتمالاً تا سال ۲۰۳۰ چندین استان غربی ایران دچار خشکسالی می‌شوند. هر چند سال‌هاست در باره استفاده از شیوه‌های نادرست آبیاری و محصولات پرمصرف هشدار داده می‌شود که موجب هدر رفت بیش از ۷۰ درصد آب مصرفی در بخش کشاورزی می‌شود، اما هنوز تصمیم عاجل و درستی برای تغییر این وضعیت گرفته نشده است و هرازگاهی طرح‌هایی مطرح می‌شوند و به صورت لاک‌پشتی به اجرا در می‌آیند که ثمری ندارند. با این حال کارشناسان تأکید می‌کنند اصلاح الگوی کشت و توسعه کشت دیم باید به یک اجبار تبدیل شود.
خشکی و خشکسالی ذات اقلیم ایران است و با اینکه بعضاً اعلام می‌شود دیمزار‌های ایران حدود ۱۰ میلیون هکتار است، ولی باید گفت زراعت‌های آبی هم باید به زراعت دیم تغییر وضعیت یابند و شرایط آبیاری تکمیلی با استفاده از سیلاب‌های فصلی و سطوح آبگیر باران فراهم شود.
هر چند کشت دیم برای دوران کم آبی، یک راه‌حل است، اما بهره‌وری پایین اراضی کشت دیم در کشور، اصلی‌ترین مشکل توسعه آن به شمار می‌آید. دلیل اصلی هم به عدم مدیریت رطوبت خاکی بازمی‌گردد، چون عمدتاً در روش کشت محصولات کشاورزی از طریق دیم، رطوبت خاک تنها متکی به آب باران است و هیچ‌گونه آبیاری جانبی صورت نمی‌گیرد.
به گفته رضا نقیلو، کارشناس کشاورزی، خرد شدن اراضی دیم طی سالیان اخیر از جمله معضلات کشت دیم است، به طوری که از زمان اصلاحات ارضی در دهه ۴۰ شمسی تاکنون و با وجود قانون ارث، بسیاری از اراضی کشاورزی در طول زمان، خرد شده و بهره‌وری آنها را به شدت کاهش داده است.
وی می‌افزاید: «کشاورزی حفاظتی هم یک روش مدرن است که به دلیل کاهش عملیات خاک‌ورزی و حفظ بقایای گیاهی، سازگاری با تغییرات اقلیمی و کم شدن نیاز آبی، در تمام دنیا در حال رشد است، اما در ایران چندان مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.»
نقیلو تأکید می‌کند: «با نگاهی به زمین‌های دیمی در اتحادیه اروپا، روسیه، اوکراین، استرالیا، کانادا و امریکا مشخص می‌شود آنها اراضی گسترده‌ای برای کشت دیمی دارند و با تخصیص اعتبارات مناسب این بخش را تقویت کرده‌اند. به همین دلیل محصولات کشاورزی بیشتری خصوصاً در زمینه غلات، برداشت و امنیت غذایی خود را تأمین می‌کنند.»
دیمزار‌ها بدون اطلاعات دقیق
اراضی دیم شامل اراضی است که امکان کشت گیاه زراعی، مرتعی مانند علوفه‌ای، گیاهان دارویی و... و همچنین درخت دیم در آن وجود داشته باشد، حال با توجه به شرایط موجود در هر زمینی باید متناسب با آن گیاه مخصوص به خود کشت شود.
از آنجا که تاکنون اراضی کشور مطالعه و متناسب با پتانسیل‌ها دسته‌بندی نشده‌اند، ارزیابی دقیق مساحت کل اراضی دیمزار هم بدون وجود اطلاعات دقیق اولیه امکانپذیر نیست؛ بنابراین آمار‌های متفاوت و متضادی از سطح اراضی دیم کشور ارائه می‌شود ولی آنچه از مجموع استان‌ها برداشت می‌شود اینکه سطح بالقوه دیم کشور بالاتر از سطح زیرکشت بسیار بیشتر است. به عبارت دیگر هنوز اراضی زیادی وجود دارد که امکان مدیریت برای کشت دیم در آنها مهیاست.
با این اوصاف مدت‌هاست زنگ خطر کم آبی به صدا در آمده است و کم بارشی‌ها در سال آبی جدید در شرایطی رقم می‌خورد که در فصل پاییز، بسیاری از کشاورزان به کاشت محصولات خود پرداخته‌اند و تأمین نشدن منابع آبی کافی می‌تواند منجر به کاهش تولیدات در این بخش شود. در این شرایط، تأثیرات منفی پایین آمدن نزولات آسمانی به‌ویژه در مناطقی که وابسته به آبیاری کشاورزی هستند، بیشتر نمایان می‌شود. با توجه به میزان بارندگی‌ها در استان‌ها بر اساس داده‌های سازمان هواشناسی کشور، استان‌های گلستان، مازندران، گیلان، تهران، خراسان جنوبی، اصفهان، لرستان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، کرمان، فارس، خوزستان، هرمزگان و بوشهر در بخش‌هایی از مساحت خود بارش کمتر از نرمال تا ۴۰ میلیمتر داشته‌اند و این یعنی دیمزار‌ها تشنه هستند.
خشکسالی ۴ میلیون هکتار از اراضی
بر اساس آمار وزارت جهادکشاورزی از مجموع ۵/۱۶ میلیون هکتار مساحت اراضی کشاورزی کشور، حدود ۸۹ درصد به اراضی زراعی اختصاص دارد. از مجموع سطح اراضی زراعی هم ۵۹ درصد زیرکشت آبی و ۴۱ درصد زیر کشت دیم است. همین آمار نشان می‌دهد استان‌های کردستان با حدود ۶۷۹ هزار هکتار، آذربایجان شرقی ۶۴۲ هزار هکتار و کرمانشاه تقریباً با ۵۶۹ هزار هکتار بیشترین سطح زراعت دیم را به خود اختصاص داده‌اند که ۶۷ درصد سهم گندم، ۱۸ درصد جو، ۹ درصد نخود، حدود ۲ درصد عدس و مابقی هم سهم محصولات دیگر است.
کاهش بارش‌ها، توزیع زمانی و مکانی نامناسب بارندگی، افزایش میانگین نسبی دما و افزایش تبخیر، بخشی از تبعات نسبتاً گسترده خشکسالی حدود ۴ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی در ۲۴ استان است. بنابراین پیش‌بینی افت محصولات باغی و زراعی در این سطح از اراضی اشتباه نیست.
نگاهی به گزارش‌های سازمان هواشناسی نشان می‌دهد در سال زراعی جاری، کاهش قابل توجه بارندگی‌ها به یکی از چالش‌های اساسی کشاورزی ایران تبدیل شده است. طبق این گزارش‌ها، مجموع بارش پاییز امسال به ۳/۳۴ میلیمتر رسیده که نسبت به بلندمدت ۷/۴۶ درصد و نسبت به سال گذشته ۵/۴ درصد کاهش داشته است. این کاهش بارش، به ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک، تأثیرات منفی بر تولید محصولات کشاورزی گذاشته و کشاورزان را با مشکلات جدی در تأمین منابع آبی مواجه کرده است.
