با افزایش فعالیت‌های انسانی و تشدید دستکاری طبیعت، زیست بوم‌های آبی دستخوش تغییرات عمده‌ای شده‌اند و کمیت و کیفیت آن‌ها در مقایسه با زمان پیدایش به شدت تنزل یافته است. این مسئله در قالب کاهش حجم آب‌های در دسترس، افزایش غلظت آلاینده‌ها در منابع آبی، نابودی گونه‌های گیاهی و جانوری و مهاجرت گونه‌های بومی به روزرسانی شده است.
از اواخر قرن بیستم و با تغییر گفتمان در مفهوم توسعه و مطرح شدن مفهوم توسعه پایدار، دیدگاه‌های جدیدی در باره نحوه استفاده از منابع طبیعی و مدیریت زیست بوم‌ها مطرح شد. در یکی از این دیدگاه‌ها، با توجه به اینکه انسان خود موجب وارد شدن خسارت به زیست بوم‌های آبی شده است، در خصوص بازگرداندن آن‌ها به وضعیت طبیعی و اولیه‌شان مسئول شناخته می‌شود. این دیدگاه آغاز مجموعه‌ای از فعالیت‌ها شد که می‌توان آن‌ها را تحت عنوان ژینایی نامگذاری کرد.
به طور کلی سه مرحله اصلی در ژینایی اکوسیستم رود و مسیل‌ها را می‌توان ترسیم کرد: ۱) برنامه‌ریزی در ارتباط با بستر موجود و نیز موانع موجود سر راه آن؛ ۲) مراحل اجرای پروژه ژینایی و ۳) پایش و نظارت میزان موفقیت ژینایی
باید توجه داشت که در پروژه‌های ژینایی، شناخت اهداف در مرحله برنامه‌ریزی بسیار مهم است. اهداف باید مشکلات را در ارتباط با یکپارچگی رود و مسیل مدنظر قرار دهد. در ادامه اجرا، پایش و نظارت مستمر نیز به شدت تحت تأثیر اهداف تعیین شده خواهد بود. در هر صورت هدف اصلی در ژینایی، همواره تلاش برای بازگرداندن فرایند‌ها و کارکرد‌های اکولوژیک رود و مسیل و بازگرداندن توان خود پایداری رودخانه به آن تا حد امکان است. رسیدن به چنین هدف والایی آن هم در بستر شهر نیازمند مشارکت گسترده گروه‌های متنوع و نیز افزایش آگاهی و دانش آنهاست. از طرفی، ژینایی اکوسیستم در بستر فکری متمایزی قرار می‌گیرد. اهتمام به انجام ژینایی رود دره فرحزاد، نیازمند تغییر رویکرد فکری در جامعه مدیران شهری و متخصصان بوده که در دستور کار مدیریت شهری قرار گرفته است.
افزایش و پایداری بهره‌وری در سازوکار‌های اقتصادی جامعه در گرو رعایت ظرفیت و توان اکولوژیکی سرزمین است. این امر نیازمند تغییر پارادایم است. به همین دلیل قائل بودن به تغییر رویکرد فکری و تعریف پارادایم جدی اهمیت بسزایی دارد. ژینایی اکوسیستم‌ها بیش از اینکه تخصصی جدید باشد، پارادایم جدیدی در مدیریت و مهندسی است. از مختصات پارادایم، جابه‌جایی ارزش‌ها و نگرش‌های مرتبط با الگو‌های توسعه است.
رسیدن به نقطه بهینه در تعامل بازیابی اکوسیستم و افزایش بهره‌وری از فرایند ذیل پیروی می‌کند: ابتدا بازیابی کامل اکوسیستم به نزدیک‌ترین سطح تعادل پایدار آن در قالب پروژه ژینایی انجام خواهد شد. سپس ارزیابی توان اکولوژیکی اکوسیستم یاد شده در دستور کار قرار گرفته و مشخص خواهد شد که در شرایط متعادل به دست آمده به چه میزان می‌توان بارگذاری اضافی انجام داد. پتانسیل بارگذاری اضافی اکوسیستم در حرایم اکولوژیکی آن، نوع و سطح پهنه‌های استفاده شده در بازنگری طراحی شهری و امکان سرمایه‌گذاری‌های جذاب برای حلقه‌های فعال اقتصادی را مشخص خواهد کرد. بر این اساس، افزایش بهره‌وری از امنیت لازم پذیرش سرزمین برخوردار خواهد بود. این همان مبحثی است که به عنوان «پول سبز» از آن یاد می‌شود.
رود دره‌های شهر تهران با وجود اینکه باید به عنوان یک اندام طبیعی و اکولوژیک در اکوسیستم شهر تهران ایفای نقش کنند، به دلیل آسیب‌ها و تخریب‌های گسترده، کارکرد و عملکرد خود را در اکولوژی شهر تهران تا حدود زیادی از دست داده‌اند. با توجه به این مسئله، شهرداری تهران تلاش قابل توجهی برای بازگشت این اندام‌های طبیعی شهر به زندگی روزمره مردم و نیز بازگرداندن کارکرد‌های طبیعی آن در دستور کار خود قرار داده است. این مهم با تعریف پروژه «احیا و ساماندهی قنوات و رودخانه‌های شهر تهران» وارد فاز جدیدی از مدیریت رود دره‌های شهر تهران شده است.
پروژه ژینایی رود دره فرحزاد، در تلاش است تا با حذف دستکاری‌های انسانی و تغییر و تحول ناشی از مداخلات انسانی، این رود دره را به شرایط قبل از مداخلات انسانی و پایدار بازگرداند. در راستای طرح ژینایی رود دره فرحزاد، سعی بر آن است تا در اولین گام در جهت ژینایی رودخانه فرحزاد، با ارائه مسیر تفرجگاهی، ابتدا محدوده پیرامون رودخانه را از هرگونه آلودگی و بزهکاری پاک کرد و سپس با حضور مردم و مشارکت آن‌ها بر اصل نظارت اجتماعی تا ارائه طرح پیشنهادی نهایی، این محدوده را از هرگونه آلودگی و بزهکاری دور نگه داشت. این پروژه، در فاز یک به مساحت ۵۴ هکتار، مشترک بین مناطق ۲ و ۵ شهرداری تهران در منطقه روستای فرحزاد، حد فاصل پل خوشمرام تا پل آبشار است و در ضلع شمال به مسیر منتهی به امامزاده داوود، در ضلع شرق به خیابان بهشت و شهرک نفت و در ضلع جنوب به بزرگراه یادگار امام (ره) منتهی می‌شود.
از جمله اهداف طرح ژینایی رود دره فرحزاد تحت عنوان مطالعات احیا و ساماندهی (ژینایی) رود دره‌های فرحزاد، می‌توان به ایمن‌سازی رودخانه و مسیل، بهبود اکوسیستم شهری در محدوده حریم اکولوژیکی، فرهنگ‌سازی و هوشیارسازی اجتماعی نسبت به مسائل زیست‌محیطی و برقراری ارتباط شهر، شهروندان و رودخانه، احیای جریان کمی و کیفی پایه و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و محرک توسعه و نوسازی بافت فرسوده در حوزه مداخله مؤثر رودخانه اشاره کرد. از طرفی با احداث چند تصفیه خانه در محدوده طرح ساماندهی و احیای رود دره فرحزاد، موجبات استفاده از آب و پسماند فاضلاب‌های منطقه روستای فرحزاد که به داخل رودخانه سرازیر هستند، فراهم خواهد شد. ساختار طبیعی رود دره‌های شهر تهران، تنها ساختار تحقق مدیریت یکپارچه سیل شهر تهران هستند، به عبارت روشن‌تر، ساختار طبیعی رود دره‌ها امکان ایمن کردن شهر تهران در برابر هر دو پدیده ایجاد سیل در تهران یعنی «سیل ناگهانی» و «سیل واریزه‌ای» را فراهم و همزمان امکان بهره‌مندی محیط‌زیست شهر تهران از سیل مانند تغذیه آبخوان را مهیا می‌نماید. این رودخانه‌ها، ریه‌های تنفسی شهر هستند، به‌نحوی که کریدور جریان هوای محلی کوهستان به داخل دشت تهران را عهده‌دارند. این نقش رودخانه‌ها در شرایط وارونگی هوا، بسیار حائز اهمیت است.
گروه مطالعات فنی و عمرانی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران در حوزه مدیریت آب‌های سطحی، پروژه‌های مطالعاتی قابل توجهی در راستای مدیریت یکپارچه و هوشمند شهری را در دستور کار خود قرار داده است. تدوین دستورالعمل مدیریت بهره‌برداری (پایش، نگه‌داشت و تعمیر) سامانه اصلی آب‌های سطحی شهر تهران، مدیریت رواناب آلوده در محل، ارزیابی اثرات ساخت و ساز‌های عمیق در بلندی‌های شمیرانات و کن بر آبخوان شهر تهران- کرج و ارائه راهکارهای کاهش آسیب‌پذیری و مشارکت همگانی در کاهش خطرپذیری سیلاب شهری را می‌توان از جمله پروژه‌های مطالعاتی مهم حوزه مدیریت آب‌های سطحی برشمرد.
رئیس گروه مطالعات فنی و عمرانی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران
