سهم ایران از اتحادیه اقتصادی اوراسیا با وجود رشد چشمگیر در چند سال گذشته، سهم کمی از سبد تجاری این اتحادیه است که بخشی از بستر‌های لازم برای پرشتاب‌تر‌شدن تجارت با این اتحادیه تاکنون فراهم شده است؛ گام‌هایی مانند موافقت‌نامه تجارت ترجیحی که از آبان ۱۳۹۸ عملیاتی شد و شاهد رشد ۱۵۴درصدی در صادرات ایران به این اتحادیه در سال ۱۳۹۸ نسبت به سال قبل بودیم. بیش از ۸۰۰کد تعرفه در این گام با کاهش تعرفه گمرکی در این شتاب انتخاب و عملیاتی و کمیته‌ها و جلسات بسیاری در همه زمینه‌ها برای انجام درست این تصمیم تشکیل شد تا اختلافاتی از قبیل تعیین مبدأ تولید، هماهنگ‌سازی HS کد‌های گمرکی به واسطه اختلاف در تعداد کد‌های گمرکی ایران با هشت رقم و کد‌های اعضای اتحادیه با ۱۰رقم، مسیرها، استاندارد‌ها و محاسبات حل شود. گام‌های بعدی پذیرفتن ایران به عنوان عضو ناظر در این اتحادیه و تجارت آزاد با آن بود که هر یک از این گام‌ها هم به سرانجام خود رسیده و بناست بعد از انجام تشریفات قانونی و تصویب تجارت آزاد در مجالس اعضا و ایران ۸۷درصد کالا‌های طرفین با تعرفه صفر تبادل شود که این اقدام در حوزه تجارت خارجی تاکنون بی‌نظیر بوده و اولین عضویت ایران در یک اتحادیه منطقه‌ای بر اساس تجارت آزاد است که می‌تواند مقدمه‌ای برای گسترش تجارت، ورود به بازار‌های رقابتی با هزینه کمتر باشد. اتحادیه‌ای که ۵/۱۴ درصد منابع نفتی دنیا را در اختیار دارد، رتبه نخست تولید گاز با ۲/۳۰ درصد سهم جهانی است، رتبه چهارم تولید انرژی برق را به خود اختصاص داده و ۸درصد خط‌آهن جهان در آن فعال است، ۷/۴درصد تولید آهن جهان را دارد و رتبه پنجم تولید فولاد مربوط به کشور‌های این منطقه است، ۱۵درصد سرزمین جهان با ۲۰میلیون مترمربع را شامل می‌شود و جمعیتی حدود ۱۸۴میلیون نفر در آن زندگی می‌کنند، این اتحادیه اقتصادی مهم با تولید ناخالص ۷/۴ تریلیون دلار مطمئناً بازار جذابی برای بسیاری از کشور‌های دنیاست.
مجموع تجارت خارجی ۵ کشور عضو اتحادیه اوراسیا
میزان تجارت خارجی اعضای اتحادیه اوراسیا در سال۲۰۲۳ حدود ۹۰۹ میلیارد دلار بوده که روسیه با ۷۲۸ میلیارد دلار۸۰درصد این تجارت را به خود اختصاص داده است، قزاقستان با حدود ۱۴۰ میلیارد دلار و سهم ۴/۱۵درصد، ارمنستان با ۴/۲۰ میلیارد دلار و ۲/۲ درصد از کل تجارت این اتحادیه، قرقیزستان با ۷/۱۵ میلیارد دلار و ۷/۱ درصد و بلاروس با ۹/۴ میلیارد دلار و سهم ۵/۰درصدی از کل تجارت اتحادیه در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. صادرات روسیه در سال۲۰۲۳، ۴۲۴ میلیارد دلار، قزاقستان ۷/۷۸ میلیارد دلار، ارمنستان ۴/۸ میلیارد دلار، قرقیزستان ۳/۳ میلیارد دلار و بلاروس ۴/۲ میلیارد بود که به ترتیب سهم هر کدام از صادرات ۵۱۷ میلیارد دلاری، ۸۲، ۲/۱۵، ۶/۱، ۶/۰ و ۵/۰درصد بوده است. میزان واردات پنج کشور عضو این اتحادیه در سال میلادی قبل، ۳۹۲ میلیارد دلار بوده که روسیه با ۵/۷۷ درصد ۳۰۴ میلیارد دلار، قزاقستان با ۶/۱۵ درصد ۲/۶۱ میلیارد دلار، قرقیزستان با ۱/۳ درصد حدود ۳/۱۲ میلیارد دلار، ارمنستان با سهم ۳درصدی ۱۲ میلیارد دلار و بلاروس با ۶/۰ درصد ۵/۲ میلیارد دلار کالا وارد کرده‌اند.
سهم ایران از بازار ۹۰۹ میلیارد دلاری اوراسیا
تبادل تجاری ایران با پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال۱۴۰۲، ۷ میلیارد دلار بود که ۷/۱ میلیارد دلار آن سهم صادرات از ایران و ۳/۵ میلیارد دلار سهم واردات از اوراسیا به ایران بوده است.
در سال گذشته با وجود رشد واردات و صادرات ایران با اعضای اتحادیه اوراسیا، ۸/۰ درصد از کل تجارت با این اتحادیه سهم ایران بوده که بیش از ۵/۴ درصد سهم ایران از واردات کالای این اتحادیه (صادرات از ایران به اتحادیه) و ۴/۱ درصد صادرات اعضای اتحادیه به ایران (واردات ایران از اتحادیه اوراسیا) بوده است که این میزان نسبت به کیک تجارت خارجی این اتحادیه سهم ناچیزی به شمار می‌رود که باید با رفع موانع شتاب بیشتری بگیرد. در سال۱۴۰۲ روسیه با خرید ۹۴۵میلیون‌و۶۲۰هزارو۱۱ دلار۱۳۰هزارم‌درصد واردات خود را از ایران انجام داده، ارمنستان با ۴۰۹میلیون‌و۴۲۸هزارو۸۰ دلار ۵/۳درصد واردات خود را از کشورمان خریداری کرده، قزاقستان با خرید ۲۱۶میلیون‌و۶۱۳ هزارو۱۴۴ دلار ۳۵۴هزارم‌درصد واردات ۶۱ میلیاردو۱۶۰میلیون دلاری خود را از کشورمان تأمین کرده، قرقیزستان با خرید ۷۷میلیون‌و۴۹۰هزارو۵۲۶ دلار کالای ایرانی ۶۳۰هزارم وارداتش از ایران است و بلاروس با خرید ۲۰میلیون‌و۳۰۶هزارو۱۱ دلار ۷۹۵هزارم نیاز کشورش را از ما انجام داده است. در واردات کشورمان از اوراسیا با وجود افزایش ۲۷۸درصدی در سال۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۳۹۸، یعنی اولین سال اجرای موافقت‌نامه تجارت ترجیحی با این اتحادیه، در حال حاضر ۴/۱ درصد از صادرات این اتحادیه به ایران است و عمده آن هم نهاده‌های دامی است که به قول رئیس کل سازمان توسعه تجارت کشور، باعث شده است بازار جدیدی در تأمین این محصولات برای کشور فراهم شود و به جای خرید از برزیل یا کشور‌های دوردست با قیمتی مناسب‌تر و محدودیت کمتر از کشور‌های نزدیک یا همسایه واردات انجام شود.
نکته‌ای درست که باید برای به دست آوردن سهم بیشتر این بازار چندین برابر تلاش و موانع را برطرف و با وجود حذف تعرفه‌ها شرایط رقابتی را برای تولید کالا‌های کیفی و فروش آن در این منطقه دنبال کرد؛ بازاری که با وجود رسیدن به ۷ میلیارد دلار تجارت در سال۱۴۰۲ برایش ۱۰ میلیارد دلار هدف‌گذاری شده است، اما هدف بلند‌مدت می‌تواند حداقل ۱۰درصد این بازار باشد (۹۰ میلیارد دلار)؛ هدفی که رئیس جدید سازمان توسعه تجارت نیز آن را دست‌نیافتنی ندانست، به شرط تسهیل در تجارت، حذف موانع، اجتناب از بخشنامه‌های ناگهانی، حذف قوانین مزاحم، تولید مبتنی بر بازار‌های جهانی و صادراتی، توسعه دیپلماسی اقتصادی، ایجاد ارتباط مؤثر و مستمر در بازار‌های این کشورها، افزایش توان تولید، تأمین، توزیع، زنجیره تأمین به‌روز و حمل‌ونقل کارآمد، تغییر نگاه سنتی در تولید و بازاررسانی و توجه به اصول اقتصادی از جمله آنهاست. اگر چه ممکن است انجام این شروط در نظام اداری کشور سریع، دقیق و مؤثر اتفاق نیفتد، اما با اراده سه قوه، همراهی بخش خصوصی و توانمندی بازوان تجاری کشور می‌توان در این مسیر گام‌های بلندی برداشت و سرعت تغییر را برای به دست آوردن سهم منطقی از بازار این اتحادیه با رویکرد عقلایی، دانش روز و روحیه جهادی افزایش داد.
