جوان آنلاین: یکی از فضائل اخلاقی از خودگذشتگی و ایثار است که گاهی اوقات این صفت با روحیه قبول عذرخواهی دیگران و به تعبیری عذرپذیری خود را نشان می‌دهد. جامعه مدرن امروزی با ساز وکار‌های خود باعث شده است بعضی انسان‌ها با غرق شدن در دنیای تکنولوژی و پیچیدگی‌های آن در اصلاح روابط اجتماعی خود دچار سردرگمی شوند، از این رو نیاز است به بعضی از صفات برای تقویت روابط اجتماعی و معاشرت‌های شایسته پرداخته و به نوعی با توجه به این صفات اخلاقی باعث ارتقای فرهنگ اخلاق و معنویت شویم. یکی از این صفات مهم قبول عذرخواهی و عذرپذیری است؛ صفتی که در روایات اهل بیت علیهم السلام تعابیر مختلفی برای آن ذکر شده است. مثلاً امام صادق (ع) می‌فرماید کم خردترین مردم کسى است که به زیر دستش ستم کند و کسى را که از او عذرخواهى مى‌کند، نبخشد. زیارت اربعین، مجالی است تا به موضوع حلالیت خواستن و عذرپذیری بپردازیم و این حسنه را احیا کنیم.
۱) عذرپذیری در مقابل مچ‌گیری و رسوا کردن اشخاص
یکی از اتفاقات طبیعی در روابط اجتماعی اشتباهات عمدی یا سهوی است که از سوی افراد نسبت به یکدیگر صورت می‌گیرد. واکنش افراد در این مواقع متفاوت است. بعضی انسان‌ها بعد از دیدن اشتباه دیگران، بلافاصله درصدد پاسخ و نشان دادن واکنش و مقابله‌گری یا مچ‌گیری و رسوا کردن و مؤاخذه کردن برمی‌آیند که در این صورت یقیناً ادامه این رابطه با چالش و بعضاً سردی روابط رقم می‌خورد و هر چه شخص خطاکار عذرخواهی می‌کند عذر او را نپذیرفته و دنبال همین روش مؤاخذه کردن و سرزنش است ولی در مقابل این رفتار پیدا کردن راهی برای پذیرش عذر و گذشتن از خطای دیگران است، در واقع دنبال راهی برای جلوگیری از ادامه این اشتباه است.
از این جهت در حدیثی از علی (ع) در نهج البلاغه حکمة ۲۸۹ است که می‌فرماید: کانَ لی فیما مَضى أخٌ فی الله ِ ••• کانَ لا یَلومُ أحَدا عَلى ما یَجِدُ العُذرَ فی مِثلِه حتّى یَسمَعَ اعتِذارَهُ. یعنی در گذشته برادرى دینى داشتم ••• او هیچ کس را بر کارى که مى‌شد در آن عذر آورد، سرزنش نمى‌کرد و صبر مى‌کرد تا عذر او را بشنود. درواقع حضرت برای اصلاح اشتباه دیگران دنبال راهی برای پذیرش عذر او بود تا روحیه گذشت و ایثارگری در معاشرت‌های اجتماعی
تقویت شود.
۲) عذر تراشی در مقابل قضاوت‌های غیر اخلاقی
از مسائل مهمی که در بعضی از معاشرت‌ها باعث قطع یا تیرگی روابط می‌شود قضاوت کردن نسبت به بعضی رفتار‌هایی است که انسان‌ها نسبت به یکدیگر در معاشرت‌ها از خود نشان می‌دهند. مثلاً اگر انسان پیرامون یک موضوع اجتماعی نقدی به طرف مقابل خود داشت و شخصی که به او نقد شده ظرفیت شنیدن یا تحمل آن نقد را نداشته باشد اولین کاری که در ذهن او می‌تواند رقم بخورد متهم کردن شخص نقدکننده یا حمل کردن این کار او بر غرض و قصد شخصی است. اینجاست که قضاوت او یک قضاوت نامناسب شده و همین امر باعث تیرگی روابط و حتی اتهام زنی خواهد شد، در حالی که در مقابل این نوع رفتار می‌توان با روحیه عذرپذیری یا پیدا کردن توجیهی درصدد تحلیل رفتار شخص نقدکننده باشیم، بنابراین اگر او هدف خود را مثلاً در نقد سازندگی و رفع عیوب و نواقص شخص مقابل ذکر کرد باید از او بپذیریم و از هر نوع قضاوت دیگری دوری کنیم، بنابراین علی (ع) در نهج‌البلاغه نامه ۳۱می فرماید: احمل نَفسَکَ مِن أخیکَ عِندَ صَرمِهِ عَلَى الصِّلَةِ، و عِندَ صُدودِهِ عَلَى اللُّطفِ و المُقارَبَةِ ••• و عِندَ جُرمِهِ عَلَى العُذرِ؛ حتّى کَأنَّکَ لَهُ عَبدٌ، و کأنَّهُ ذو نِعمَةٍ عَلَیکَ: اگر برادرت از تو گسست، تو خود را به او پیوند ده و اگر از تو دورى کرد با او مهربان باش و به او نزدیک شو ••• و اگر گناهى کرد، «عذرش را بپذیر» چندان که گویى تو غلام او هستى و او مولاى توست.
۳) عذرپذیری صفتی الهی در مقابل انتقام‌گیری صفت شیطانی
یکی از راه‌هایی که باعث می‌شود روحیه عذرپذیری در انسان تقویت شود توجه به این صفت در خدای متعال است. وقتی می‌بینیم انسان با این همه گناه و معصیت در برابر خالق خود مورد توجه خدا با دعوت او به توبه قرار می‌گیرد، در واقع خدای متعال دنبال این است که انسان را از مسیر اشتباه خود که انتقام جویی و کینه است به مسیر صحیح عذرپذیری و گذشت در برابر خطای دیگران بکشاند، بنابراین در حدیثی که در کتاب شریف کافی آورده شده، حمادبن‌عثمان می‌گوید: از امام صادق (ع) شنیدم که درباره آیه وَلَا یؤْذَنُ لَهُمْ فَیعْتَذِرُونَ فرمود: «خداوند منزه است از اینکه بنده وی عذری داشته باشد و به وی اجازه معذرت‌خواهی ندهد، بلکه بنده زمین‌گیر شده است و دیگر عذری ندارد.»
به این ترتیب می‌بینیم که قرآن و روایات بر ایجاد شرایط برای عذرپذیری تأکید دارد. اگر زائر اربعین هستید عذر کسانی را که به شما زیان رسانده‌اند بپذیرید تا سبکبال‌تر سفر کنید.
* کارشناس دین و سبک زندگی
