در سال‌های اخیر هر بار که قیمت ارز جهش یافته، موجی از گرانی کالا‌ها را با خود در بازار به همراه داشته است. نکته عجیب ماجرا اینجاست که حتی کالا‌هایی با منشأ کاملاً داخلی نیز وارد مسابقه تورمی می‌شوند و شما مجبورید اجناسی را که هیچ‌گونه ارتباطی با واردات هم ندارد، به قیمت بین‌المللی و با نرخ ارز آزاد و گاه حتی بیشتر از آن بخرید. اما نکته عجیب‌تر آن است که وقتی ارز گران می‌شود، یک‌باره همه کالا‌های موجود در فروشگاه‌ها (که بسیاری‌شان ماه‌ها قبل و با قیمت‌های خریدی بسیار پایین‌تر به فروشنده تحویل شده‌اند) به قیمتی متناسب با نرخ جدید ارز آزاد عرضه می‌شوند. البته هستند کاسبان باانصافی که اجناس قبلی را با قیمت‌های قبلی عرضه می‌کنند، اما متأسفانه اکثریت بازار چنین مشی‌ای ندارند.
وقتی به فروشنده‌ها اعتراض می‌شود که چرا کالایی را که با قیمتی مثلاً نصف قیمت فعلی خریده‌ای، با نرخ‌هایی که ثانیه‌ای تغییر می‌کند، قیمت‌گذاری می‌کنی، پاسخ می‌دهند که ما اگر بخواهیم این محصول را جایگزین کنیم باید مبلغ بیشتری را هزینه کنیم. این استدلال البته از نظر اقتصادی و منطق انصاف کاملاً غلط است. اولاً منطق سرمایه‌گذاری مربوط به پیش از درآمد است و سود عادلانه از سرمایه‌گذاری به دست می‌آید نه از گران‌فروشی؛ به این معنا که فروشنده سود مربوط به فروش کالای الف را که امروز می‌فروشد باید از محل سرمایه‌گذاری روز‌های قبل به دست آورد و سود فروش کالای ب را که فردا می‌فروشد از محل سرمایه‌گذاری امروز. معلوم است کالایی که فردا گران‌تر می‌فروشد، سود بیشتری از نظر ریالی نصیب او خواهد کرد، اما انصاف حکم می‌کند که درصد سود (و نه معادل ریالی آن) از عددی تجاوز نکند.
متأسفانه در سال‌های اخیر با همین توجیه بسیاری از کالا‌هایی که با ارز‌های ترجیحی یا نرخ‌های کمتر تولید یا وارد شده‌اند به‌یک‌باره با قیمت‌های چندبرابر عرضه شدند و فشار زیادی به مصرف‌کنندگانی که بسیاری‌شان حقوق‌بگیران ثابت از قبیل کارمند و کارگر هستند، وارد شد. به همین دلیل است که بسیاری معتقدند بازنده اصلی نوسان ارزی یک دهه اخیر تنها حقوق‌بگیران ثابت هستند و بسیاری از واسطه‌گران و صاحبان مشاغل آزاد از این گرانی تا حدی بهره‌مند شدند.
قسمت تلخ و عجیب‌تر ماجرا البته جایی است که نرخ ارز به سرازیری می‌افتد و کاهشی می‌شود. اینجا لابد انتظار این است که همان‌طور که در کسری از ثانیه همه‌چیز گران شد، لااقل طی چند ساعت یا چند روز این اثر در بازار خود را نشان دهد، اما چنین نمی‌شود، چرا؟ دلیل را «چسبندگی قیمت‌ها «(Prices Stickiness) می‌دانند که در واقع «چسبندگی به سقف» است. همان‌ها که عامل گران کردن کالا‌ها هستند به هزاران بهانه از ارزان کردن آن سر باز می‌زنند. به دلیل جذابیت واسطه‌گری در اقتصاد ایران، قیمت‌ها به سقف چسبندگی دارند و به‌نوعی بسیاری (حتی برخی از آنان که از گرانی متضررند) منتظر گرانی هستند و گاه از آن استقبال هم می‌کنند!
در مقابل چنین رویه غلطی چه باید کرد؟ هم دولت، هم عرضه‌کنندگان و هم مصرف‌کنندگان باید در مقابله با این رویه نقش‌آفرینی کنند. دولت باید نقش نظارتی خود را چه به‌صورت مستقیم و تعزیراتی و چه از طریق اتحادیه‌های صنفی جدی‌تر بگیرد و اجازه ندهد معاش مردم به مسلخ دلالی برود. باید کالا‌های با منشأ داخلی با نرخ‌های متناسب با قدرت خرید مردم ایران به فروش برسند و نرخ‌گذاری بین‌المللی مواد اولیه تا زمانی که درآمد مردم عادی به نرخ‌های داخلی است، ظلمی مضاعف است. فروشندگان و عرضه‌کنندگان کالا‌ها نیز باید اولاً انصاف را در نظر بگیرند و ثانیاً بدانند که گرانی یک‌باره کالا‌ها به زیان خود آنها هم هست، چراکه خریداران کالا برخلاف آنها درآمد ثابتی دارند و طبیعتاً خریدشان با گرانی اجناس کم می‌شود و سود فروشنده‌ها هم کمتر!
اما مصرف‌کنندگان نیز باید فعال برخورد کنند! قدیمی‌ها یادشان هست که مثلی بود که گویی سال‌هاست که به فراموشی رفته است: «سزای گران‌فروشی نخریدن است.» بزرگ‌ترین و قدرتمندترین تنظیم‌گر بازار، خریداران هستند. خصوصاً در کالا‌های غیراساسی و لوکس که برای خرید آنها نیاز به تعجیل نیست، می‌توان دست نگه داشت و دلالان و سودجویان را وادار کرد که انصاف پیشه کنند. متأسفانه در سال‌های اخیر گاه مشاهده شده است که به‌رغم گرانی یک کالا، تقاضای کاذب برای آن بالا رفته و برای خرید آن صف بسته‌شده که دود این هجوم‌ها در چشم همه مردم خواهد رفت. در بازار باید همه برنده باشند و ظلم به مصرف‌کنندگان نهایی کالا توجیه‌پذیر نیست که حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) در فرمان خود به مالک می‌فرماید: «الْبَیعُ بَیعاً سَمْحاً: بِمَوَازِینِ عَدْل وَأَسْعَار لاتُجْحِفُ بِالْفَرِیقَینِ مِنَ الْبَائِعِ وَالْمُبْتَاعِ. باید معاملات با شرایط آسان صورت گیرد: با موازین عدل و نرخ‌هایی که نه به فروشنده زیان رساند و نه به خریدار.»
