«جهان باید این پیشرفت‌ها را ببیند!» این فرامتن بازدید اخیر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از نمایشگاه دستاورد‌های هسته‌ای ایران‌مان است. او با شگفتی گفت: «آنچه در این نمایشگاه دیدم، مجموعه‌ای از پروژه‌های علمی و فناورانه بود که دقیقاً همان چیزی است که برای بهره‌برداری صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای به‌ویژه در حوزه انرژی، سلامت و درمان به آن نیاز داریم. بسیار مهم است که این پیشرفت‌ها به درستی منعکس و جوامع بین‌المللی از آنها آگاه شوند.» این اعتراف، از کسی که در ظاهر مسئول حساس‌ترین موضوعات هسته‌ای جهان است، نه‌تنها تأییدی بر توانمندی کشورمان است، بلکه تلنگری به آژانسی است که سال‌هاست، تحت فشار‌های سیاسی در مسیر توسعه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران‌مان مانع‌تراشی کرده است. گرچه اظهارات گروسی به‌عنوان نقطه امید تلقی می‌شود، اما نمی‌تواند تاریخ پرچالش و همراه با ابهام آژانس را به‌طور کامل پاک کند، حتی گروسی نیز در این بازدید به این نتیجه رسید که صنعت هسته‌ای ایران نه تنها یک فرصت بزرگ برای کشور بلکه ابزاری استراتژیک برای صلح و پیشرفت است؛ صنعتی که می‌تواند از مناقشات سیاسی فراتر رود و به یک پیشران اصلی برای توسعه اقتصادی، ارتقای سلامت عمومی، تأمین امنیت غذایی، بهینه‌سازی منابع طبیعی و تقویت اقتدار ملی تبدیل شود. شاید اکنون زمان آن رسیده است که نگاه‌ها به این فناوری تغییر کند؛ نگاهی که گاه تحت تأثیر بی‌اطلاعی یا فضای سیاسی، توانمندی‌های عظیم این صنعت را نادیده می‌گیرد و آن را محدود می‌کند.
سرمایه‌گذاری بر آینده انرژی
کشورمان با جمعیتی رو به رشد، صنعتی در حال گسترش و چالش‌های فزاینده در زمینه منابع انرژی، دیگر نمی‌تواند صرفاً به نفت و گاز متکی باشد. ذخایر سوخت‌های فسیلی پایان‌پذیرند و بهره‌برداری از آنها نیز با چالش‌هایی، چون آلودگی هوا، تغییر اقلیم، نوسان قیمت جهانی و تحریم‌های بین‌المللی همراه است. در چنین شرایطی، انرژی هسته‌ای یکی از گزینه‌های راهبردی برای تضمین امنیت انرژی کشور به شمار می‌رود. نیروگاه بوشهر به‌تنهایی نمونه‌ای بارز از این ظرفیت است. این نیروگاه تاکنون بیش از ۷۲میلیارد کیلووات‌ساعت برق تولید کرده و اگر این میزان برق از طریق سوخت‌های فسیلی تأمین می‌شد، حدود ۱۱۰میلیون بشکه نفت باید سوزانده می‌شد، این یعنی صرفه‌جویی بزرگ در منابع، کاهش آلودگی و استفاده از نفت به‌عنوان سرمایه‌ای قابل صادرات، نه سوختی برای مصرف داخلی. برنامه‌ریزی برای ساخت ۲۰هزار مگاوات برق هسته‌ای در اسناد رسمی کشور، گواهی بر این چشم‌انداز است.
کاربرد‌های حیاتی در مدیریت منابع آب
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های کشورمان، بحران آب است. جمعیت رو به افزایش، تغییرات اقلیمی و الگو‌های نادرست مصرف، موجب شده‌اند منابع آبی کشور به شدت تحت فشار قرار گیرند. در این میان، فناوری هسته‌ای می‌تواند نقش مؤثری ایفا کند. کاربرد‌های هسته‌ای در مدیریت منابع آب شامل شناسایی حوزه‌های آبخیز زیرزمینی، هدایت آب‌های سطحی و زیرزمینی، کشف و کنترل آلودگی منابع آب، کنترل نشت و ایمنی سد‌ها و نیز شیرین‌کردن آب‌های شور و دریاست. برخلاف روش‌های نمک‌زدایی معمول که با سوخت‌های فسیلی و انتشار گاز‌های گلخانه‌ای همراه هستند، استفاده از رآکتور‌های هسته‌ای در فرایند نمک‌زدایی، روشی پایدار، کم‌هزینه و بدون آلاینده است. در کشوری که بسیاری از استان‌های آن با بحران کم‌آبی دست و پنجه نرم می‌کنند، این ظرفیت هسته‌ای می‌تواند راهی برای نجات آینده باشد.
امنیت غذایی و کشاورزی پایدار
افزایش جمعیت جهانی نیاز به غذا را بالا برده، اما منابع کشاورزی محدودتر شده‌اند. در چنین شرایطی، فناوری‌های هسته‌ای راه‌حل‌هایی نوین برای تقویت امنیت غذایی ارائه می‌دهند. از جهش ژنتیکی گیاهان برای افزایش باردهی تا کنترل آفات و حشرات مضر با اشعه گاما، افزایش ماندگاری محصولات غذایی و حتی ضدعفونی محصولات بدون نیاز به مواد شیمیایی، همه و همه با استفاده از فناوری هسته‌ای ممکن شده است. ایران نیز در این زمینه‌ها، پروژه‌های موفقی در اصلاح ژنتیکی گندم، برنج، پنبه و سایر محصولات راهبردی اجرا کرده است. در بخش دامپزشکی نیز فناوری هسته‌ای نقش مهمی دارد: از تشخیص سریع بیماری‌های دامی گرفته تا اصلاح نژاد دام و افزایش بهره‌وری تولیدات دامی. همچنین این فناوری در ایمنی خوراک دام و کنترل بیماری‌های مشترک انسان و دام نیز کاربرد دارد؛ مسیری که می‌تواند به ارتقای سلامت عمومی جامعه کمک کند.
صنعت، معدن و زیرساخت‌ها
در حوزه صنعت نیز فناوری هسته‌ای حضوری جدی دارد. بررسی کیفیت جوشکاری خطوط انتقال نفت و گاز، نشت‌یابی لوله‌ها، سنجش چگالی بتن، آسفالت و خاک، اندازه‌گیری فرسایش قطعات صنعتی و حتی کشف منابع معدنی با استفاده از پرتودهی و سنجش تشعشعات انجام می‌شود. همچنین تولید چشمه‌های پرتوزا، حسگر‌های دود و شعله، آشکارساز‌های یونیزاسیون و تجهیزات مشابه، صنایع کشور را به فناوری‌های پیشرفته مجهز می‌کند. این موارد، بخشی از اثرگذاری مستقیم فناوری هسته‌ای در زیرساخت‌های فنی و مهندسی کشور است.
فناوری صلح‌آمیز، سرمایه راهبردی
همه این کاربرد‌ها در کنار هم، چهره‌ای متفاوت از صنعت هسته‌ای را به نمایش می‌گذارند؛ چهره‌ای که کمتر دیده شده و کمتر درباره آن سخن گفته شده است. وقتی رافائل گروسی با نگاهی واقع‌گرایانه اذعان می‌کند که فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان کاربرد‌هایی در انرژی و... دارد، دیگر چه جای تردید باقی می‌ماند؟ صنعت هسته‌ای صرفاً ابزار قدرت یا افتخار ملی نیست، بلکه سرمایه‌ای راهبردی برای آینده ایران‌مان است که اگر در مسیر درست و با مدیریت هوشمندانه توسعه یابد، می‌تواند به یکی از ستون‌های استقلال، پیشرفت و رفاه کشور تبدیل شود. شاید اکنون وقت آن رسیده است که صنعت هسته‌ای را نه در میز مذاکرات، بلکه در نقشه راه توسعه ملی جای دهیم؛ صنعتی که نه تنها برق تولید می‌کند بلکه «توانمندی ملی» می‌سازد.
سرمایه‌گذاری برای آینده
انرژی هسته‌ای یک گزینه راهبردی است که می‌تواند نیاز‌های بلندمدت کشور را تأمین کند. صنعت هسته‌ای، برخلاف تصور برخی که آن را صرفاً یک پروژه پرهزینه می‌دانند، از نظر اقتصادی نیز بسیار به‌صرفه است. درست است که ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای نیازمند سرمایه‌گذاری اولیه بالایی است، اما عمر مفید طولانی (بیش از ۶۰ سال)، هزینه پایین سوخت و تولید پیوسته و پایدار برق، آن را به یکی از اقتصادی‌ترین گزینه‌ها تبدیل کرده است. برای مثال، هزینه تولید هر کیلووات‌ساعت برق هسته‌ای در مقایسه با نیروگاه‌های گازی یا حتی تجدیدپذیر‌هایی مانند خورشیدی (در مقیاس بزرگ) در بلندمدت به‌مراتب پایین‌تر است. این صنعت همچنین به تولید و صادرات فناوری منجر می‌شود. ایران امروز نه‌تنها رادیودارو‌های مورد نیاز خود را تأمین می‌کند، بلکه زمینه صادرات آن نیز فراهم است. این صادرات که ارزشی چندصدمیلیون دلاری دارد، نمونه‌ای از تبدیل دانش به ثروت است.
هسته قلب توسعه
صنعت هسته‌ای ایران‌مان که گروسی را حیرت‌زده کرد، میوه مقاومت و خودباوری در برابر طوفان تحریم‌هاست. از تولید برق پاک و نجات منابع آبی تا تأمین امنیت غذایی و تقویت صنایع، این فناوری آینده‌ای روشن را نوید می‌دهد. گروسی دید، اما راه دراز است. آژانس باید از مانع به حامی بدل شود. باید دست‌مریزاد گفت به همه دانشمندان، مهندسان و متخصصانی که با ایستادگی، دانش، تلاش شبانه‌روزی و تعهد ملی، این سرمایه را به‌وجود آوردند؛ سرمایه‌ای که اگر درست به آن توجه شود، می‌تواند آینده ایران را تضمین کند و این تازه آغاز مسیری است که می‌تواند ایران را در جهان آینده، در جایگاهی متفاوت و پیشرو بنشاند.
