جوان آنلاین: اوقات فراغت یعنی خروج از رفتار‌های ثابت و محیط‌های ثابت درسی و کاری. دانش‌آموزی که ۹ ماه از سال را در فضای مدرسه بوده یا دانشجویی که ماه‌ها وقت خود را در دانشگاه سپری کرده است، کارمندی که طی سال ساعت‌های مشخصی به محل کار می‌رود، از جمله کار‌های روال و روتینی است که از سوی افراد انجام می‌شود، بنابراین برای تغییر روحیه و دریافت انرژی جهت پیشرفت در انجام نقش‌های محوله لازم است از آن فضا‌های روتین فارغ و در محیط‌های دیگری قرار گیرند، از این رو اوقات فراغت به معنای دورشدن از روند کاری همیشگی است، اما گذران این اوقات هم نیاز به برنامه‌ریزی صحیح دارد و نباید به بطالت بگذرد. با توجه به شروع تعطیلات تابستانی و پیش‌رو بودن اوقات فراغت دانش‌آموزان، والدین باید این ایام را برای رشد و تعالی فرزندان و شکوفایی استعدادهای‌شان مغتنم بدانند. برای رسیدن به این مهم به گفته دکتر پرویز رزاقی، روان‌شناس بالینی و مشاور خانواده، لازم است والدین در این ایام نگاه تک بعدی نداشته باشند، چراکه این نگاه موجب اختلال در رشد جسم و روح فرزندان می‌شود. از طرفی برنامه‌ریزی اوقات فراغت برای دانش‌آموزان باید با مشورت آنها و طبق علایق‌شان باشد تا یادگیری معناداری شکل بگیرد. گفتگو با این استاد دانشگاه را پیش رو دارید.
به نظر جنابعالی اوقات فراغت تأثیری در شکل‌گیری شخصیت، خلاقیت و شکوفایی استعداد‌ها دارد یا خیر؟ برای تأثیرگذاری مثبت چه پیشنهاداتی دارید؟
کار‌های روتین و منظم، افراد را خسته می‌کند و این خستگی باعث می‌شود تفکر خلاق، تصمیم‌گیری و شکوفایی استعداد‌ها کاهش یابد. بنا به تعریف، اوقات فراغت یعنی خارج شدن از زندگی روتین، بنابراین این تغییر در زندگی افراد باعث می‌شود آنها از تمامی کنش‌ها و واکنش‌های سلول مغزی‌شان استفاده کنند و بهره بگیرند یا به تعریف دیگر از هر آنچه در سیستم مغزی‌شان وجود دارد، استفاده کنند، در نتیجه استعدادهای‌شان شکوفا می‌شود. فارغ شدن از کار‌های روتین باعث می‌شود حال دل افراد خوب و ذهن‌شان به حل مسئله جدیدتر سوق داده شود. برای دریافت نتیجه بهتر پیشنهاد می‌شود افراد از همه ابعاد ذهن خود به صورت چند وجهی و مکعبی استفاده و مشکلات پیش‌روی‌شان را حل کنند. این نگاه منجر به شکل‌گیری سلامت شخصیتی افراد می‌شود.
با توجه به اینکه در آستانه تعطیلات تابستانی هستیم، بفرمایید نقش والدین برای جلوگیری از به بطالت گذراندن ایام فراغت فرزندان چیست؟
اوقات فراغت فرزندان باید به تناسب ویژگی‌های شخصیتی آنها طراحی شود. در این‌باره والدین وظیفه دارند با پرسیدن نظر فرزندان اوقات فراغت آنان را طراحی کنند. در واقع والدین باید براساس مؤلفه‌های روان‌شناختی، جنسیتی و سنی این طراحی را انجام دهند. در این صورت است که فرزندان با شوق و ذوق از این اوقات استفاده می‌کنند و بهره کافی خواهند برد، در نتیجه احساس می‌کنند والدین کنار آنها قرار دارند نه مقابل آنها؛ در نهایت گذران اوقاتی خوب و مثبت برای فرزندان رقم خواهد خورد.
آیا با سپری شدن اوقات فراغت تابستان دانش‌آموزان در مدارس موافق هستید؟ درصورت پاسخ مثبت، نقش مدرسه و مربیان در برنامه‌ریزی اوقات فراغت دانش‌آموزان چیست؟
به طور کلی گذران اوقات فراغت در مدرسه هم محسناتی دارد و هم معایبی. از معایب آن اینکه طبق تعریف اوقات فراغت که گفته شد فارغ‌شدن از کار‌ها و محیط روتین است، این موضوع اتفاق نمی‌افتد، اما از محسنات آن این است که دانش‌آموز ساعاتی از این ایام را با دوستان و همکلاسی‌ها طی می‌کند و روحیه جمع‌گرایی در آنها تقویت می‌شود. در این صورت مدرسه می‌تواند براساس شناختی که از دانش‌آموزان دارد اوقات فراغت او را طراحی کند. به طور مثال با نظرسنجی از معلم یک کلاس می‌توان برای حیطه‌هایی که برای دانش‌آموزان احساس نیاز می‌شود، برنامه‌ریزی کرد.
اینکه بعضی والدین فرزندان‌شان را برای ثبت‌نام در کلاس‌های تقویتی و جبرانی اجبار می‌کنند آیا منطقی است؟ اگر در این‌باره پیشنهادی دارید بفرمایید.
شرکت در کلاس‌های تقویتی به منظور آمادگی بیشتر برای رفتن به کلاس‌های پایه برتر خوب است، اما شرط آن این است که دانش‌آموز از دیگر کلاس‌های تفریحی و ورزشی محروم نشود. او باید در ساعت‌های غیر از کلاس‌های تقویتی در کلاس‌های مورد علاقه‌اش ثبت‌نام کند یا همراه خانواده سفر برود، در غیر این صورت نتیجه عکس می‌دهد و او از اصل قضیه دور می‌شود.
شاید برای تعدادی از دانش‌آموزان بنا به صلاحدید معلم و والدین لازم است آنها در کلاس‌های تقویتی شرکت کنند، اما در بعضی موارد با مخالفت دانش‌آموزان مواجه می‌شویم. راه‌حل چیست؟
در این صورت آن دانش‌آموز باید تحت مشاوره قرار بگیرد تا با رضایت کامل در آن کلاس‌ها شرکت کند، در این صورت است که یادگیری معنادار شکل می‌گیرد. باید برای او توضیح داده شود که حضورش در آن کلاس‌ها باعث تسهیل در یادگیری کل ایام سال تحصیلی خواهد شد. اگر به این شکل تفهیم شود آن وقت دانش‌آموز با میل و رغبت در آن کلاس‌ها شرکت می‌کند. والدین باید بدانند اوقات فراغت فرزندان تنها صرف گذراندن در کلاس‌های درسی و تقویتی نیست، باید کنار آن ثبت‌نام در کلاس‌های مورد علاقه هم مدنظر قرار گیرد. در این صورت است که در جهت سلامت روح و روان فرزندان قدم برداشته می‌شود.
اگر برای گذران اوقات فراغت برنامه‌ریزی نشود، چه آسیب‌هایی آنها را تهدید می‌کند؟ برای پیشگیری چه باید کرد؟
وقتی والدین برای فرزندان‌شان طراحی اوقات فراغت نداشته باشند، در اصل آنها را دچار کلافگی و سردرگمی، مشکلات روحی و روانی می‌کنند و باعث می‌شوند بدون برنامه‌ریزی، ایام تعطیل و تابستان را بگذرانند. مشکل دیگری که بسیاری از مراجعه‌کنندگان برای مشاوره از آن شکایت دارند تغییر در تنظیم خواب است. بعضی والدین گلایه دارند فرزندان‌شان در ایام تابستان و تعطیلات تا پاسی از شب بیدارند و تا ظهر می‌خوابند. این چرخه خواب علاوه بر بدخلقی باعث اختلال در رشد آنها می‌شود، آن هم درست در سنی که سلامت رشد و فرایند صحیح آن بسیار مهم است، بنابراین لازم است والدین با نظرخواهی و مشارکت‌دادن فرزندان‌شان اوقات فراغت خوب و درستی را برای آنها طراحی کنند تا آنها نیز با جان و دل در برنامه‌های تعریف شده شرکت کنند.
به نظر شما راه‌های ارزان و ساده برای گذران ایام فراغت که شامل حال همه اقشار شود، چیست؟
اوقات فراغت به چند دسته تقسیم می‌شود و این دسته‌بندی باید طبق علایق فرزندان و با مطالعه و تحقیق همراه باشد. به طور مثال، والدین با خواندن کتاب می‌توانند الگوی صحیحی برای فرزندان‌شان باشند و از این طریق آنها را تشویق به خواندن کتاب‌های غیردرسی کنند. نکته دیگر آشنایی با مهارت‌ها و کار‌های مهارتی مانند چوب‌بری، آشپزی، خیاطی و کامپیوتر است که باید در این زمینه استعداد و علاقه فرزندان نیز مدنظر قرار گیرد. مسافرت از جمله برنامه‌های مفرح و پرانرژی است. شاید برای بعضی خانواده‌ها به لحاظ هزینه انجام آن مقدور نباشد، ولی این به آن معنا نیست که این برنامه لغو شود. فرزندان دوست دارند اوقاتی را با والدین‌شان بگذرانند. اگر این گذران وقت در مسافرت مهیا نشود، می‌توانند با طبیعت‌گردی در نزدیکی شهر محل سکونت یا در پارک‌ها انرژی لازم را به دست آورند. وقت گذرانی با والدین موجب سرمایه‌گذاری روانی و عاطفی می‌شود که حتی با رفتن به خرید، شرکت در کلاس‌های ورزشی مانند شنا و کوهنوردی در ایام تعطیل هم به دست می‌آید. اردو‌های دسته جمعی با اقوام و دوستان برای فرزندان بسیار شادی‌آفرین است و از جمله برنامه‌هایی است که می‌تواند با حداقل هزینه در پارک‌ها و فضا‌های سبز در سطح شهر فراهم شود. ثبت‌نام در کتابخانه محله، انس با گل و گیاه و ثبت‌نام در کلاس‌های هنری هم از جمله مواردی است که والدین می‌توانند همراه با فرزندان‌شان ساعاتی را در این برنامه‌ها سپری کنند.
