جوان آنلاین: محمدصادق دهنادی، کارشناس دین و رسانه در گفتگو با «جوان» با اشاره به انتظار جامعه دینی برای الگوگیری از ابعاد شخصیتی حضرت زهرا (س) ضمن بررسی ضرورت استخراج اصول فکری و عملی معصومین (ع) و اجتهاد در آن بر اساس مقتضیات زمان و سبک زندگی امروزی می‌گوید: جمله‌ای از امیرالمؤمنین (ع) در نهج‌البلاغه نقل شده است که خطاب به عثمان‌بن حنیف می‌فرمایند: «شما نمی‌توانید مثل من زندگی کنید» و این یعنی برداشت جزء به جزء از رفتار معصومین (ع) امکانپذیر نیست. برخی‌ها هم که تلاش کردند در مسیر تقلید قرار بگیرند و به ظاهر رفتار‌ها بدون توجه به زمینه و زمانه پرداختند، به مشکل برخوردند، مثلاً در ازدواج، مهریه و سایر رفتار‌های بین زن و شوهر به اشتباه خودشان را جای حضرات قرار دادند و بعد با مشکلات اساسی روبه‌رو شدند. این‌ها مثل آن است که یک کسی که علم فقاهت ندارد، بخواهد با خواندن چند حدیث حکم فقهی صادر کند. الگو گرفتن و دست یافتن به یک تراز رفتاری به همین سادگی‌ها نیست و وابسته به نزدیک شدن جامعه به حال معصومین (ع) است و اینکه آن بزرگواران اگر امروز بودند چه می‌کردند؟
استخراج و فرآورده‌سازی اصول زندگی حضرت زهرا (س) ضروری است
این نویسنده و پژوهشگر بیان می‌کند: بخشی از سبک زندگی حضرت فاطمه (س) مانند خوراک، پوشاک و حتی برخی رفتار‌ها که در فرهنگ و زمانه و جغرافیای ایشان معنا داشته قابل مطالعه تاریخی است، کمااینکه ما در زمان سایر ائمه (ع) نیز به تناسب زمانه رفتار جدیدی از آن‌ها می‌دیدیم، اما آنچه نیاز داریم استخراج و فرآورده‌سازی و توجه دقیق به اصول زندگی ایشان است که در همه زمان‌ها و مکان‌ها قابل پیگیری و بازتجربه است و در هر زمانه‌ای مفهوم و مصداق خودش را پیدا می‌کند.
دهنادی با ورود به مصادیق می‌افزاید: مثلاً حضرت زهرا (س) انسانی ساده‌زیست بودند، گرچه مصداق ساده‌زیستی در زمان ما با آن زمان متفاوت است، اما کم‌توجهی به تجملات و مال‌پرستی در همه دوران‌ها قابل فهم و ترویج است. اصل مهم و شاید مهمترین اصل در زندگی حضرت صدیقه (س) این بود که از حق و مظلوم دفاع می‌کردند. شما همین الان حتی در بخشی از بدنه جامعه مذهبی‌مان کسانی را می‌بینید که برای ایام‌فاطمیه لباس سیاه هم می‌پوشند، اما در مقابل نسل‌کشی مردم غزه هیچ واکنشی ندارند، در همین زمان ما میلیون‌ها بانوی مسلمان و مسیحی را می‌بینید که در اقصی نقاط دنیا برای محکومیت جنایات اسرائیل با قیافه‌ها و ظاهر‌های مختلف به میدان می‌آیند. اینجا می‌شود از خود پرسید کدامیک از این دو فرقه به عمل و نگاه زهرای مرضیه (س) نزدیک‌تر است؟ حالا هر ظاهر و هر ادعایی داشته باشند.
وی می‌گوید: اصل مهم دیگری که در زندگی بانوی بزرگ اسلام می‌شود دید، این است که ایشان در کنار انجام مسئولیت مادری در فضای آگاه‌سازی اجتماعی نیز فعالیت داشتند و به موازات اینکه به عنوان دختر پیغمبر (ص) مورد توجه جامعه بودند یا به زبان امروزی چهره سیاسی و اجتماعی محسوب می‌شدند، نسبت به مسئولیت‌های مادری و همسری و رفتاری بی‌توجهی نمی‌کردند. همین الان شما در فلان کشور اروپایی فلان وزیر یا نماینده مجلس را می‌بینید که با چند فرزند مشغول فعالیت است و نوزاد به بغل پشت تریبون پارلمان می‌رود. در مقابل بخشی از افراد را می‌بینید که در لباس و حجابی که منتسب به حضرت فاطمه (س) است و با شعار‌های مذهبی غلیظ عملاً همنوا با فمینیست‌ها از فرزندآوری و انجام مسئولیت‌های خانگی به هزار بهانه می‌گریزند. این‌ها به وضوح نشان می‌دهد چه کسی اصول ایشان را پذیرفته است و چه کسی فقط درباره فاطمی‌شدن جامعه شعار می‌دهد؟
این نویسنده کتب مذهبی، در رابطه با نسبت زندگی حضرت زهرا (س) با حکومت اسلامی در دو مقطعی که حامی و منتقد آن است، توضیح می‌دهد: ایشان وقتی جزو خانواده شخص اول جامعه و همسر امیر و سردار نخست محسوب می‌شود، از امکاناتی که می‌توانست استفاده بکند، بهره نبرد و وقتی منتقد حکومت شد، از دلسوزی، مقاومت و شرافت دست نکشید. این را مقایسه کنید با رفتار کسانی که به رغم شعار‌های غلیظ وقتی به جایی می‌رسند دیگر به خرید نمی‌روند، بچه‌ها را بزرگ نمی‌کنند و امتیازاتی برای خود قائل هستند که برای دیگران قائل نیستند، بنابراین بیش از توجه به جزئیات ظاهری زندگی حضرت زهرا (س) باید به اصول این سیره پرداخت. از دیگر اصول مهم زندگی فاطمی حساسیت به حفظ میراث پیامبراکرم (ص) یا حمایت‌های معنوی از امیرالمؤمنین (ع) نه به عنوان همسر بلکه در جایگاه ولی دینی است.
دهنادی در ادامه بیان می‌کند: باید اقرار کنیم دسترسی ما به ژرفای فکر و رفتار حضرت زهرا (س) بسیار محدود است، چنانچه امام صادق (ع) می‌فرمایند: هر کسی که فاطمه (س) را به اندازه‌ای که باید بشناسد، حقیقت شب قدر را درک کرده است.
این مدیر فرهنگ و رسانه در پاسخ به سؤالی مبنی بر چگونگی روزآمد و کارآمد‌سازی سیره حضرت زهرا (س) در شرایط فعلی و زندگی امروزی بیان می‌کند: ما احتیاج داریم با استخراج اصول فکری و عملی سیره حضرت زهرا (س) و سایر زنان بزرگ اسلام به خصوصیات زن تراز جمهوری اسلامی برسیم.
وی می‌افزاید: ما احتیاج داریم با استفاده از سیره حضرت زهرا (س)، حضرت خدیجه (س)، حضرت زینب (س) و حضرت معصومه (س) و سایر زنان بزرگ به منظومه‌ای از اصول رفتاری و فکری دسترسی پیدا کنیم که برای طیف گسترده‌ای از سلایق و معرفت‌ها امکان انتخاب و زندگی زیر چتر اسلام فراهم باشد. اینکه تصور کنیم تبیین زندگی فاطمی و معرفی زن تراز، یعنی اینکه همه زن‌ها یک جور زندگی و یک جور فکر کنند، خطای بزرگی است، کما اینکه زنان اهل بیت (ع) هم به رغم اینکه در یک راستا بودند، یک جور و یک شکل زندگی نمی‌کردند.
دهنادی بیان می‌کند: زن تراز جمهوری اسلامی یعنی اگر زنی مادری را انتخاب کرد، خصوصیات و نقش مادری در مکتب اهل بیت (ع) را برای او تبیین کنیم. اگر کنار زندگی خانوادگی خواست کنش اجتماعی داشته باشد، شیوه رفتاری و کنش اجتماعی حضرت زهرا (س) را برجسته سازیم. اگر خواست شاغل باشد، زندگی حضرت خدیجه (س) را مدل‌سازی کنیم. اگر انتخاب او یا شرایط او اقتضای تنهایی و تجرد داشت، زندگی حضرت معصومه (س) مدل‌سازی شود. ما یک رنگین‌کمان زیبای واحد در این فرهنگ داریم که در عین وحدت و هم‌راستایی، متنوع و متکثر است.
به اعتقاد وی شیوه زندگی حضرت زهرا (س) حتی می‌تواند یک الگوی اقتصادی برای خانواده‌ها باشد و این مسائل در سیره کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است.
ضعف‌هایی بزرگ در عرصه پژوهش داریم
این مدیر فرهنگی با انتقاد از نگاه جنسیت‌زده یا مردانه در پژوهش‌های مرتبط به زنان افزود: ضعف همه پژوهش‌ها و خطابه‌هایی که درصدد ارائه تصویری فمینیستی یا زن‌ستیز در تولید معارف دینی است، آن است که دنبال رسیدن به حقیقت نیست، در اکثر این پژوهش‌ها می‌خواهد به زن القا کند باید کاری بکند یا کاری انجام ندهد، اما به نظر من کاراترین راه دستیابی به الگوی زن‌تراز این است که بگوییم الگوی زن باید احتیاجات و چارچوب فعالیت زن امروزی در همه ابعاد را شناخته باشد و پس از این شناخت برای او تجویز داشته باشد. فرق است بین اینکه کسی به دنبال تجویز یک تراز دستوری به کسی و چیزی است با اینکه در میان سیره حضرت انسیه‌الحورا (س) به دنبال جواب سؤالات و مشکلات زن امروز بگردد و بخواهد با دین به نیاز‌های زن پاسخ دهد.
دهنادی ضمن تأکید بر احترام‌گذاشتن نسبت به خواسته‌های واقعی زن امروزی در فضای جامعه معتقد است: در عین تکثر علایق و سلایق باید ویژگی‌های زن مسلمان با رویکرد کارآمدی دین بر اساس اصول مستخرجه از حدیث و سیره به ویژه حضرت زهرا (س) و زنان بزرگ اسلام تبیین شود. آنچه در پژوهش‌ها جایش خالی است و منتج به عدم‌اجرایی‌شدن می‌شود، مبتنی بر این است که امروز کسی به درستی زن امروزی را نمی‌شناسد و با مصائب و مشکلات او آشنا نیست تا به تناسب همان مسئولیت‌ها راهکار ارائه کند.
کارشناس دین و رسانه با اشاره به مرحله مهم انتقال دستاورد‌های پژوهشی به صورت سبک زندگی به جامعه اظهار داشت: همانگونه که بین حوزه صنعت و دانشگاه و بازار کار و اشتغال فاصله وجود دارد، در حوزه علوم انسانی هم بین پژوهش‌ها و جامعه فاصله زیادی است. این فاصله را هنر و رسانه پر می‌کند. وقتی درباره زن تراز به نتایج قابل قبولی رسیدیم، آن موقع باید در کنار یکسری مقاله و کتاب و سخنرانی و همایش دست به کار شد و به جای صدور سند دستورالعمل و رونمایی از آن، اقدام به ساخت فیلم، سریال، تئاتر، موسیقی و بازی رایانه‌ای کرد.
مهمترین نقش کار رسانه‌ای تطابق زن تراز جمهوری اسلامی و واقعیت‌های جامعه است تا خود‌به‌خود نظریات ماورایی و خیالاتی برخی که هیچ طرح عملیاتی برای احیای عملی دین در اجتماع ندارند و متحجرانه است، کنار رود.
شرایط روز را در نظر بگیریم
وی در توضیح نگاه‌های واپس‌گرایانه به زن و سبک زندگی به نظریات امام خمینی (ره) در مورد اسلام و مقتضیات زمان اشاره می‌کند و می‌گوید: امام در پاسخ به برخی سؤالات و شبهات در مورد حضور دین در جامعه می‌فرمودند، تصویری از اسلام ایجاد می‌کنند که قابلیت اجرایی‌شدن ندارد و این اصطلاح را به کار می‌بردند که برخی طوری حرف می‌زنند که مردم اگر بخواهند مسلمان زندگی کنند، باید مظاهر تمدن را رها سازند و به بیابانی بروند و زیر چادر زندگی کنند.
دهنادی از دیگر گام‌های دستیابی و ترویج الگوی زن تراز را آماده‌سازی عملیاتی فضا‌های شهروندی برای زن عفیف می‌داند و به تلاش زن امروزی شاغل برای حفظ حجاب اشاره می‌کند و می‌گوید: جامعه امروزی به سبب ظاهر و مبلمان شهری هم قابلیت پذیرش حجاب برتر را ندارد و زنان ما در بسیاری از موارد اعم از حضور در مترو، اتوبوس و ... با مشکل مواجه می‌شوند، این در حالی است که حتی در سایر موضوعاتی، چون چینش نیروی انسانی و فضای اشتغال هم چنین مواردی اجرا نمی‌شود.
دهنادی ضمن انتقاد از فضای جامعه برای فرزندآوری بیان می‌کند: جای خالی تطابق شرایط و اقتضائات زن امروزی با سیره اهل بیت (ع) به جد خالی است.
وی به شرایط سخت اقتصادی اشاره می‌کند و می‌گوید: شرایط به گونه‌ای است که با یک شغل مرد زندگی‌ها پیش نمی‌رود و زن امروزی مجبور به کار در جامعه است، اما چالش‌ها، مباحث، آرزوها، آمال و فضای عملیاتی دنیای زنان در بی‌خبری است و منتج به نظریاتی می‌شود که سنخیتی با شرایط امروز ندارد.
این کارشناس دینی می‌افزاید: اگر تحقیقات و پژوهش‌ها و نظریات به تناسب پیش می‌رفت، در حال حاضر ما با فضا‌های مختلف متناسب با حجاب بانوان روبه‌رو بودیم و مشکلات حجاب و حاشیه‌های آن مطرح نمی‌شد، اما عدم‌شناخت موجب می‌شود برداشت از مشکلات زنان هم مردانه باشد.
دهنادی در پاسخ به سؤالی مبنی بر چگونگی عملیاتی‌شدن پژوهش‌ها و نظریات به «جوان» می‌گوید: ابتدا باید مصائب زنان امروزی را بشناسیم و پس از شناخت واقعی از جامعه، نظریه کاربردی ارائه دهیم.
به اعتقاد وی، اسلام به مقتضیات توجه دارد و هر چیزی را به اقتضای جامعه ارائه کرده است، در حالی که پژوهش‌ها خودخواهانه است و رویکرد ضداجتماعی دارد که به صورت کلی قابل استفاده نیست.
این کارشناس دین و رسانه برای ارائه راهکار و جاانداختن سیره حضرت زهرا (س) در شرایط فعلی می‌گوید: به جای مقاله نوشتن، فیلم بسازیم، به جای سخنرانی کردن، انیمیشن بسازیم و به جای مراسم‌های مختلف به خصوص در نهاد‌های دولتی، بازی بسازیم. به عنوان فعال فرهنگی می‌گویم هیچ اثر هنری و فرهنگی شایسته و مناسبی در هیچ زمینه هنری برای حضرت زهرا (س) نداریم و این مایه آبروریزی است. عرصه هنر و ادبیات و سینمای ما بدهکاری بزرگ به دخت گرامی پیامبر (ص) است.
وی ضمن اشاره به اینکه اشعار خوبی به عنوان استثنا سروده شده است، ادامه می‌دهد: رمان نوجوان مناسبی نداریم و جای خالی فیلم و سریال و دیوارنگاره خالی است. ما الان دست‌مان خالی است و در مناسبت‌ها با کلی گویی گرامیداشت برگزار می‌کنیم، ولی واقعیت قصه این است که در پایتخت جامعه اسلامی حتی به نحوی شایسته بزرگراه و میدانی اصلی به نام فاطمه زهرا (س) و القاب ایشان نداریم که افراد به طور مستمر به یاد این بانوی تاریخی بیفتند.
دهنادی با تأکید بر اینکه باید دستاورد تولید کرد، خاطر نشان می‌کند: آشنا کردن مردم با حضرت زهرا (س) موجب می‌شود به فرموده امام باقر (ع) اگر این آشنایی با اهل بیت (ع) درست رقم بخورد، مردم به دنبال آن‌ها راه بیفتند، اما متأسفانه ما کار هنری، فرهنگی و رسانه‌ای برای این بانوی بزرگوار نکرده‌ایم.
