سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور چهارشنبه ۲۰ تیر در صدر یک هیئت عالی‌رتبه و به دعوت رسمی رؤسای جمهور کشور‌های کنیا، اوگاندا و زیمباوه، عازم این سه کشور آفریقایی شد. رئیسی در جریان این سفر از مرکز نوآوری و فناوری ایران در نایروبی بازدید کرد و با حضور وی از پهپاد کشاورزی «پلیکان» رونمایی شد. این پهپاد در مراکز کشت و زرع کنیا عملیاتی شده بود. «پلیکان» را یک شرکت دانش‌بنیان ایرانی ساخته است که از پیشگامان صنعت تولید پهپاد‌های صنعتی و کشاورزی است. (تصویر شماره ۱)
تولید پهپاد‌های کشاورزی از اوایل قرن ۲۱ آغاز شده و ابرقدرت‌های کشاورزی آن را به عنوان ابزار طلایی کشاورزی مورد بهره‌برداری قرار داده‌اند. از اوایل دهه نود نیز این نوع پهپاد‌ها در ایران مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در ادامه به بررسی تاریخچه توسعه پهپاد‌های کشاورزی و جایگاه جمهوری اسلامی ایران در این صنعت راهبردی می‌پردازیم.
نگاهی به تجربه‌های موفق استفاده از پهپاد‌های کشاورزی
از اواخر دهه ۹۰ میلادی کلمه جدید در فضای رسانه‌ای دنیا رایج شد. «پهپاد»، این هواپیما‌های کارآمد بدون سرنشین که در نمونه‌های سبک و سنگین یاری‌گر انسان‌ها در امور صنعتی، کشاورزی و نظامی و نظارتی شدند. البته اولین پهپاد‌ها در کاربری نظامی در جنگ جهانی اول مورد استفاده عملیاتی قرار گرفتند ولی بحث ورود این فناوری به زندگی مردم غیر قابل‌پیش‌بینی نبود و در واقع با ورود به عصر «تکنیکی فناوری» و گسترش روزافزون تکنولوژی‌های وابسته به هوش مصنوعی و محدودیت‌های انسان‌ها، شرکت‌ها را مجاب به تولید ابزار‌هایی برای بهبود کیفیت زندگی انسان و افزایش راندمان زندگی کرد که یکی از این ابزار‌های کارآمد پهپاد‌ها هستند. کشاورزی یکی از صنایع راهبردی است که به‌شدت با فناوری آمیخته و با توجه به پیشرفت‌های فناورانه در قرن ۲۱ پدیده زراعت هوشمند وارد عرصه شده است تا ضمن هزینه‌ها و زمان کمتر دستاورد‌ها و فایده‌های بالاتری را نسبت‌به روش‌های سنتی داشته باشند. در قرن ۲۱ پای پهپاد‌ها هم به مراکز کشاورزی باز شد. کشور‌های امریکا، ویتنام و چین را می‌توان اولین کاربران برای پهپاد در این صنعت پررونق مثال زد. خبرگزاری Future Farming که بر کشاورزی هوشمند تاکید دارد، در گزارشی درباره پهپاد‌های کشاورزی در ویتنام، با یک برنج کار ویتنامی با نام «لی تان نگیون» به مسئله حضور پهپاد‌ها در مراکز کشت و تجربیات شخصی این کشاورز موفق در این زمینه پرداخت. نگیون ۶۲ ساله مشکلات عدیده‌ای با کارگران و پرسنل مزرعه‌اش بر سر سرعت و بازدهی کار داشت و به فکر یک راه حل هوشمندانه برای حل این سری مشکلات افتاد و بعد از تحقیق راجع به پهپاد‌ها در صنعت کشاورزی تصمیم به خدمت‌گیری پهپاد‌های نظارتی و سمپاش روی زمین‌های تحت کشت برنج گرفت و این مسئله کارآمدی بالایی برای او داشت و نسبت به ۴۰ سال گذشته بازدهی بالاتری را در کشت محصولاتش داشت. البته پهپاد‌ها فعالیت‌های متنوعی اعم از عکاسی، نقشه‌برداری، کاشت بذر، پایش و دسته‌بندی محصولات و همچنین سم‌پاشی (که رایج‌ترین استفاده از پهپاد‌های کشاورزی، در این مسئله است) به کار می‌روند.
صنعت تولید پهپاد فوق سبک در ایران
اواخر دهه ۸۰ بود که «کواد کوپتر»های فیلم‌برداری به واسطه صداوسیما، سینما و برخی از مراکز فیلم‌برداری خصوصی (شرکت‌های تبلیغاتی و فیلم‌برداران مجالس) از واسطه‌های چین و کره وارد بازار ایران شد از همان زمان ظرفیت بالای کوادکوپتر‌ها به اثبات رسید و شرکت‌های گوناگونی تحقیق و توسعه روی این محصول کارآمد را آغاز کردند. به‌طوری‌که در دهه ۹۰ شرکت‌های متعدد محصولات متنوعی را به بازار پررونق ایران ارائه دادند و هم‌زمان شرکت‌های خارجی هم اقدام به تأسیس نمایندگی در کشور کردند. البته مسئله استفاده از پهپاد‌های سبک و «مولتی روتور»ها محدود به ایران نبود و هم‌زمان با بازار ایران در تمام دنیا بازاریابی شدند. از همان زمان مشخص بود به‌زودی این پهپاد‌ها تبدیل به یک ابزار مهم و کاربردی در سبک زندگی روزانه مردم می‌شود. در زمینه استفاده نظامی از مولتی روتور‌ها در کشور هم به دلیل ورود به جنگ سوریه و حملات گسترده عناصر تکفیری به وسیله کواد کوپتر‌ها به مردم و نیرو‌های نظامی از همان زمان مهلک بودن این پهپاد‌های ارزان ثابت شد و بر اساس تجارب جنگ سوریه پهپاد‌های مختلف نظامی در ارتش و سپاه توسعه پیدا کردند. البته دولت ایران هم برنامه‌های گسترده‌ای برای استفاده از «مولتی روتور» داشت. یکی از ابتکارات دولت در استفاده از این نوع پهپاد‌ها و این ظرفیت عظیم را می‌توان به پروژه وزارت ارتباطات راجع به ساخت یک پهپاد مرسوله بر پستی تحت پروژه «پست پلاس» اشاره کرد که در سال ۱۳۹۸ رونمایی شد.
«مولتی روتور»های کشاورزی در ایران
از اوایل دهه ۹۰ نمونه‌های کشاورزی «کوادکوپتر»ها وارد بازار ایران شدند. اثرپذیری پهپاد‌ها در کشاورزی ایران چیزی فراتر از انتظار بود و ضمن کاهش شدید هزینه‌های کشاورزان بازدهی قابل‌توجهی در تولید محصولات کشاورزی داشت. هم‌زمان نسبت به سم‌پاشی به وسیله کادر انسانی و هواپیما‌های سمپاش برتری‌های محسوسی داشت. سرعت پایین سم‌پاشی و هزینه بالاتر از دلایل جایگزینی پهپاد‌ها با نیرو‌های انسانی هستند. همچنین نیروی انسانی برای سم‌پاشی از تراکتور استفاده می‌کند که ضمن آسیب رساندن به زمین و محصول در برخی نقاط زمین که محصولات ارتفاع بالایی دارند محدودیت دارد و امکان تحرک ندارد.
مزیت‌ها
توانایی فعالیت در شب و روز از جمله مزیت پهپاد‌های کشاورزی است. همچنین سطح سم‌پاشی در پهپاد‌ها کاملاً یکنواخت است و متناسب با مأموریت تعریف شده است ولی در روش انسانی خطای بالایی توسط نیروی انسانی وجود دارد و سموم به طور متوازن روی محصولات ریخته نمی‌شوند که می‌تواند باعث خرابی محصول شود. در زمینه هواپیما‌های سمپاش هم مسله اصلی مالی و البته هدر رفت سموم است، چون روش سم‌پاشی هواپیما‌های سمپاش طوری است که با سرعت پایین در یک موقعیت خاصی می‌رسد و با کاهش ارتفاع مطابق با محاسبات سرعت باد و شیب زمین و... مخازن روی مناطق اعلام شده خالی می‌شود. این روش نسبت به استفاده از کواد هدر رفت سم بالاتری دارد و پرواز در ارتفاع و سرعت پایین جان خلبان را به خطر می‌اندازد و هزینه‌های پرواز یک هواپیمای سمپاش نسبت به مولتی‌روتور‌ها بسیار بالاتر است. دهه نود دوران تبلور صنعت پهپادی غیر نظامی کشور محسوب می‌شود که با کیفیت بالا محصولاتی تولید شدند.
اجزای مختلف مولتی‌روتور سمپاش
هر کوادکوپتر تجاری به طور متوسط چهار تا هشت روتور پرقدرت دارد که هر روتور از دو پره بهره می‌برد. بسته به قدرت موتور و ابعاد و طراحی پهپاد تعداد نازل‌ها تغییر می‌کند و متناسب با تعداد نازل پمپ در آن قرار می‌گیرد و مقدار پاشش سم و کود مایع متغیر است. ظرفیت تانکر هم بسته به طراحی و قدرت موتور دارد و از یک لیتر تا بیش از ۳۰ لیتر در بازار موجود است. برخی پهپاد‌ها مجهز به سامانه ناوبری خودکار هستند و بعد از تعیین یک مسیر پروازی خاص به طور خودکار عملیات سم‌پاشی یا کودپاشی را انجام می‌دهند. همین‌طور به منظور کنترل دستی و عملیات پایش و عکس‌برداری مجهز به دوربین‌های خاصی هستند که بنا به طراحی پهپاد و نوع دوربین از ۱۲۳ درجه تا ۳۶۰ درجه را شامل می‌شوند. تأمین نیرو مولتی روتور‌ها معمولاً به روش برق باتری‌های قابل شارژ بوده گرچه اخیراً نمونه‌های بنزینی هم توسعه پیدا کرده‌اند و در سال‌های آینده وارد بازار می‌شوند.
شرکت‌های ایرانی و خدمات پهپادی کشاورزی
افزونی قطعات، سادگی و کارآمدی بالا تولید مولتی روتور‌ها را برای شرکت‌ها به‌صرفه می‌کند و بیش‌از ۱۰ شرکت دانش بنیان داخلی در حوزه سم‌پاشی اراضی کشاورزی خدمات پهپادی ارائه می‌کنند. فارغ از مسئله سم‌پاشی به‌منظور کنترل روی محصولات هم می‌شود از نمونه‌های تصویربردار بهره جست تا با پایش لحظه‌ای خطوط کشت ضمن کاهش تعداد نیروی کار در یک مزرعه پایش سریع‌تر و با دقت بالاتری هم انجام گیرد. در زمینه حفاظتی هم می‌شود از پهپاد‌ها بهره جست و در باغات و کشت‌گاه‌ها به‌عنوان دوربین پرنده مراقبتی مورد بهره‌برداری قرار بگیرد. به‌دلیل توانمندی مهندسان ایرانی و به صرفه بودن تولید برای شرکت‌های دانش بنیان، امروزه اکثر «کوادکوپتر»های کشاورزی و صنعتی کشور کاملاً بومی تولید می‌شود و با بالاترین کیفیت ارائه خدمات می‌کنند. قیمت پهپاد‌های بومی ارائه شده بسته به سفارش مشتری بین ۴۰۰ میلیون تا یک میلیارد تومان برآورد می‌شود که نسبت به نمونه‌های خارجی با کیفیت مشابه قیمت یک سوم و حتی کمتر دارند. علاوه بر بازار داخل، یک فرصت بزرگ برای صادرات هم است؛ اتفاقی که خوشبختانه به وقوع پیوسته و فارغ از قاره راهبردی آفریقا برخی کشور‌های همسایه وحتی روسیه هم چنین «پهپاد»هایی را درخواست کرده‌اند. امید است با توسعه صنعت خصوصی تولید پهپاد کشور، به زودی آوازه پهپاد‌های غیر نظامی ایران هم مانند نمونه‌های نظامی در دنیا بپیچد.
جمع‌بندی
آینده از آن هوش مصنوعی است و با تلاش متخصصان و نخبه‌های ایرانی کشور ما یکی از کشور‌های پیشرو در امر هوش مصنوعی است. اهمیت این امر آن‌قدر بالا بود که مقام معظم رهبری در سخنرانی خود در آبان ۱۴۰۰ به مسئله هوش مصنوعی پرداختند و در دیدار با جمعی از نخبگان و استعداد‌های برتر علمی فرمودند: «در هوش مصنوعی حداقل باید به ۱۰ کشور اول دنیا برسیم.» با توجه به تعدد دانش آموختگان در رشته‌های مرتبط با فناوری و همچنین زیرساخت‌های مدرن داخل کشور، ایران ما از هرگونه کمک خارجی بی‌نیاز است و این فرصت بزرگ در اختیار نخبه‌های ایرانی قرار گرفته است. هوش مصنوعی بازار کار را دستخوش تحولاتی می‌کند و صاحبکاران را از بخشی از نیروی کار بی‌نیاز می‌کند و البته با خود بازار کار بزرگی را هم ایجاد می‌کند. با توجه به توسعه پهپاد‌ها در دنیا و اثبات کارآمدی این ابزار‌های هوشمند، خلبانی پهپاد به یک شغل محبوب و پردرآمد تبدیل شده است و برتری آن نسبت به مشاغل مشابه عدم نیاز به طی کردن دوره‌های تخصصی دانشگاهی است که می‌توان با طی کردن دوره‌های کوتاه مدت سه تا شش ماه آموزش‌های مقدماتی پرواز حرفه‌ای با مولتی روتور را آموخت و این مسئله باعث ارائه خدمات ارزان فیلم‌برداری، سم‌پاشی و حفاظتی می‌شود. در زمینه داخلی با توجه به ارزیابی کارشناسان برای سم‌پاشی و تأمین نیاز کل کشور نیازمند ۶۰ هزار مولتی‌روتور فقط در حوزه کشاورزی هستیم و اگر این تعداد پهپاد از شرکت‌های داخلی تأمین شود می‌توان بازار کار ۵۰ تا ۸۰ هزار نفری را تا ۱۰ سال آینده پیش‌بینی کرد که مراحل تولید و ساخت، حمل و نقل و بازاریابی، قطعه‌سازی و تعمیر و نگهداری، خلبانی و تجارت خارجی را شامل می‌شود. البته این امر مستلزم توجه ویژه مسئولان به این امر مهم می‌باشد تا ضمن اشتغالزایی شاهد یک انقلاب در حوزه تولید محصولات کشاورزی باشیم تا بار دیگر همچون گذشته کشور ما در زمره کشور‌های محور در امر تولید غذا و صادرات محصولات فناورانه قرار گیرد.
سلام
