ماه رمضان كه مي‌رسد هركس براساس اصول و سبك زندگي خانوادگي، مليتي و ديني‌اش تلاش مي‌كند حق اين ماه خدا را به خوبي ادا كند. از كاسب گرفته تا خانه‌دار همه خود را اين ماه مهمان سفره نعمت خدا مي‌دانند و تلاش مي‌كنند در ماهي كه خواندن يك آيه قرآن ثواب ختم قرآن را دارد اوقاتشان را با دعا، قرائت قرآن و دوري از گناه سپري كنند. اگرچه اصول و آداب كلي ماه رمضان در بين همه مسلمانان مشترك است اما به فراخور اقليم و سنت كشورهاي مسلمان تفاوت‌هايي هم وجود دارد. يك سوريه‌اي براي سحري چطور از خواب بيدار مي‌شود؟ عيد فطر چرا در افغانستان سه روز است؟ سنت فانوس در مصر چه سنتي است؟ مهم‌ترين غذاي تاجيكي‌ها براي وعده افطار و سحر چيست؟ چرا لبناني‌ها شب‌هاي ماه مبارك ختم فاميلي قرآن مي‌گيرند؟ اينكه سحري بيدار شدن و افطار خوردن در كشورهاي آسيايي مثل مالزي با كشورهاي اروپايي مثل تركيه چه تفاوت‌هايي دارد همه سؤالاتي است كه مي‌توان جواب‌هاي آن را در بين لحظات و ساعت‌هاي روزه‌داري و فرزانگي ميليون‌ها مسلمان روزه‌دار در كشورهاي مختلف پيدا كرد. جلوه‌هايي از 30 روز ضيافت معنوي در همايش جهاني رمضان را در ادامه مي‌خوانيد.
كشور هزاران آيين ميزبان ماه خدا
در كشور هزاران ملت و هزار آيين، هندوستان، هميشه رنگ حرف اول را مي‌زند. هندي‌ها همه جشن‌ها و مهماني‌هايشان با نور و رنگ همراه است. مسلمانان هند براساس اصول سنتي‌شان در ماه رمضان مساجد، گلدسته‌ها، منازل و مسيرهاي ترددشان در محله‌هاي مسلمان‌نشين را با نورپردازي و نصب چراغ تزئين مي‌كنند. برگزاري كلاس‌هاي قرآني در هندوستان بسيار مهم است اما اين كلاس‌ها در ماه رمضان دائمي مي‌شود و زماني نيست كه مساجد از مسلمانان خالي باشد. يكي از تفاوت‌هاي خاص آداب هندي‌ها با مسلمانان ساير كشورها اعتكاف‌هاي دهه سومي است كه در ماه مبارك رمضان برگزار مي‌كنند. شب‌هاي قدر در هندوستان بسيار مهم است طوري كه تقريباً كاسبي و فعاليت‌هاي اقتصادي هم در اين شب‌ها تعطيل مي‌شود. بسياري از جوانان هندي و كساني كه به اصطلاح قدرت پياده‌روي دارند شب‌هاي قدر در تك تك خانه‌هاي مسلمانان را مي‌زنند و آنها را براي مراسم شب احيا دعوت مي‌كنند. در شب بيست و هفتم ماه مبارك رمضان براي فاتحه خواندن اموات به قبرستان مي‌روند و مراسم قرآن‌خواني را بر قبر اموات برگزار مي‌كنند. مساجد هندوستان در ماه مبارك رمضان از محلي صرفاً براي نماز و قرآن خواندن خارج مي‌شود و به محلي براي جمع شدن روزه‌داران كنار يكديگر، برگزاري كلاس‌هاي آموزشي و اخلاقي، جلسات سخنراني و آموزش دروس اسلامي تبديل مي‌شوند. هندي‌ها، از اواخر ماه شعبان با روزه‌هاي مستحبي به استقبال ماه رمضان مي‌روند و شروع به آذين‌بندي خانه‌ها و محله‌هايشان مي‌كنند. بعد از باز كردن روزه، نوبت برنج و نان است كه سر سفره افطار هندي‌ها آورده شود. آن هم در كنار عدس پخته، هليم و هريس كه اين آخري از گندم، گوشت و بادمجان تهيه مي‌شود و با فلفل زياد و ادويه‌هاي تند و تيز هندي خورده مي‌شود. نوشيدني‌هايي كه خاص ماه رمضان است و در اين ماه توسط هندي‌ها بيشتر مصرف مي‌شود آب ليمو و شير مخلوط با آب است كه معتقدند اين نوشيدني انرژي روزه‌دار را براي عبادت شبانه افزايش مي‌دهد.
شهر فانوس‌ها ميزبان رمضان
صداي آوازخواندن كودكان مصري كه فانوس به دست در كوچه‌هاي شهر قدم مي‌زنند - فانوس‌هايي كه روي آنها آن «رمضان كريم» و «شهر رمضان الذي انزل فيه القران» نوشته شده است - نويد دهنده آغاز ماه مبارك رمضان در اين كشور است. جشن، شادي و پايكوبي در اعياد و ماه‌هاي ارزشمند مصريان جايگاه خاصي دارد و قلب اين جشن‌ها قاهره پايتخت مصر است. تفاوت‌هاي چشمگير رفتاري و زندگي در ماه رمضان باعث شده كه در اين ماه فعاليت‌ها در قاهره به دو قسمت كاملاً مجزا تفكيك شود، بخش اول مربوط به صبح زود تا ساعت 14 است كه هيچكس در شهر تردد نمي‌كند و اغلب در خانه‌ها يا محل كارشان هستند و بخش دوم مربوط به ساعت 14 تا زمان افطار و اذان مغرب است. البته بسياري از مردم چون در طول روز از خانه بيرون نمي‌آيند در مقابل تا پاسي از نيمه شب در شهر تردد مي‌كنند. سراسر كشور مصر در ماه مبارك رمضان پر مي‌شود از فانوس‌هايي كه تعجب و تحسين همه بازديدكنندگان را برمي‌انگيزد. در بين همه كشورهاي عربي كه سنت فانوس روشن كردن و قرار دادن فانوس‌هاي رنگي را در ماه مبارك رمضان دارند مصر جزو اولين‌هاست. سنت فانوس از مصر به ساير كشورهاي عربي صادر شده است.
در حقيقت فانوس رمضان سنتي به جا مانده از دوران فاطميون و از آيين‌هاي مردمي اصيل در مصر است كه براي نويد آمدن رمضان در خيابان‌هاي اين كشور روشن مي‌شود. فانوس رمضان براي نخستين بار در زمان «معز‌الدين اله فاطمي»، چهارمين خليفه فاطمي رايج شد. بعدها اين سنت از مصر به ساير كشورهاي عربي منتقل شد به طوريكه امروز سنت فانوس رمضان از سنت‌هاي مهم شهرهاي «دمشق»، «حلب»، «قدس» و «غزه» به شمار مي‌رود. زنان مسلمان مصري در اين ماه براي پذيرايي از مهمانان اين ماه، مايحتاج و موادغذايي مورد نياز خود را از بازارها فراهم مي‌كنند و غذاهايي چون «الياميش» و شيريني «كنافه» را آماده مي‌كنند.
طبل زنان؛ نويد دهنده سحر
جانشين سحرخوانان هندي در سوريه «طبل زنان» هستند كه با صداي آوازخواني و طبل زدنشان در كوچه‌ها مردم را براي سحري بيدار مي‌كنند. جالب اينجاست كه پيشرفت علم، ساعت‌هاي زنگدار، موبايل‌هاي هوشمند و حتي شرايط جنگ بر هيچ كدام از سنت‌هاي ماه رمضان در سوريه و حتي هندوستان تأثير نگذاشته است؛ مردم در اين كشورها عادت كرده‌اند با صداي سحرخوانان و طبل زنان بيدار شوند و خودشان هم دوست ندارند جايگزين ديگري براي بيدار شدن پيداكنند. در كشورهاي عربي سه دهه شدن ماه رمضان و تغييرات جزئي در سنت و رفتار مردم يك روند كاملاً عادي است، تفاوت در اين است كه در هر دهه چه اعمالي انجام شود يا نامگذاري بر چه اساسي باشد. مثلاً در سوريه سه دهه به اسم «دهه غذا»، «دهه پوشاك» و «دهه شيريني» نامگذاري شده است. دليل نامگذاري مشخص است دهه اول تأكيد بر بهبود تغذيه و تأمين وعده‌هاي غذايي مفيد بعد از يك سال پرخوري، دهه دوم تأكيد بر پاكيزگي و به‌پوشي و دهه سوم كه به عيد سعيد فطر منتهي مي‌شود چون دهه منتهي به عيد و جشن است به اين نام معروف است.
احياي دهه سوم مهم‌تر از دهه‌هاي اول
«حلال به حلال» معروف‌ترين مراسم مردم اندونزي در ماه مبارك رمضان است كه در اين مراسم كه آن را روز آشتي و مصالحه مي‌نامند همه در مساجد جمع مي‌شوند. مردم شاد اندونزي نيز مثل مردم هندوستان در ماه رمضان مراسم جشن عمومي بسياري تدارك مي‌بينند و تفريح‌هاي عمومي، مراسم‌هاي آتش بازي و توزيع غذاهاي نذري را در ماه رمضان انجام مي‌دهند. «شب و روز نزول قرآن» هم در اندونزي جزو شب‌ها و روزهايي است كه از اهميت بسياري برخوردار است، چون مردم معتقدند در اين روز و شب قرآن بر پيامبر نازل شده است، به همين دليل به اين روز بسيار ارج مينهند و آن را گرامي ميدارند. مراسم ويژه‌اي هم به اين مناسبت در قصر رياست جمهوري اندونزي برگزار مي‌شود. مراسم احيا، عبادت و آداب شب و روز نزول قرآن از راديو و تلويزيون اين كشور پخش مي‌شود. مسلمانان اندونزي 10 شب آخر ماه را به شب زنده‌داري و عبادت مي‌گذرانند و معتقدند يكي از اين شب‌ها شب قدر است.
رنگ و بوي مذهب در مالزي
اگرچه ساختار قوميتي كشور مالزي طوري تعريف شده است كه از همه اديان و ملت‌ها در اين كشور نماينده حضور دارد و در كنار مسلمانان بخش زيادي از مردم مالزي مسيحي، بودايي و پيروان فرقه‌هاي ديگر هستند، اما به محض ورود ماه رمضان در اين كشور چهره كشور به يكباره تغيير مي‌كند. مسلمانان مالزي تنها 60 درصد از مردم اين كشور را تشكيل مي‌دهند، با اين وجود تغيير منحصر به فرد سبك زندگي مسلمانان در اين كشور در ماه مبارك رمضان بسيار مشهود است. با آغاز ماه مبارك رمضان چهره اكثر شهرهاي اين كشور رنگ و بوي مذهبي به خود گرفته و فعال شدن بيشتر مساجد و پخش مداوم دعا، نيايش و قرآن، آذين‌بندي خيابان‌ها، افزايش فعاليت‌هاي فرهنگي مدارس، دانشگاه‌ها و ادارات اين كشور، برپايي بازارهاي مخصوص رمضان و تعطيلي روزانه برخي از رستوران‌هاي مسلمانان از جمله ويژگي‌هاي اين ماه در مالزي محسوب مي‌شود. باوجود اينكه بخش مهمي از درآمدهاي كشور مالزي از طريق گردشگرهاي خارجي تأمين مي‌شود و فعاليت رستوران‌ها لازمه ماندگاري مشتري است با اين وجود در ماه رمضان تقريباً تمام رستوران‌هاي كوالالامپور پايتخت اين كشور به حرمت اين ماه مبارك تا زمان افطار تعطيل است. «پاسار مالام» بازارچه‌هاي محلي و سنتي مالزي هستند كه با آغاز ماه رمضان در گوشه و كنار كشور پهن مي‌شوند و وظيفه‌‌شان فروش مايحتاج افطار و سحر روزه‌داران است. اين بازارها روزهاي آخر ماه مبارك مأمور فروش اقلام مربوط به عيدفطر مي‌شوند. در مالزي روز عيد فطر مراسم «سفره باز» برگزار مي‌شود و به مدت سه روز كشور تعطيل مي‌شود. در روز عيد فطر افراد متمكن به ويژه مسئولان دولتي مالزي از جمله نخست وزير اين كشور نيز در پهن كردن سفره‌هاي اطعام با مردم همراه مي‌شوند و در كنار مردم غذا تناول مي‌كنند.
خانه‌تكاني و عيد عربستاني‌ها
مراسم پيشواز و خانه‌تكاني در ميان اعراب بسيار باشكوه‌تر از افغان‌ها برگزار مي‌شود. اعراب تا حدي براي ماه مبارك رمضان ارزش قائل هستند كه راه‌اندازي بسياري از امور مهم خانوادگي و اقتصادي‌شان را به اين ماه واگذار مي‌كنند و از طرف ديگر بر اساس اعتقادي كه دارند و ماه رمضان را ماه خوش‌يمن و پربركتي مي‌دانند تا جاي ممكن لوازم خانه خود را هم در اين ماه عوض مي‌كنند. اعراب ساكن مكه معمولاً بعد از سحري براي نماز صبح عازم خانه خدا مي‌شوند و مناسك عمره و عبادتشان را كنار خانه خدا انجام مي‌دهند كه اغلب اين مراسم هر روز ماه رمضان انجام مي‌شود. خرما، قهوه عربي، گوشت چرخ كرده و ماهي مواد غذايي است كه در ماه رمضان بين آنان بيشتر مصرف مي‌شود.
جشن 99 درصدي با مسلمانان در كنار هم
بر اساس آمار ارائه شده 99 درصد مردم افغانستان مسلمان هستند كه شامل پيروان مذهب حنفي، شيعه و سني مي‌شوند. غبارروبي خانه‌ها، مساجد و مراكز مذهبي در افغانستان از اهميت بسياري برخوردار است. همانطور كه ما ايراني‌ها پيش از ايام عيد خانه‌تكاني انجام مي‌دهيم براي افغان‌ها عيدي مهم‌تر از عيد سعيد فطر وجود ندارد، دقيقاً به همين دليل است كه خانه‌تكاني‌ها و خريدهاي ضروري پيش از ماه مبارك رمضان در اين كشور انجام مي‌شود. براي افغان‌ها ماه رمضان به اندازه‌اي اهميت دارد كه روزهاي ماه شعبان منتهي به ماه رمضان را از قبل روزه مي‌گيرند. دولت اين كشور هم به دليل اهميت اين ماه در بين مردم مسلمان افغانستان با تعيين زمان حلول ماه مبارك رمضان همه ساله اول اين ماه را چند روز متوالي تعطيل اعلام مي‌كند. نكته مهم در مورد افغانستان اين است كه در اين كشور بر خلاف ساير كشورهاي اسلامي، نرخ مواد غذايي در اين ماه كاهش مي‌يابد و حداقل تغيير نمي‌كند. در منظر افغان‌ها افطاري دادن از چندان ثوابي برخوردار است كه در اين ماه همه تلاش مي‌كنند در افطاري دادن و سفره افطار انداختن از يكديگر سبقت بگيرند. مساجد از مكان‌هايي است كه در اين ماه مملو از روزه‌داراني است كه افطاري مي‌دهند و روزه‌داراني كه براي افطاري مي‌آيند. هر چقدر در اين ماه بساط خوراكي و اغذيه‌فروشي سطح شهرهاي افغانستان جمع مي‌شود در مقابل بساط ترشي فروشي و زولبيا پيش از افطار گرم است. مردم افغانستان با روي آوردن به مساجد و حسينيه‌ها در مجالس مخصوص اين ماه شركت مي‌كنند كه از جمله آنها مراسم احيا و گراميداشت شب‌هاي قدر و سوگواري در شهادت حضرت علي(ع) است.
در ماه مبارك رمضان تلاوت قرآن و ذكر مناقب رسول اكرم(ص) و اهل بيت ايشان جايگاه ويژه‌اي دارد، اعتقادات خاص مردم به احكام و مسائل اسلامي در ماه رمضان جلوه ويژه‌اي دارد و همين اعتقاد به ارزش‌ها سبب شده است كه در مقابل تهاجم فرهنگي بيگانه و به‌خصوص غرب مقاومت كنند. در افغانستان هم مانند ايران مردم از غذاهاي خاصي در سفره‌هاي افطار استفاده مي‌كنند، سفره‌ها در ماه رمضان اندكي رنگين‌تر از سابق مي‌شود، چاشني سفره حتي در خانواده‌هاي فقير در اين ماه ترك نمي‌شود و استفاده از ترشي خاص افغاني كه «چتني» نام دارد بسيار مرسوم است، خرما به‌دليل ارزش غذايي بالا و زولبيا كه مردم افغانستان به آن «جلبي» مي‌گويند طرفداران زيادي در اين ماه دارد. مردم افغانستان هم مانند مردم ايران هفته آخر اين ماه را براي حمايت از مردم فلسطين به خيابان‌ها مي‌روند و مراسم نماز و جشن عيد فطر در بين مردم افغانستان با شكوه خاصي برگزار مي‌شود و مردم گروه گروه در نماز عيد فطر شركت مي‌كنند و اعتقاد دارند كه اين نماز مكمل روزه‌هايشان است. افغان‌ها اعتقاد خاصي به كنار گذاشتن فطريه تا قبل از اذان مغرب روز آخر ماه دارند و اين اعتقاد به حدي است كه در شب آخر رمضان خانواده‌ها تا فطريه را پرداخت نكنند يا آن كنار نگذارند، افطار نمي‌كنند. در روزهاي آخر ماه مبارك رمضان خانواده‌ها به منظور خريد به بازارها مي‌روند به همين دليل بازارها رونق خاصي دارند، عيد فطر در افغانستان سه روز است، مردم معمولاً با شيريني‌هاي محلي و خشكبار از مهمانان خود پذيرايي مي‌كنند، ديد و بازديد در عيد فطر معمولاً بيشتر از هر عيد ديگري در افغانستان مرسوم است.
مسحراتي‌ها نواي سحر مي‌زنند
«مسحراتي»ها ميانسالان لبناني هستند كه در لبنان وظيفه بيدار كردن مردم در وعده سحر را برعهده دارند. معمولاً مسحراتي‌ها يك تا دو ساعت قبل از سحر در كوچه‌ها قدم مي‌زنند، برطبل مي‌كوبند، با خواندن «برخيزيد و سحري بخوريد، رمضان به ديدار شما آمده» مردم را بيدار مي‌كنند. رويت هلال ماه توسط مسلمانان در لبنان سنتي است كه از دوره‌هاي قديم به ستبانه يا سيبانه مشهور شده و به معناي انتظار براي مشاهده هلال ماه رمضان است. افرادي كه ماه را رؤيت كردند به دادگاه شرعي مي‌روند تا درباره مشاهده هلال ماه شهادت دهند و اگر مفتي لبنان و قاضيان شرعي از درستي شهادت آنان مطمئن شوند، دستور اعلام آغاز ماه رمضان را صادر مي‌كنند. در لحظه افطار، خيابان‌هاي شهر حتي در مناطق مسيحي‌نشين هم تقريباً خالي مي‌شود اما سه ساعت پس از افطار رفت و آمدها شروع شده و تا سحر ادامه مي‌يابد. مراسم «سهره» يا شب‌نشيني در شب‌هاي رمضان و در بين لبناني‌ها بسيار رواج دارد. همه خانواده‌هاي لبناني بعد از افطار دور هم جمع مي‌شوند، براي شب‌نشيني به منزل يكديگر مي‌روند و گاهي اوقات مراسم ختم شبانه و فاميلي قرآن نيز برگزار مي‌كنند. بر اساس قوانين دولتي لبنان ساعت كار در ماه مبارك رمضان از 8 به 10 تغيير مي‌كند، مردم هم از اين فرصت استفاده مي‌كنند و شب‌ها تا ديروقت در كافه‌ها، رستوران‌ها و مكان‌هاي تفريحي مانند سواحل و پارك‌ها هستند، كمتر تا سحر مي‌خوابند، به جاي آن پس از سحر تا 10 صبح استراحت مي‌كنند.
يك وعده «بكوله» مهمان پاكستاني‌ها
پاكستان از جمله كشورهايي است كه ماوراي مسلمان بودنش مكان‌هايي براي خوشگذراني از نوع غربي هم در آن وجود دارد. بر اساس دستور دولت پاكستان در ماه رمضان اين مراكز تعطيل مي‌شود و مردم بيشتر زمان خود را در مساجد با خواندن احاديث و قرائت قرآن پر مي‌كنند. افطار پاكستاني‌ها اغلب با خرما، گوشت و برنج است و براي وعده شام يا سحري «بكوله» كه پياز قرمز و گوشت سرخ شده است را درست مي‌كنند. تفاوت شاخص رمضان در پاكستان با ساير كشورهاي مسلمان اين است كه پاكستاني‌ها تمام دهه سوم ماه رمضان غذاي سحري خود را به مساجد مي‌برند و در خوردن آن با ساير مسلمانان شريك مي‌شوند.
رسم ورود به روزه‌داري در تركيه
تركيه‌اي‌ها هركدام پيش از آمدن ماه رمضان تلاش مي‌كنند تا ورود اين ماه را به بقيه مسلمانان نويد دهند. چراغاني خيابان‌ها، نصب تابلوهاي رنگي و آذين‌بندي مساجد تركيه پيش از ماه رمضان در حقيقت مژده‌اي است كه مسلمانان در اين كشور به يكديگر مي‌دهند. ترك‌ها معتقدند رمضان ماه وفور نعمت است و اعتقاد دارند چون اين ماه، ماه خود خداست نمي‌گذارد در اين ماه بر بندگانش از هر لحاظ سخت بگذرد. به دليل همين اعتقادات قوي در بين مسلمانان ترك است كه اگر در بدترين شرايط اقتصادي باشند باز هم مراسم‌هاي انعام و افطاري را برگزار مي‌كنند. چوربا از خانواده‌هاي آش و سوپ پرطرفدارترين خوراكي ماه رمضان است كه مصرف آن در بين ترك‌ها بسيار رواج دارد. زيتون، پنير، خرما، باقلوا و ساير سوپ‌ها جزو خوراكي‌هاي معمول در وعده افطار هستند. سحرخوانان در تركيه هم حضوري پررنگ دارند و مطابق سنت ديرينه وظيفه آنها بيدار كردن مسلمانان براي سحري خوردن است، با اين تفاوت كه سحري‌خوانان ترك پيش از اذان آواز مي‌خوانند و بعد از اذان صبح با قرائت قرآن به مردم مي‌گويند كه اذان گفته شده است و دست از سحري خوردن بكشند.
نجف و كربلا شب قدر
ميزبان زائران عراقي
«طبل زنان» در عراق از ديرباز عهده‌دار بيدار كردن مردم براي سحري و خبردار شدنشان از زمان افطار هستند. عراقي‌ها بر اساس خصلت گرم و مناعت طبعشان حتي در سحري دادن هم دست و دلباز هستند، دقيقاً به همين دليل است كه امكان ندارد شما در عراق باشيد و زمان سحري خانواده‌هايي را با سيني مملو از غذا و در حال حركت به سمت مسجد نبينيد. اين سنت ديرينه غذا ريختن در سيني و به مسجد بردن در زمان افطاري هم اجرا مي‌شود. سوپ، نان، گوشت، باقلوا، زولبيا و خرما از جمله غذاهايي است كه در ماه رمضان در بين عراقي‌ها بيشتر مصرف مي‌شود. شب قدر از نظر عراقي‌ها شب زيارت امام حسين (ع) است؛ عراقي‌ها تلاش مي‌كنند از هرجاي اين كشور راهي شوند تا شب قدر در كنار بارگاه امام حسين (ع) باشند. نجف اشرف هم شهر ديگر اين كشور است كه شلوغي خاصي دارد و ميزبان زائران از ساير كشورها نيز است.
