ايران با توليد 21 هزار و 138 مقاله، به جمع 20كشور توليدكننده برتر علم جهان پيوست. اين در حالي است كه اسامي كشورهاي چين، هندوستان، برزيل و روسيه كه از اعضاي گروه بريكس هستند به همراه كشورمان در ميان 20 كشور برتر توليدكننده علم در جهان به چشم مي‌خورد و اين مسئله احتمال آغاز همكاري علمي ايران با كشورهاي عضو بريكس را تقويت مي‌كند.
شايد توصيف جعفر مهراد، رئيس مركز منطقه‌اي اطلاع‌رساني علوم و فناوري و پايگاه استنادي علوم جهان اسلام (ISC) از روند توسعه علمي كشورمان گويا‌تر از هر گزارش ديگري باشد: «از ابتداي پيروزي انقلاب اسلامي تا به حال توسعه تحقيقات علمي در دانشگاه‌ها و مراكز پژوهشي كشور به يك سياست مؤثر علمي تبديل شده است؛ در پرتو سياستگذاري‌هاي علمي و تحقيقاتي و با توجه به اسناد بالادستي مانند سند چشم‌انداز ايران، نقشه جامع علمي كشور، قانون تأسيس وزارت علوم، تحقيقات و فناوري و قانون برنامه پنج ساله پنجم، مقرر است ايران مقام اول علم و فناوري را در منطقه (جنوب غرب آسيا) به دست آورد. گرچه چندين سال است كه دانشگاه‌ها و مراكز تحقيقاتي كشور در تحريم به سر مي‌برند و آثار منفي تحريم قدرت‌هاي بزرگ در اين عرصه نيز نمايان است اما با اين وجود استادان و پژوهشگران كوشيده‌اند به سهم خود توسعه علمي را در عرصه‌هاي مختلف مانند فناوري نانو، هوا فضا، فناوري‌هاي نوين، زيست فناوري، انرژي‌هاي نو و بسياري از رشته‌هاي ديگر به ارمغان آورند.
رقابت نفسگير ايران و تركيه
وي با بيان اينكه بيشترين موفقيت‌هايي كه دانشگاه‌ها و مراكز تحقيقاتي در راستاي اسناد بالادستي به دست آورده‌اند، توليد علم در قالب انتشار مقاله‌هاي تحقيقاتي در نشريات معتبر بين‌المللي بوده است، اظهار داشت: از سال 2007 ميلادي - 1386 شمسي - آمار توليد علم ايران از 10هزار عبور كرده و در همين سال به 13هزار‌و378 مقاله بالغ شده است.
اين روند همچنان و به طور پيوسته رو به رشد بوده به طوري كه در سال 2008 ميزان توليدات علمي ايران به 17هزار و 285 مدرك در پايگاه تامسون رويترز رسيد.
مهراد با بيان اينكه توليدات تركيه در همين بازه زماني از سال 2013 ميلادي 22766 مدرك است، گفت: ايران با توليد 21هزار و 138 مقاله جايگاه بيستم توليد علم جهان را به خود اختصاص داده است و تركيه نيز رتبه 18 جهان را در اختيار دارد. اين دو كشور به ترتيب 46/1 درصد و 57/1 درصد از كل توليد مقالات دنيا را به خود اختصاص داده‌اند؛ اين در حالي است كه ايالات متحده امريكا در همين مدت 396 هزار و 821 مقاله در ISI به ثبت رسانيده است. اين كشور 38/27 درصد از كل توليد علم جهان را در اختيار دارد.
رئيس مركز منطقه‌اي اطلاع رساني علوم‌و‌فناوري اظهار داشت: جمهوري خلق چين، انگلستان، آلمان و ژاپن به ترتيب با توليد 203هزار‌و414 مقاله (14درصد از كل توليد علم جهان)، 97هزار‌و310 مقاله (7/6 درصد از كل توليد علم جهان)، 94 هزار و 811 (54/6 درصد از كل توليد علم جهان) و 72 هزار و 593 مقاله (5 درصد از كل توليد علم جهان) رتبه‌هاي دوم تا پنجم توليد علم دنيا را در اختيار دارند.
مهراد خاطرنشان كرد: بدين ترتيب از امريكاي شمالي كشورهاي امريكا و كانادا با رتبه‌هاي يك و 7، از قاره آسيا كشورهاي چين، ژاپن، هندوستان، كره جنوبي، تايوان، تركيه و ايران با رتبه‌هاي 2، 5، 11، 12، 15، 18 و 20، از قاره اروپا كشورهاي انگلستان، آلمان، فرانسه، ايتاليا، اسپانيا، هلند، سوئيس، روسيه و سوئد با رتبه‌هاي 3، 4، 6، 8، 10، 13، 16، 17 و 19، از قاره اقيانوسيه استراليا با رتبه 9 و از قاره امريكاي جنوبي برزيل با رتبه 14، 20 كشور ممتاز جهان از نظر توليد علم در پايگاه استنادي تامسون رويترز به حساب مي‌آيند.
آيا تحقق ديپلماسي علم و فناوري
از بريكس مي‌گذرد؟
با دقت به اسامي 20 كشور توليدكننده برتر علم جهان مشاهده مي‌كنيم كه كشورهاي چين، هندوستان، برزيل و روسيه از گروه كشورهايي هستند كه با افزوده شدن آفريقاي جنوبي به آن گروه، كشورهاي بريكس را تشكيل مي‌دهند. هرچند كه آفريقاي جنوبي جزو 20 كشور برتر توليد علم نيست اما اين گروه، نظام اقتصادي و نيز رتبه‌بندي دانشگاهي مشتركي را ايجاد كرده‌اند كه مبناي آن شناخت اولويت‌ها، پيشرفت‌ها و شكاف‌هاي احتمالي در تحقيقات علمي است. از آنجا كه جمهوري اسلامي ايران از نظر سطح علم و فناوري در بسياري از موارد شبيه به گروه كشورهاي بريكس عمل مي‌كند، حضور چهار كشور از پنج كشور اين گروه در بين كشورهاي توليدكننده علم برتر جهان، ايجاب مي‌كند كه جمهوري اسلامي ايران با حفظ مصالح علمي و فناوري كشور با گروه ياد شده همكاري كند.
گفتني است بريكس (BRICS) نام گروهي متشكل از قدرت‌هاي اقتصادي نوظهور است كه از به هم پيوستن حروف اول نام انگليسي كشورهاي عضو برزيل، روسيه، هند، چين و آفريقاي جنوبي تشكيل شده‌است. در ابتدا نام اين گروه بريك نام داشت اما پس از پيوستن آفريقاي جنوبي به بريكس تغيير نام يافت. هرچند اعضاي گروه بريكس همگي به غير از روسيه در رده كشورهاي در حال توسعه يا اقتصادهاي در حال ظهور هستند اما عموماً به واسطه اقتصادهايي با رشد پرشتاب و فراگير و نفوذ تأثيرگذار بر امور جهاني و منطقه‌اي از ديگر كشورها متمايز مي‌شوند. بريكس نمايانگر نيمي از جمعيت جهان است و ۲۸ درصد قدرت اقتصادي دنيا را در اختيار دارد. در سال ۲۰۱۲ تركيب‌بندي اسمي توليد ناخالص داخلي اين گروه، 6/13 تريليون دلار امريكا است. پيش از اين مهر ماه گذشته ايران براي همكاري با اين گروه در حوزه‌هاي اقتصادي اعلام آمادگي كرده بود.
