جوان آنلاین: نگهداری حیوانات خانگی موضوع تازه‌ای نیست و همیشه در زندگی انسان‌ها دیده شده و می‌شود. به خصوص در زندگی بدوی انسان‌ها و در زندگی روستاییان. اما با این تفاوت که هدف از نگهداری حیوانات بهره‌مند‌شدن از آنها برای تکامل زندگی بشر بود، مانند نگهداری مرغ، خروس، گاو، شتر و گوسفند برای استفاده از مواد غذایی تخم مرغ، لبنیات یا اسب و الاغ برای باربری. حتی سگ برای گله‌داری. به همین دلیل این حیوانات اهلی و خانگی محسوب می‌شدند. اما نگاه امروز تفاوت پیدا کرده است. نگهداری حیوانات در خانه‌هایی بدون کمترین امکانات مانند آپارتمان که نه فایده‌ای برای حیوان دارد و نه برای انسان، جای سؤال و بس تأمل دارد. به گفته دکتر سمیه سرافراز، جامعه شناس این تغییر نگاه انسان به نگهداری حیوانات از گذشته تا امروز، تحت تأثیر عوامل فرهنگی، اجتماعی و علمی از جمله تغییر شکل زندگی از روستایی به شهری بوده است. به موازات این تغییر شکل باید محتوا‌های آن نیز تغییر می‌کرد، اما همزمان با این اتفاقات، رسانه‌ها هم بیکار نبودند و تمام تلاششان برای تغییر سبک زندگی بود. وی در این گفتگو برای حل این مشکل معتقد است نمی‌توان خانواده و جامعه را از این دسته موضوعات و مشابه آن نهی کرد و عامل بازدارنده بود. بلکه باید با عوامل جهت دهنده، به طور مستمر آگاهی داد تا مشکلات و موانع آن حل شود. متن زیر حاصل گفت‌و‌گوی «جوان» با این جامعه‌شناس است که می‌خوانید.
به نظر شما، چه عواملی باعث افزایش علاقه به نگهداری حیوانات خانگی شده است؟
لزوماً داشتن حیوان خانگی امری قبیح نیست، اما نوع حیوان، نگهداری از حیوانات، مقایسه مضرات و سود‌های آن مهم است. علاقه به داشتن حیوانات خانگی همانگونه که می‌دانیم در بشر فطری بوده، اما شکل و علت آن متفاوت شده است. در گذشته علاقه به حیوانات به عنوان مکمل زندگی بشر، توسعه دهنده راه زندگی و تسهیل کننده درخواست‌ها و نیاز‌های بشر بوده است، اما امروز در فضا‌های کوچکتر و منازل بدون حیاط، حتی شکل علاقه تغییر کرده است. تنهایی که یکی از عوامل آن تغییر روند زندگی بشر و تغییر تعهدات بشر نسبت به هم است، باعث شده تا انسان‌ها برای رفع این نیاز خود به حیوانات خانگی روی آورند. البته بخشی از آن هم برمی‌گردد به تحمل نکردن زندگی در کنار یک انسان دیگر که نیاز به تعهدات بالاتر، صبر و اغماض بیشتر و دلبستگی‌های عمیق‌تر دارد.
آیا نگهداری از حیوانات خانگی می‌تواند منجر به بروز مشکلات روانی مانند افسردگی یا اضطراب شود؟
ما نباید به موضوعات، مطلقاً منفی یا مثبت نگاه کنیم. طبیعت شامل گیاهان و حیوانات است، پس نمی‌توان آن را از زندگی خود جدا کرد. حتی خیلی اوقات وجود حیوان خانگی باعث کاهش افسردگی می‌شود. آبزیان، ماهی‌ها، پرندگان، حتی سنجاب و خرگوش حیوانات خانگی محسوب می‌شوند ولی می‌باید میزان آگاهی عمومی را افزایش داد. برای بسیاری از پرندگان زیبا مثل بلبل محیط نگهداری مهم است. در خانه‌های امروز که حیاط و تراس‌های بزرگ وجود ندارند باید نحوه نگهداری آنها را آموزش داد. به طور کلی نهی مداوم خانواده و جامعه از همه چیز، عامل بازدارنده نیست. تنها عامل جهت‌دهنده درباره موضوع حیوانات خانگی، آگاهی مستمر از سوی دامپزشکان و حتی محیط بانان و متخصصان در حوزه محیط‌زیست و جانور‌شناسی است که باید انجام شود.
چگونه نگهداری از حیوانات خانگی می‌تواند بر روابط خانوادگی و اجتماعی افراد تأثیر بگذارد؟ آیا ممکن است این امر منجر به کاهش تمایل به فرزندآوری شود؟
نمی‌توان این موضوع را به فرزندآوری ارتباط داد. کسی که تصمیمش را برای آوردن فرزند گرفته باشد، حتی بدون حیوانات خانگی بر این تصمیم می‌ماند، مگر موضوعی دیگر که ممکن است زمان آن را به تعویق بیندازد. نوع نگرش یک زوج، از طرفی مجموعه خانواده‌های آن زوج نسبت به نگهداری از حیوانات خانگی بسیار مهم است. بعضی از خانواده‌ها حیوانات خانگی را خلاصه در سگ و گربه می‌دادند و اشکالی هم در آن نمی‌بینند. بعضی از خانواده‌ها حیوانات خانگی را دوست دارند، اما سگ و گربه را دوست ندارند، به خصوص سگ، چون از نظر شرعی نجس محسوب می‌شود. آنها پرندگان، ماهی، مرغ و خروس را دوست دارند. نگاه‌ها و نگرش‌های مذهبی و غیر مذهبی، در آوردن حیوانات خانگی که شکل آن از حیوانات اهلی مثل مرغ، خروس، اسب، اردک، گوسفند و بز به آوردن سگ، گربه، خرگوش و مار تغییر کرده است که می‌تواند شکل روابط خانوادگی را متأثر کند.
آیا نگهداری از حیوانات خانگی در محیط‌های آپارتمانی می‌تواند برای آنها مضر باشد؟ چه مشکلاتی ممکن است برای حیوان و صاحب آن ایجاد شود؟
در اغلب موارد به خاطر فضای کوچک آپارتمان‌ها، هم حیوانات آزار می‌بینند هم همسایگان، اما در بعضی موارد که آپارتمان‌ها از نظر فضا بسیار وسیع هستند و صاحبان متمولی دارند به گونه‌ای که برای حیوانات خانگی پرستار و دامپزشک مخصوص می‌آورند شرایط فرق می‌کند. جدای از تأکیدات شرعی، اما به لحاظ اجتماعی نگهداری از حیوانات در آپارتمان با چالش‌هایی مانند فضای محدود، قوانین ساختمان، مسائل بهداشتی و سر‌و‌صدا همراه است. برای موفقیت در این امر، صاحبان باید قوانین را رعایت کرده و نیاز‌های حیوانات خود را به دقت تأمین کنند، تا از بروز مشکلات جلوگیری کنند. از طرفی باید قوانین مربوط به آپارتمان و همسایگان نیز رعایت شود.
در بعضی موارد، افراد برای نگهداری از حیوانات آنها را عقیم می‌کنند. این رفتار چه چالش‌های اخلاقی را به همراه دارد؟ آیا نقض حقوق حیوانات محسوب نمی‌شود؟
به طور یقین، حیوانات حق حیات و زندگی دارند و این امر از نظر شرعی و انسانی صحیح نیست. خودخواهی محض است، مگر در مواردی که تعداد حیوانات خاص در مکان‌های خاص باعث تخریب محیط‌زیست شده است. به طور کلی عقیم کردن حیوانات با چالش‌های مانند عوارض جسمی و رفتاری، مسائل اخلاقی برای حیوان روبه‌رو است که باید صاحبان نسبت به این عواقب آگاهی لازم را به دست آورند.
به نظر شما، صنعت پرورش و بازار فروش حیوانات خانگی، تحت‌تأثیر منافع مالی، می‌تواند روی رفتار اجتماعی انسان‌ها نسبت به حیوانات تأثیری داشته باشد؟
قطعاً در هر صنعتی منافع مادی و سوداگرانه باعث می‌شود همه چیز تحت‌تأثیر و تغییرات شگرف و ذائقه جامعه قرار گیرد. این موضوع می‌تواند منجر به سوءاستفاده از حیوانات و ذبح حقوق آنها، پرورش نژاد‌های خاص به منظور سودآوری بیشتر و نادیده گرفتن نیاز‌های واقعی آنها شود. در نتیجه باعث رفتار‌های غیر انسانی نسبت به حیوانات شده و بر نگرش عمومی نسبت به آنها تأثیر منفی می‌گذارد.
ترویج فرهنگ نگهداری از حیوانات خانگی ممکن است موجب کاهش جمعیت انسانی شود؟ این موضوع چه پیامد‌هایی برای جامعه دارد؟
نمی‌توان به طور قطع چنین حکمی صادر کرد. تأثیر رسانه در تغییر توقعات مردم از زندگی، تغییر مسیر خانواده‌ها، پایین آمدن سطح تعهدات انسانی، میزان تنهایی بشر را افزایش داده است. این موضوع و بسیاری از موضوعات اجتماعی دیگر در هم تنیده شده و بسیاری از این عوامل در کنار هم، می‌تواند موکول به ایجاد جریانی در جامعه شود و آن را ملتهب کند.
