جوان آنلاین: میراث فرهنگی هر کشور شناسنامه آن برای معرفی به دیگر ملل به شمار می‌آید و در این میان آثار و بنا‌های تاریخی بیانگر هویت تاریخی یک ملت هستند که نه تنها برای بازدید و گردشگری کاربرد دارند بلکه محل مناسبی برای حفاظت و حراست علمی از نفایس بی‌بدیل هنری و اسناد، مدارک و اشیای علمی و فرهنگی گذشتگان و نیاکان به شمار می‌آیند. با این حال طی دهه‌های اخیر و به دلایل مختلف از جمله مشخص نبودن متولیان، کمبود بودجه و انتقال بنا‌های تاریخی به سازمان‌ها و نهادها، این آثار صدمات زیادی دیده و برخی از آنها تخریب شده‌اند. اتفاقی که حالا وزارت میراث فرهنگی و گردشگری کشور هم بر آن اذعان داشته و به دنبال راهکاری برای حفظات از این بناهاست.
براساس بند۱۲ ماده ۳ اساسنامه وزارت گردشگری و میراث فرهنگی کشور مصوب مجلس شورای اسلامی، یکی از وظایف این وزارتخانه تعیین حریم بناها، مجموعه‌ها، محوطه‌ها و تپه‌های تاریخی ثبت شده و ضوابط خاص معماری و طراحی داخل حریم است. با اینکه موضوع تعیین حریم آثار تاریخی از موارد بسیار مهم و حساس در ارتباط با تمامی بنا‌های تاریخی است، اما در مورد آثار ثبت شده در یونسکو اهمیت بیشتری دارد. مالکیت، ثبت‌ملی و بهره‌برداری از بنا‌هایی که میراث ملی محسوب می‌شوند، موضوعی است که مورد بحث و مناقشه سازمان میراث فرهنگی با نهاد‌های قضایی و دیگر دستگاه‌هایی بوده و هست که مالکیت برخی از بنا‌های تاریخی را دارند. سازمان اوقاف، بنیاد مستضعفان و برخی وزارتخانه‌ها از جمله این نهادها به شمار می‌آیند. در این میان مالکان خصوصی برخی از این بناها هم درباره نحوه بهره‌برداری و حفظ این آثار تاریخی دچار چالش هستند.
تعیین حریم برای حفاظت و نگهداری از بنا‌های تاریخی به ویژه بنا‌هایی که ثبت جهانی شده و از ارزش بسیار بالایی برخوردارند، اهمیت زیادی دارد. با این حال، حفاظت و نگهداری از میراث فرهنگی در ایران با چالش‌های زیادی مواجه است که مشخص نبودن متولیان امر و کمبود اعتبار از مهم‌ترین عوامل در مسیر از بین رفتن این آثار است.
وزارت تنها مانده
به نظر می‌رسد، وزارت میراث فرهنگی در نگهداشت بناها، محوطه‌های تاریخی و میراث ملی کشور، در میان ده‌ها نهاد که اختیارات بیشتری برای تصاحب میراث فرهنگی و تاریخی کشور دارند، تنها مانده و پای میز چانه‌زنی برای کوتاه کردن دست صاحبان منافع، قدرتی برای اعمال زور و نظر ندارد. همین چند ماه پیش بود که وزیر سابق میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اعلام کرد: «در حال حاضر بنا‌های تاریخی ما به دلیل رسیدگی نکردن و اعتبار لازم در حال از بین رفتن هستند.»
البته سیدعزت الله‌ضرغامی در توضیح این حرفش گفت: «کسانی که احساس می‌کنند که مواریث تاریخی در حال هزینه شدن هستند، در نظر داشته باشند که در حال حاضر بنا‌های تاریخی ما به دلیل رسیدگی نکردن و اعتبار لازم در حال از بین رفتن هستند که با سیاست وزارت در حوزه واگذاری آنها به بخش خصوصی، می‌توان از روند فرسودگی و از بین رفتن مواریث تاریخی جلوگیری کرد. گفت: هتل بوتیک سرخه‌ای نمونه موفق مشارکت مردم در مرمت، حفظ و مدیریت بنا‌های تاریخی با کاربری‌های جدید است که از مهم‌ترین سیاست‌های این وزارت محسوب می‌شود و به شکل عالی محقق شده است.»
دکتر مریم موسوی، کارشناس حوزه میراث فرهنگی می‌گوید: «صنعت گردشگری در راستای حمایت از میراث فرهنگی کشور شکل گرفته است. اگر گردشگری موجب حفاظت و مرمت میراث فرهنگی شود، مجاز و پسندیده است و اگر موجب تخریب آن شود جایز نیست. گردشگری به سازمان میراث فرهنگی الحاق شد که حامی و موجب اعتلای آن شود، نه اینکه موجبات تخریب آن را فراهم کند.» او ادامه می‌دهد: «سال‌هاست شاهد تخریب‌های مختلف بنا‌های تاریخی هستیم. از یادگاری نوشتن بر دیوار بناها تا حکاکی روی آثار مهم تاریخی که هر‌کدام به نوعی نشان از مراقبت ناکافی مسئولان دارد. همچنین هر بار در تعطیلات و افزایش سفر‌ها و گردشگری‌ها، لازم است تا در رابطه با محافظت از محیط پیرامون برای مردم فرهنگ‌سازی جدی صورت گیرد؛ از اهمیت به طبیعت تا بناها و مکان‌های تاریخی که بخشی از هویت جمعی تلقی می‌شوند.»
مراقبت از تاریخ استان‌ها
در آذربایجان‌غربی وضع بنا‌های تاریخی مثل دیگر نقاط کشور خوب نیست و بنا بر اعلام اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی این استان، تعدادی از بناها که در مالکیت دستگاه‌های اجرایی قرار داشته، در کمال تأسف مورد بی‌توجهی قرارگرفته‌اند و نسبت به آنها کم‌کاری شده و بسیاری از بنا‌های باارزش استان در حال تخریب هستند.
در همین راستا مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان‌غربی با بیان اینکه این استان هزارو۸۰۹ اثر ثبت ملی و جاذبه‌های طبیعی بکر دارد و باید در تقویت زیرساخت‌ها و معرفی داشته‌ها برای جذب گردشگر تلاش مضاعفی داشته باشیم و باید عقب‌ماندگی ساختاری خود را در این زمینه جبران کنیم، می‌گوید: «۸۰پروژه مرمتی، فنی و عمرانی در سطح استان در حال اجراست. اعتبار این اداره‌کل در سال ۱۴۰۲ به نسبت سال ۱۴۰۰ در تخصیص رشد پنج‌برابری داشته است و با حمایت‌های استاندار ۸۰میلیاردتومان پول نقد برای اجرای پروژه‌های عمرانی، مرمتی و فنی اختصاص یافته است.»
مرتضی صفری، با ابراز تأسف برای از بین رفتن تعدادی از خانه‌های قدیمی ارومیه در سالیان گذشته ادامه می‌دهد: «یکی از اولویت‌های این اداره‌کل، حفاظت از این اندک خانه‌های تاریخی شهر بوده و طرح مطالعه ویژه بافت تاریخی ارومیه به عنوان اولین استان در سطح کشور به انجام رسیده که نقش مهمی در حفظ بنا‌های تاریخی ارومیه و خانه‌های باارزش آن خواهد داشت.»
به گفته این مسئول، تعدادی از بنا‌های تاریخی استان در مالکیت دستگاه‌های اجرایی قرار داشته و طبق قانون دستگاه‌های متولی وظیفه مرمت و نگهداری از بنا‌های تاریخی را برعهده دارد، اما آنها بدون هیچ هزینه‌ای این ساختمان‌ها را رها کردند و موجب تخریب آنها شده‌اند. برای حفاظت آنها، یکی از برنامه‌های این است مالکیت یا حق بهره‌برداری از آنها به اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی واگذار شود تا با عزم جهادی بتوانیم آن بناها را مرمت و حفاظت کرده و برای آن بناها کاربری فرهنگی و گردشگری مناسب تعریف کنیم.»
این مسئول با اشاره به مرمت مسجد جامع ارومیه تأکید می‌کند: «در سال ۲۰۲۵ پرونده مساجد جامع کشور برای ثبت جهانی در یونسکو مطرح خواهد شد که باید همگی تلاش کنیم تا اقدامات مرمتی و ساماندهی این مسجد انجام شود و مسجد جامع ارومیه نیز در فهرست آثار جهانی یونسکو قرار بگیرد و برای این امر نیاز است شکل تاریخی مسجد به طور کامل احیا شود. فاز اول ساماندهی مسجد جامع ارومیه با همکاری شهرداری با اعتباری بالغ بر۴/ ۵میلیاردتومان اعتبار انجام شده و طرح احیای مسجد جامع ارومیه نیز با همکاری دانشکده معماری دانشگاه ارومیه آماده شده و امسال نیز ۱۰میلیاردتومان برای این پروژه اختصاص یافته است.»
