فریدون حسن
جوان آنلاین: شاید آن روزی که سردار نصرالله‌خان پاکستانی در سال ۱۹۵۸ برای اولین بار والیبالیست‌های ایران را در قالب تیم ملی کنار هم قرار داد، تصورش را هم نمی‌کرد که ایران نیم قرن بعد یکی از برترین تیم‌های والیبال جهان شود، هر چند شروع کار والیبال ایران چندان قابل توجه و تأمل نبود و ایران حتی در مصاف با تیم‌های قاره کهن هم حرف چندانی برای گفتن نداشت، اما والیبال به عنوان یک ورزش پرهیجان و پرهوادار کم‌کم در بین جوانان جای خود را باز کرد، به خصوص اینکه ورزش ارزانی محسوب می‌شد و به آسانی می‌توانست در کنار فوتبال خیابانی که آن سال‌ها یک تنه بار اوقات فراغت نوجوانان و جوانان را به دوش می‌کشید، قرار گیرد.
به رغم این ظرفیت بزرگ بحث تیم ملی کاملاً متفاوت بود. ایران بعد از نصرالله خان پاکستانی چند سالی را با سرمربیان وطنی سر کرد، اما در دهه ۷۰ میلادی دوباره رو به مربیان خارجی آورد. میروسلاو ایم از چکسلواکی، کوراوای ژاپنی و پارک سونگ کره‌ای مربیانی بودند که از سال ۱۹۷۰ تا ۱۹۷۹ طی یک دهه هدایت تیم ملی والیبال ایران را بر عهده گرفتند، اما باز هم نتوانستند کار خاصی انجام دهند و وقفه ۱۰ ساله در حضور مربیان خارجی ایجاد شد.
والیبال طی دهه ۸۰ میلادی در افول کامل بود تا اینکه با آغاز دهه ۹۰ میلادی و همزمان با آغاز رشد و شکوفایی ورزش کشور از اوایل این دهه باز هم بحث بکارگیری مربیان خارجی مطرح شد. بوکا نیکوفس از لتونی، ماتسوموتو ژاپنی، پارک کی‌وون از کره‌جنوبی و کیاچ و گاییچ از صربستان مردانی بودند که از سال ۱۹۹۱ تا سال ۲۰۰۸ هدایت تیم ملی ایران را بر عهده داشتند که در میان تمام آن‌ها تنها پارک کره‌ای بود که توانست تحولی اساسی در والیبال ملی ایران ایجاد کند، با وجود این والیبال ایران مسیر پیشرفت و ترقی خود را از سال ۲۰۱۱ و با ورود خولیو ولاسکو به ایران آغاز کرد؛ مردی که به جرئت می‌توان گفت برترین مربی خارجی تاریخ ورزش ایران است؛ مردی که پنج مربی بعدی ایران وامدار تلاش‌ها و کار زیربنایی نزدیک به سه سال او بودند و به نوعی ثمره کار او را چیدند.
آنچه در پی می‌آید بررسی کوتاه کارنامه شش مربی خارجی تیم ملی والیبال ایران طی یک دهه گذشته است؛ مربیانی که والیبال ایران با آن‌ها در سطح اول جهان و المپیک حاضر شد و نشان داد این رشته به شرط توجه و سرمایه‌گذاری درست می‌تواند شانه‌به‌شانه قدرت‌های والیبال جهان پیش برود؛ مربیانی که می‌توان آن‌ها را به دو گروه تقسیم کرد؛ گروهی که سردمدارشان ولاسکو بود، روز‌های خوبی را پشت سرگذاشتند و سه نفری که هر چه از دوران ولاسکو فاصله گرفتند، کارشان سخت‌تر شد.
«ولاسکو» محبوب و موفق
شیوا نوروزی
تا قبل از آمدن او، چند مربی خارجی روی نیمکت تیم‌ملی ایران نشسته بودند، اما با نتایجی که خولیو ولاسکو به همراه بلندقامتان ما گرفت، به موفق‌ترین و محبوب‌ترین مربی خارجی والیبال کشورمان تبدیل شد. مربی آرژانتینی با آمدنش به ایران، والیبال‌مان را حسابی متحول کرد و به سطح اول جهان رساند. درست از آن زمان بود که قدرت‌های برتر جهان، از تیم والیبال ما ترسیدند و برای شکست ایران نقشه می‌کشیدند و برنامه‌ریزی می‌کردند. سیر صعودی والیبال ملی از همان سال ۲۰۱۱ و شروع کار ولاسکو آغاز شد. مغز متفکر تیم‌ملی کاری کرد که بازیکنان جوان بدون ترس مقابل برترین‌های دنیا قدعلم کنند و ستاره شدند. ایستادن بر بام آسیا سال‌ها رؤیایی دست‌نیافتنی برای‌مان بود که شاگردان ولاسکو آن را به واقعیت تبدیل کردند. در رقابت‌های قهرمانی آسیا ۲۰۱۱ با ۹ پیروزی متوالی و شکست چین در فینال، والیبال ایران برای نخستین‌بار ایستادن روی سکوی قهرمانی قاره‌کهن را تجربه کرد. ملی‌پوشان با انگیزه و روحیه مضاعف به مسیر رشد و ترقی ادامه دادند و باور پیروزی و درخشش در آن‌ها متبلور شد. رقابت‌های قهرمانی آسیا ۲۰۱۳ ثابت کرد موفقیت‌های والیبال ایران اتفاقی نبوده است؛ ملی‌پوشان با هشت پیروزی شیرین و از همه مهم‌تر با عبور از سد ژاپن و کره‌جنوبی، برای دومین‌بار متوالی طلای آسیا را به گردن آویختند و دبل قهرمانی کردند. دیگر دستاورد ارزشمندی که با آمدن ولاسکو به آن دست یافتیم، صعود به لیگ ملت‌ها بود؛ رقابت‌هایی که با حضور قدرت‌های جهانی برگزار می‌شد و پیوستن ایران به جمع آن‌ها غیرممکن به نظر می‌رسید، ولی در سال ۲۰۱۳ والیبال ایران یکی از تیم‌های حاضر در مرحله نهایی لیگ جهانی بود و به عنوان تیم تازه‌وارد حرف‌های زیادی برای گفتن داشت. پیروزی سخت، اما دلچسب و تاریخی مقابل تیم صربستان مدعی اولین شگفتی تیم ما بود. برد شیرین برابر ایتالیا آن هم در خاک این کشور اوج هنرنمایی شاگردان ولاسکو بود و پس از آن کوبا و آلمان نیز مقابل ما زانو زدند. کسب رتبه نهم در اولین میدان لیگ‌جهانی عملکردی خوب برای تیم‌ملی محسوب می‌شد. حضور در مسابقات قهرمان قهرمانان ۲۰۱۳ به عنوان نماینده آسیا، افتخار دیگری بود که برای ایران به دست آمد. تیم ما با سه برد و دو باخت در حضور بهترین‌های قاره‌ها مقام چهارم را به دست آورد. عدم‌صعود به المپیک لندن، بزرگ‌ترین ناکامی دوران حضور ولاسکو بود. پس از آن بود که ولاسکو ترجیح داد دوباره به والیبال آرژانتین بازگردد و با خاطراتی خوش از تیم‌ملی کشورمان جدا شد.
مسئولیت سخت «کواچ»
پذیرفتن مسئولیت تیم‌ملی ایران و قبول جانشینی ولاسکو، ریسک بزرگی بود و هر مربی‌ای حاضر به قبول این ریسک نمی‌شد. مدیران وقت فدراسیون والیبال پس از مذاکره با گزینه‌های مختلف، با اسلوبودان کواچ به توافق رسیدند. کواچ در آن زمان ۳۹ ساله بود و نسبت به ولاسکو تجربه کمتری داشت. کاپیتان سابق صربستان قهرمانی المپیک سیدنی را تجربه کرده بود و به خاطر بازی در تیم‌های لیگ ایران، آشنایی نسبی با والیبال کشورمان داشت. کار او از ابتدای سال ۱۳۹۳ در تهران شروع شد؛ دو نبرد دوستانه با بلغارستان اولین محک تیم‌ملی با هدایت سرمربی جدید بود. ایران در بازی نخست به بلغارستان باخت و در بازی دوم به پیروزی رسید. کواچ تیم موفق و آماده‌ای را تحویل گرفته بود و انتظار می‌رفت روز‌های خوش گذشته با ولاسکو تکرار شود. همین اتفاق هم افتاد و والیبال ایران در سال ۲۰۱۴ درخشش بسیار خوبی داشت. لیگ جهانی ۲۰۱۴ محک جدی و اساسی برای کادرفنی جدید محسوب می‌شد. تیم کشورمان رقبای قدرتمندی، چون ایتالیا، برزیل و لهستان را در پیش داشت. کسب دو پیروزی مقابل قناری‌ها تاریخی بود، دو برد شیرین در تهران مقابل ایتالیا همه را خوشحال کرد و دوبار نیز تیم لهستان را به زانو درآوردیم. تحمیل شکست به روسیه و حذف این تیم از گردونه رقابت‌ها، نخستین صعود تاریخ والیبال ایران به جمع چهار تیم برتر جهان را در پی داشت. عنوان چهارمی رقابت‌های ۲۰۱۴، بهترین عملکرد تیم‌ملی در ادوار لیگ جهانی بوده است. رقابت‌های قهرمانی جهان ۲۰۱۴ نقطه عطف تیم‌ملی بود؛ تیم ایران با کسب دو برد مهم برابر امریکا و ایتالیا، نخستین صعود به مرحله دوم این رقابت‌ها تجربه کرد. جاه‌طلبی‌های ملی‌پوشان ما با عبور از سد استرالیا، آرژانتین و صربستان ادامه یافت و مقام ششمی جهان برای تیم‌ملی والیبال ایران به ارمغان آمد. صعود ۱۳ پله‌ای در رنکینگ جهانی اتفاقی تاریخی برای‌مان رقم زد و رتبه ششم دنیا در اختیار تیم کشورمان قرار گرفت. کسب اولین طلای بازی‌های آسیایی، کارنامه درخشان اسلوبودان کواچ را تکمیل کرد. تیم‌ملی والیبال یکی از امید‌های کاروان ورزش کشور در بازی‌های اینچئون ۲۰۱۴ محسوب می‌شد. در آن آوردگاه آسیایی تیم‌ملی بی‌دردسر به فینال رسید و ژاپن نیز با قبول شکست ۳ بر یک در فینال حرفی برای گفتن نداشت. قهرمانی در بازی‌های آسیایی یکی از خلأ‌های والیبال ایران را پر کرد، با این حال عملکرد ضعیف در جام‌جهانی ۲۰۱۵ و سقوط چهار پله‌ای در رنکینگ FIVB (رده هشتم) به اخراج زودهنگام کواچ منجر شد؛ تصمیمی عجولانه که گویا بی‌ارتباط با اختلاف برخی بازیکنان با سرمربی صربستانی نبود.
طلسم‌شکنی با «لوزانو»
بعد از برکناری عجولانه کواچ، فدراسیون برای انتخاب سرمربی گزینه‌های زیادی دم‌دست نداشت و عقد قرارداد با رائول لوزانو با مخالفت‌هایی همراه شد. از آنجا که تیم‌ملی روز‌های خوشی را با خولیو ولاسکو پشت سر گذاشته بود، لوزانوی آرژانتینی به امید تکرار آن موفقیت‌ها روی نیمکت تیم کشورمان نشست. او قبل از پذیرفتن این مسئولیت، هدایت یک تیم باشگاهی لهستانی را بر عهده داشت. مهم‌ترین چالش لوزانو در والیبال ایران شکستن طلسم صعود به المپیک بود که موفق به انجام این کار هم شد. ۵۲ سال انتظار برای‌مان کافی بود تا در نهایت با حضور در المپیک ریو ۲۰۱۶ طلسم ناکامی‌مان شکسته شود. مسابقات انتخابی این رویداد بزرگ اهمیت زیادی برای‌مان داشت چراکه همگروهی با لهستان، ژاپن، فرانسه، چین، ونزوئلا، استرالیا و کانادا کارمان را سخت کرده بود. بعد از دو برد مقابل استرالیا و کانادا، شاگردان لوزانو به فرانسه قدرتمند باختند و اولین شکست رسمی سرمربی آرژانتینی با ایران به ثبت رسید. ژاپن و چین حریفان آسیایی ما بودند که عملاً در مقابل ایران حرفی برای گفتن نداشتند و شکست را پذیرفتند، منتها اوج درخشش تیم‌ملی با هدایت لوزانو کوتاه‌قامت به زانو درآوردن لهستان صعود کرده بود؛ لهستان که خیالش بابت حضور در المپیک ریو راحت بود، مغرورانه مقابل بلندقامتان ما به میدان رفت و با پیروزی ۳ بر یک برابر این تیم، طلسم نیم‌قرن ناکامی حضور در المپیک شکسته شد. پایان ۵۲ سال حسرت نقطه عطف والیبال ایران به حساب می‌آمد، از این رو حضور قدرتمند در بازی‌های ریو انتظار همگان بود. در المپیک تابستانی آرژانتین، لهستان، کوبا، روسیه و مصر حریفان‌مان بودند. تیم لوزانو در حالی مقابل آلبی‌سلسته به میدان رفت که هدایت تیم حریف را ولاسکوی معروف بر عهده داشت و شناخت کامل او از تیم‌ملی ایران باخت ۳ بر صفر ما را در اولین گام المپیک رقم زد. لهستان زخم‌خورده نیز دومین شکست را به تیم کشورمان تحمیل کرد، اما برد قاطع برابر مصر و کوبا صعودمان به مرحله حذفی را محقق ساخت، اما ملی‌پوشان ایران حریف ایتالیا نشدند و از صعود به جمع چهار تیم برتر بازماندند، با این حال کسب عنوان پنجمی بازی‌های المپیک عملکردی درخشان برای تیم ایران محسوب می‌شد. قرارداد رائوول لوزانو در سال ۲۰۱۷ به پایان رسید و طرفین دیگر تمایلی به همکاری نداشتند، این در حالی بود که انتظار می‌رفت پس از بازی‌های المپیک و عملکرد قابل قبول تیم‌ملی، برای ادامه حضور لوزانو و رسیدن به اهداف بزرگ‌تر تلاش‌هایی صورت بگیرد ولی در نهایت این مربی آرژانتینی نیمکت تیم‌ملی ایران را ترک کرد.
«کولا» یی که دوستش نداشتیم
دنیا حیدری
۱۷ بهمن ۱۳۹۵ بود که هیئت رئیسه فدراسیون والیبال ایگورکولاکوویچ را با اهداف چهار ساله به عنوان سرمربی تیم ملی والیبال ایران معرفی کرد؛ مرد صربستانی که با وجود کسب برنز جام بزرگ قهرمانان جهان ۲۰۱۷، قهرمانی در بازی‌های آسیایی ۲۰۱۸، پنجمی لیگ‌ملت‌های ۲۰۱۹، قهرمانی در رقابت‌های قهرمانی آسیا ۲۰۱۹ و کسب جواز حضور در المپیک توکیو هرگز نتوانست مربی محبوبی در والیبال ایران باشد.
کولاکوویچ به عنوان یک مربی سازنده وارد والیبال ایران شد و بسیاری بر این باور بودند که او می‌تواند راه را برای نسل جدید والیبال ایران باز و بازیکنان جوان را جانشین نفراتی کند که از زمان حضور ولاسکو در والیبال ایران، در ترکیب اصلی تیم ملی حضور داشتند. این انتظار پربیراه هم نبود چراکه کولاکوویچ سازنده نسل طلایی صربستان بود و همین مسئله انتظارات را از او جهت جوان‌گرایی در تیم ملی بالا برده بود، اما با وجود تغییراتی که در زمان کولاکوویچ در تیم ملی ایجاد شد برخی بر این باور بودند که او جوان‌گرایی کرد، ولی تا زمانی که مجبور نشد، از آن‌ها استفاده نکرد! اما برخی دیگر، چون عطایی معتقد بودند عملکرد کولاکوویچ را نباید صفر یا صد دید. کولاکوویچ مربی خوش‌اخلاقی بود و به لحاظ آماری و مدالی هم نتایج قابل قبولی را با ایران به دست آورد، با وجود این، اما هرگز محبوبیتی که باید را در ایران نداشت، حتی در فدراسیون، به طوری که قبل از پایان قراردادش فدراسیون او را با هدف استخدام یک مربی بزرگ برای نتیجه‌گیری در توکیو استخدام کرد، اما شاید اگر کولاکوویچ برکنار نشده بود، تیم ملی می‌توانست نتایجی به مراتب بهتر کسب کند. اولین مدالی که کولاکوویچ برای والیبال ایران به ارمغان آورد، خارج از آسیا کسب شد. برنز به دست آمده در جام بزرگ قهرمانان اولین مدال تاریخ ایران در این رقابت‌ها بود. او همچنین در جام‌جهانی موفق به تکرار بهترین نتیجه ایران در این رقابت‌ها شد و با ایستادن در رده هشتم به کار خود پایان داد، اما بسیاری با تأکید بر اینکه تیم‌ملی زیبا بازی نمی‌کند، دستاورد او را به باد انتقاد گرفتند. همچنین بسیاری مدعی بودند این مربی صربستانی نمی‌تواند در زمان بحران به خوبی تصمیم‌گیری کند.
بعد از لیگ‌ملت‌های ۲۰۱۹ انتقادات از کولاکوویچ اوج گرفت، اما او بر این باور بود که ایران مانند تیم‌هایی، چون لهستان، برزیل و امریکا آنچنان قدرتمند نیست که بتواند با تیم دوم خود به عناوین بزرگ دست یابد یا دست سرمربی در انتخاب و گزینش بازیکنان خیلی باز نیست، اما در نهایت تعویق المپیک توکیو به دلیل کرونا باعث جدایی توافقی او از تیم‌ملی والیبال ایران شد.
«آلکنو» مرد یخی پرمدعا
کسب جواز حضور در المپیک ۲۰۲۰، امید‌های والیبال ایران را برای کسب نتیجه قابل قبول در توکیو افزایش داد، اما لازمه رسیدن به این رؤیا، حضور یک مربی تراز اول روی نیمکت والیبال ایران بود. عدم‌توافق با مربیان نامدار دنیا و همچنین رزومه قابل قبول آلکنو در تیم‌ملی روسیه و همچنین باشگاه زنیت‌کازان مسئولان وقت فدراسیون والیبال ایران را بر آن داشت تا دست روی این گزینه روس بگذارند؛ مربی‌ای که برای عقد قرارداد به ایران نیامد، اما هزینه هنگفتی روی دست فدراسیون والیبال گذاشت و دست آخر نیز نتوانست انتظارات را برآورده کند و پس از ناکامی با این تیم در سی‌ودومین دوره بازی‌های المپیک مدعی شد از لیمو نمیتوان آب گوجه‌فرنگی گرفت و بعداً اظهارنظر جنجالی خود را اینطور توضیح داد که وقتی یک بازیکن نمی‌تواند توپ سرویس را از روی تور رد کند، نمی‌تواند مقابل تیم‌های بزرگ بازی کند.
رقابت‌های المپیک توکیو برای اهالی والیبال یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین رقابت‌هایی بود که در سال ۱۴۰۰ برگزار شد، اما تانک روسی که سوم آذر ماه سال ۱۳۹۹ سکان هدایت والیبال ایران را به دست گرفته بود، نتوانست رؤیای رفتن روی سکو در المپیک توکیو را محقق کند، البته که فدراسیون والیبال همان سال هم در انتخاب سرمربی زمان زیادی را از دست داد و تکلیف نیمکت تیم‌ملی بعد از هفت‌ماه بلاتکلیفی بود که روشن شد، اما باز هم نه با یک تصمیم درست که بتواند موفقیتی با خود در پی داشته باشد. داورزنی، رئیس وقت فدراسیون والیبال بعد از سه سال همکاری، قرارداد با ایگورکولاکوویچ را با این هدف فسخ کرده بود که سراغ گزینه بهتری برود تا والیبال ایران بتواند طعم رفتن روی سکوی المپیک را بچشد. کار آلکنو از لیگ‌ملت‌ها شروع شد؛ رقابت‌هایی که آلکنو مدعی بود محلی برای ارزیابی تیم و بازیکنان برای حضور قدرتمند در المپیک است. کار ایران با دو شکست مقابل ژاپن و روسیه آغاز شد، هر چند در ادامه ایران برابر هلند، کانادا، ایتالیا، بلغارستان و امریکا به برتری دست یافت، اما شکست مقابل تیم‌های صربستان، آلمان، استرالیا، برزیل، اسلوونی، فرانسه، لهستان و آرژانتین باعث شد ایران پایین‌تر از ژاپن و در رده دوازدهم قرار گیرد، آن هم در رقابت‌هایی که اکثر تیم‌ها با نفرات اصلی خود حضور نداشتند. تیم آلکنو المپیک را خوب و با برتری مقابل لهستان (قهرمان‌جهان) و ونزوئلا آغاز کرد، اما در ادامه برابر کانادا، ایتالیا و ژاپن تن به شکست داد تا مربی‌ای که مدعی بود فقط شارلاتان‌ها قول مدال می‌دهند، پایش حتی به یک‌چهارم نهایی المپیک هم باز نشود.
«پائز» دیرهنگام و بی‌فرصت
اوایل اسفند ماه سال گذشته بود که فدراسیون والیبال با از دست دادن زمان زیاد برای انتخاب جایگزین عطایی، با مائویسیو پائز به توافق رسید. مربی فرانسوی- برزیلی که اگر چه رزومه پر و پیمانی نداشت، اما با توجه به حضورش در تیم‌های مطرح جهان می‌توانست گزینه مناسبی برای ایران باشد.
از همان روز نخست کاملاً مشخص بود که کسب سهمیه المپیک پاریس برای تیم‌ملی والیبال ایران به معجزه می‌ماند. با وجود این، اما فدراسیون زمان زیادی را برای انتخاب سرمربی از دست داد و دست آخر هم زمانی به نتیجه رسید که فرصتی برای آماده‌سازی تیم وجود نداشت و به همین دلیل هم ناکامی ایران در لیگ‌ملت‌های والیبال کاملاً قابل پیش‌بینی بود، البته که در برخی بازی‌ها انتظارات از ملی‌پوشان بیشتر بود، اما روی هم رفته پائز زمانی برای انتقال دانش فنی خود به شاگردانش نداشت و در اندک زمانی که در اختیار داشت، تنها می‌توانست روحیه و انگیزه‌های تیم را تقویت کند تا کسب ۹ پیروزی برای رسیدن به پاریس قابل دسترس باشد، با وجود این، اما مهیا نبودن شرایط لازم باعث شد هفته نخست در برزیل با ناکامی به پایان برسد؛ ناکامی‌ای که انتظار می‌رفت در هفته دوم به میزبانی ژاپن تا حدی جبران شود، اما اینطور نشد تا پرونده پائز خیلی زودتر از حد تصور بسته شود، حتی قبل از پایان این دوره از رقابت‌های لیگ‌ملت‌ها. ایران در هفته نخست کار خود را با قبول شکست ۳ بر یک مقابل صربستان آغاز کرد. در ادامه با حساب ۳ بر یک مقابل کوبا، ۳ بر صفر برابر ایتالیا و ۳ بر ۲ در مصاف با آرژانتین تن به شکست داد. هفته دوم نیز با شکست ۳ برصفر مقابل ژاپن آغاز شد. برابر برزیل قدرتمند ایران یک ست گرفت، اما در نهایت ۳ بر یک بازنده میدان بود. مقابل بلغار‌ها نیز ۳ بر ۲ تن به شکست داد تا مسئولان فدراسیون طی اقدامی غیرمنتظره تصمیم به اخراج پائز بگیرند، آن هم قبل از اتمام هفته دوم لیگ‌ملت‌ها؛ تصمیمی که باعث شد عملکرد ایران مقابل ترکیه حتی به مراتب بدتر از مصاف با بلغار‌ها باشد و ایران در سومین بازی خود نیز ۳ بر یک تن به شکست دهد. پائز با هفت شکست از تیم ملی ایران اخراج شد تا حتی لیگ ملت‌ها را هم تمام نکند؛ مردی که نه فرصت داشت و نه بازیکن؛ مربی‌ای که شاید اگر اندکی زمان داشت می‌توانست نتایجی متفاوت کسب کند، اما نه در انتخابش مقوله زمان محاسبه شده بود و نه وقت اخراجش!
