گفت‌وگوی «جوان»‌با فعال حوزه فناوری اطلاعات و یکی از سخنرانان دیدار رهبری با اقشار مختلف زنان

نیاز به هوش مصنوعی ملی داریم

جوان آنلاین: دکتر مینا مهرنوش را به عنوان یکی از داوران مسابقه میدون و یکی از بانوان کارآفرین می‌شناسیم و وقتی خانم مهرنوش در دیدار با رهبری به عنوان یکی از سخنرانان به جایگاه دعوت شدند، حدس می‌زدم صحبت‌هایش در حوزه کارآفرینی و مشکلاتی باشد که بر سر راه کارآفرینان زن وجود دارد، اما محور اصلی صحبت‌های دکتر مهرنوش هوش مصنوعی بود. دستاورد تازه‌ای که این روز‌ها به مشاوری ویژه به خصوص برای زنان، نوجوانان و جوانان تبدیل‌شده و هر چه می‌خواهند بدانند را از او می‌پرسند. قسمت چالش‌برانگیز ماجرا اینجاست که این هوش مصنوعی در فضایی خارج از جامعه ما یادگیری شده و پاسخ‌هایش با فضای اجتماعی و فرهنگی جامعه ما همخوانی ندارد! ماجرا به گونه‌ای است که حتی ممکن است رفته‌رفته شاهد بروز نوعی نفوذ بی‌سر و صدا و نوعی استعمار ذهنی باشیم. راهکار مواجهه با این چالش، اما تولید هوش مصنوعی بومی خودمان است؛ موضوعی که از نگاه مهرنوش شدنی است و توانایی‌اش در متخصصان ایرانی وجود دارد. این چکیده‌ای از صحبت‌های ما با دکتر مینا مهرنوش کارآفرین و فعال حوزه فناوری اطلاعات است که مبسوطش را در ادامه می‌خوانید.

خانم دکتر مهرنوش! آیا اولین دیدار شما با حضرت آقا بود یا قبل از این هم دیدار‌های دیگری داشتید؟
این دومین دیداری بود که من در آن حضور داشتم. دفعه قبل در دیدار کارآفرینان خدمت حضرت آقا رسیدم و سخنران هم بودم، اما در انتها یکی از آقایان از طرف شبکه‌های اجتماعی سخنرانی کردند. این دفعه دومی بود که توانستم خدمت آقا برسم.

شما درباره آسیب‌های فضای مجازی و همچنین موضوع هوش مصنوعی موضوعاتی را خدمت حضرت آقا عنوان کردید. اهمیت این ماجرا چیست؟
در حال حاضر یک‌سری آسیب‌هایی در موضوع فضای مجازی وجود دارد و خانم‌های ما به خصوص خانم‌هایی که مشغله کمتری دارند، بیشتر در این فضا هستند که ممکن است به واسطه اطلاعاتی که به صورت هدفمند از سوی حکمرانان فضای مجازی در اختیارشان قرار داده‌می‌شود، آسیب ببینند و این مسئله جدی است، اما من یک توجه ویژه دادم. در حال حاضر ما به سمت استفاده از هوش مصنوعی به صورت دستیار‌های مشاوره‌ای رفته‌ایم. به طور نمونه شما می‌بینید مردم از چت جی دی پی استفاده می‌کنند و این مسئله به خصوص در میان نسل z شایع است. کافی است از این نسل سؤالی بپرسید و آن‌ها بلافاصله برای پاسخ به سؤالات شما به سراغ چت جی تی می‌روند و از آن مشورت می‌گیرند. مثلاً اینکه می‌خواهند لباس بپوشند، چگونه لباس‌شان را ست کنند. یا از هوش مصنوعی می‌خواهند پیشنهاد ناهار امروز را بدهد! یعنی هوش مصنوعی به عنوان یک دستیار ویژه برای آن‌ها تعریف شده‌است. اینجاست که مسئله بسیار خطرناک می‌شود.

یعنی از نگاه شما اینکه هوش مصنوعی در حال تبدیل‌شدن به یک دستیار مشاوره‌ای به خصوص برای خانم‌های ماست می‌تواند از آسیب‌های فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی جدی‌تر باشد؟
قبلاً اطلاع‌رسانی زیادی در رابطه با این مسئله که فضای مجازی می‌تواند اطلاعات نادرست و ضربه زننده‌ای به افراد بدهد، انجام شده و فردی که وارد فضای مجازی می‌شود تا حدود زیادی در رابطه با اینکه اطلاعات در این فضا ممکن است اطلاعات خوبی نباشد، آگاهی دارد، اما درباره هوش مصنوعی در حال حاضر افراد هوش مصنوعی را به عنوان یک هوش برتر از خودشان پذیرفته‌اند! این آسیب بسیار مهمی است که اگر ما تدبیری نیندیشیم و هوش مصنوعی خودمان را مخصوصاً در حوزه زنان ایجاد نکنیم، ممکن است با چالش‌های جدی مواجه شویم.

مصداقی‌تر برایمان بگویید این چالش‌های جدی چیست؟
من خودم را به جای کسی می‌گذارم که می‌خواهد جنگی راه بیندازد یا خرابکاری بکند. بهترین جا برای این کار نهاد خانواده است. وقتی کوچک‌ترین بهترین و جذاب‌ترین نهادی که در جامعه وجود دارد، یعنی نهاد خانواده را هدف بگیرید، همه چیز از بین می‌رود. مباحث اقتصادی، اجتماعی و همه چیز ضربه می‌خورد. در عین حال، چون محور نهاد خانواده زن است، پس اگر ما می‌خواهیم روی زن تأثیر بگذاریم باید ببینیم این خانم‌ها حرف چه کسی را گوش می‌دهند. همیشه وقتی ما می‌خواهیم روی کسی تأثیر بگذاریم، به دنبال این هستیم ببینیم این فرد از چه کسی حرف‌شنوی دارد و با این فرد حرف بزنیم. در حال حاضر جوانان و دختران ما تمام مسائل زندگی‌شان را از هوش مصنوعی می‌پرسند! این در حالی است که هوش مصنوعی توسط حکمرانان فضای مجازی اداره می‌شوند که می‌دانند می‌خواهند چگونه بر افراد تأثیر بگذارند و می‌دانند چگونه می‌خواهد آن‌ها را استعمار کنند. حالا وقتی دختر ما از این هوش مشورت بگیرد، دیگر کار تمام است. من نمی‌توانم به دختری که کلاس سوم دبیرستان است، بگویم عزیزم این کار را نباید بکنی پیش خودش می‌گوید. مهرنوش بهتر می‌داند یا هوش مصنوعی؟

دلیل قدرت هوش مصنوعی در متقاعد‌سازی افراد چیست؟
هوش مصنوعی دامنه اطلاعاتی که به آن دسترسی دارد خیلی بیشتر است و می‌تواند فرزندان ما را متقاعد کند؛ کاری که هوش مصنوعی می‌تواند در آینده در راستای متقاعد‌سازی زنان ایرانی انجام دهد در عرصه‌های مختلف هیچ‌گاه ما به راحتی نمی‌توانیم انجام دهیم! مگر اینکه ما خودمان در محیط‌ها و با تجربه‌هایی که بر اساس هویت ایرانی اسلامی زن ایجاد شده هوش مصنوعی یادگیری کرده‌باشیم. اگر این کار را انجام ندهیم، من مطمئنم در آینده نزدیک دچار مشکلات بسیار زیادی خواهیم شد. اینگونه نیست که بگوییم زنان و دختران ما در اینستاگرام رفته‌اند یا نرفتند. در حال حاضر هم زنان و دختران و نوجوانان ما هر روز از هوش مصنوعی مشورت می‌گیرند. درست شبیه افرادی که در زندگی مشترک‌شان از شخصی مشورت می‌گیرند و ممکن است نظرات این شخص زندگی‌شان را به هم بریزد. اینجا هم با همین مسئله مواجهیم؛ با افرادی که در برابر هر موضوعی سراغ هوش مصنوعی چت جی تی پی یا ام‌ان‌آی می‌روند و از آن‌ها می‌پرسند. در ادامه هم هوش‌های مختلف تخصصی روی کار خواهد آمد. هوش زنان، هوش پزشکی، هوش سرگرمی و افراد حتی برای زندگی شخصی و زناشویی خود به سراغ این هوش‌های مصنوعی می‌رود و آن‌ها راه‌حل‌هایی را در اختیار افراد قرار می‌دهند که مختص هویت ایرانی اسلامی زن نیست و زنان ما نمی‌توانند از این راه‌حل‌ها استفاده کنند.

در مواجهه با چنین پدیده‌ای ما باید چه کار کنیم؟
عرض من خدمت حضرت آقا این بود ما برای تولید هوش مصنوعی دو مسئله داریم؛ در حالی که در دولت قبل وزیر ارتباطات می‌گفت ما نمی‌توانیم و از نظر فنی بستر راه‌اندازی شبکه اجتماعی را نداریم، اما ما به لحاظ فنی نشان دادیم که می‌توانیم. اگر کمی بستر و پر و بال داده‌شود، جوانان و زنان ایرانی می‌توانند محصولاتشان را بالا بیاورند و شروع به کار کنند. پس اینکه ما از نظر فنی نمی‌توانیم، توطئه برخی از مدیرانی بود که نمی‌خواستند ایران پیشرفت کند. برای اینکه ما هوش مصنوعی را داشته باشیم باز هم از نظر تکنولوژی مشکلی نداریم. مهم‌ترین چیزی که در هوش مصنوعی وجود دارد، کلان‌داده است. کلان‌داده در شبکه‌های اجتماعی ایجاد می‌شود و مهم‌ترین مأخذ برای ایجاد کلان داده شبکه‌های اجتماعی است. دلیل اینکه چند سال است من روی شبکه‌های اجتماعی کار می‌کنم این است که بتوانیم فضایی ایجاد کنیم تا کاربر ایرانی بتواند در آن زندگی کند و ما بتوانیم از اطلاعات کاربران و کلان‌داده‌های آن‌ها هوش مصنوعی‌ای یادگیری کنیم که متعلق به هویت ایرانی اسلامی کشورمان است. درخواستم از حضرت آقا این بود که فقط کمک کنند و حمایت بفرمایند تا ما بتوانیم شبکه‌های اجتماعی داخلی‌مان را گسترش دهیم و سخت‌افزار‌های لازم، سرور‌ها و پروسسور‌های مورد نیاز را که بسیار قوی هستند هم تهیه کنیم. در حال حاضر کشور‌های توسعه‌یافته دنیا می‌گویند درست مانند تکنولوژی موشکی ما نباید اجازه دهیم کشور‌های در حال توسعه به تکنولوژی پردازنده‌های با قدرت بالا دست پیدا کنند. در حال حاضر درست شبیه جنگی که در فضای موشک هواپیما و بمب وجود داشت، الان جنگ در حوزه پردازنده سرور و تجهیزات از این قبیل است.

چرا این نگرانی وجود دارد که کشور‌های در حال توسعه به تکنولوژی پردازنده‌های قوی دست پیدا کنند؟
زیرا اگر دسترسی به این تکنولوژی پیدا کنند، می‌توانند هوش مصنوعی خودشان را یادگیری کنند. هوش مصنوعی‌ای که در دنیای اسلام به مردم خط بدهد. هوش مصنوعی‌ای یادگیری شود که به زنان ما آموزش می‌دهد. آن وقت یک زن مسلمان می‌تواند از این هوش مصنوعی سؤال کند و هجویاتی را که در فضای مجازی و شبکه‌های با جست‌وجو پیدا می‌کند از هوش مصنوعی می‌پرسد و هوش مصنوعی برایش اطلاعات جمع می‌کند و پاسخش را می‌دهد.

مکانیزم عملکرد هوش مصنوعی چگونه است؟
شما وقتی در یک شبکه اجتماعی می‌روید، شروع می‌کنید به سرچ کردن و دنبال جواب سؤال‌هایتان می‌گردید، اما در استفاده از هوش مصنوعی سرچ نمی‌کنید، بلکه از او می‌پرسید و آنچه را که هوش مصنوعی به شما پاسخ می‌دهد، دربست قبول می‌کنید. وقتی هوش مصنوعی چیز‌هایی را به شما می‌گوید که می‌بینید درست است و با منطق شما همخوانی دارد، آن را قبول می‌کنید، چراکه هوش مصنوعی از هوش‌جمعی تشکیل شده و راهکارهایش از راه‌حلی که در ذهن من‌نوعی به عنوان فردی که خیلی در جامعه نبودم و خیلی در آن حوزه کار نکرده‌ام، راه‌حل بهتری است. بنابراین من به هوش مصنوعی اعتماد می‌کنم، اما به یکباره می‌بینیم که از طریق همین هوش مصنوعی خانم‌های ما را به سمت و سوی حرکت‌های خاص و انجام کار‌های برنامه‌ریزی‌شده هدایت می‌کنند. آن موقع است که ما نمی‌توانیم موضوع را جمع کنیم.

برای یادگیری و تولید هوش مصنوعی بومی‌سازی شده خودمان چه مسیری را باید طی کنیم؟
دستیابی به تکنولوژی هوش مصنوعی امری نیست که ما بتوانیم یک‌شبه انجامش بدهیم و نیازمند چندین سال کار و بررسی است. من این دغدغه را خدمت حضرت آقا عرض کردم و می‌دانم که ایشان مدت‌هاست در حوزه هوش مصنوعی دغدغه دارند، به همین‌خاطر من بحث هوش مصنوعی را در حوزه زنان مطرح کردم و از ایشان خواهش کردم به خود ما زنان ایرانی این فرصت را بدهند که در این حوزه ورود پیدا بکنیم. ما افرادی هستیم که می‌توانیم این کار را انجام دهیم و باور داریم توانایی و تکنولوژی دستیابی به هوش مصنوعی زنان را داریم. در این حوزه عملیات هم انجام دادیم و به صورت آتش به اختیار شبکه اجتماعی درست کردیم. من به ضرس قاطع می‌گویم هر مأمور فنی و متخصصی می‌خواهد بررسی کند که ما بسیار قوی‌تر از اینستاگرام کار کردیم و ۲ میلیون نفر در شبکه اجتماعی ما کار می‌کنند و امیدواریم آن را توسعه بدهیم تا بتوانیم روی آن هوش مصنوعی هم یادگیری کنیم.

در حال حاضر هوش مصنوعی‌ای که وجود دارد، ذهن مخاطب و مردم کشور ما را در راستای اهدافی که خودشان در نظر دارند، قاب‌بندی می‌کند. این نگرانی که شما مطرح می‌کنید از این منظر است. درست است؟
دقیقاً همین‌طور است در حال حاضر همه جامعه سراغ کارکرد‌های مثبت هوش مصنوعی رفته‌اند و ما هم اقرار می‌کنیم هوش مصنوعی کاربرد‌های بسیار جذابی دارد، اما در حوزه اثباتی نه در حوزه دستوری! در حوزه دستوری اخلاق و ارزش‌های اجتماعی دین و شریعت به میان می‌آید. در حوزه دستوری باید‌ها و نباید‌ها مطرح است. در حوزه دستوری هنجار‌ها مطرح است. اینجاست که ما از آن‌ها جدا می‌شویم. مثل اساتید دانشگاه ما که در امریکا درس خوانده‌اند و وقتی به کشور می‌آمدند سر کلاس درس مگر می‌توانند به دانشجویان چیزی به جز فرهنگ امریکا را ارائه کنند؟ اینجا هم همینطور است وقتی شما یک هوش مصنوعی را در فضای غربی یادگیری می‌کنید، حتی فرض کنیم هدفمند هم نمی‌خواهند استعمار کنند که می‌خواهند، اما به هر حال این هوش همانند کودکی است که در دامان امریکا بزرگ شده‌است؛ بچه‌ای که در دامن امریکا بزرگ‌شده به دختر نوجوان ما که می‌خواهد درباره اسلام بداند می‌خواهد چه چیزی یاد بدهد و ما چه الگویی از این هوش مصنوعی بگیریم؟

در واقع ما نیاز به بومی‌سازی هوش مصنوعی داریم، درست است؟
آفرین! ما با توجه به اطلاعات و داده‌های خودمان نیاز به هوش مصنوعی داخلی داریم و هوش مصنوعی برای ساخته شدن نیاز به کلان‌داده دارد و این کلان‌داده در شبکه‌های اجتماعی داخلی ساخته می‌شود. غرب سال‌هاست به این مسئله فکر می‌کند و به همین‌خاطر هم شبکه‌های اجتماعی‌اش را با قدرت توسعه می‌دهد، اما ما به شدت به لحاظ سرمایه‌ای در مضیقه قرار داریم. در غرب برای افراد فعال در این زمینه بسترسازی دارند و همه تسهیلات را فراهم می‌کنند، چراکه این شبکه‌های اجتماعی موجب می‌شود شما بتوانید تمام سرنوشت حاکمیتی مملکت را رقم بزنید؛

و کلام پایانی
من خیلی نگران زنان هستم، چون روحی حساس دارند و مهم‌ترین چیز برای آن‌ها این است که یک گوشی در اختیارشان باشد و بتوانند با او حرف بزنند و درد‌دل کنند. این مسئله در خصوص هوش مصنوعی در حال رخ دادن است، اما هوشی که در فرهنگ غربی یادگیری‌شده قرار است چه مشاوره‌ای به آن‌ها بدهد؟ حتی اگر فرض کنیم قرار نیست استعماری اتفاق بیفتد!
در جامعه ما مادر در حال از دست دادن مرجعیت است و ما ممکن است سال‌ها بعد متوجه ماجرا شویم که دیگر دیر است! چراکه اینجا با استعمار ذهن آدم‌ها مواجهیم.