جوان آنلاین: سیل ویرانگر استان گلستان نشان داد احتیاط حکم می‌کند که از سیاست‌های «پشیمانی سودی ندارد» پیروی کنیم؛ یعنی سیاست‌هایی که هرچه پیش آید هم به ما ضرری نمی‌زنند. برای نمونه، این سیاست توجیه می‌کند که مردم و زیرساخت‌های مهم را از مناطق آسیب‌پذیر دور کنیم. وقتی طوفان سَندی نیویورک را درنوردید، مناطق طوفان‌گیر عمدتاً تالاب‌های خشکیده یا خطوطِ ساحلی بود که به‌واسطۀ زباله‌ها پهن شده بود. در کل، فارغ از ارزیابیِ منطقِ چنین پروژه‌هایی، کاملاً بدیهی است که نبایست زیرساخت‌های مهم و مردم آسیب‌پذیر را در این مکان‌ها مستقر ساخت، ولی در نیویورک بیمارستان‌ها و پروژه‌های اسکان‌دهی عمومی دقیقاً در این مکان‌ها قرار داشت.
امروزه به دلیل دخالت‌های بی‌رویه در بسیاری نقاط که قبلاً سیلاب نمی‌آمده، طغیان‌های بزرگی مشاهده میشود. فعالیت بشر به چند صورت احتمال وقوع سیل را افزایش می‌دهد؛ از آن جمله می‌توان به ساختمان‌سازی در دشت سیلابی رود که مستلزم اشغال بخش‌هایی از آن است و باعث کاهش ظرفیت طبیعی رود میشود، اشاره کرد. به این ترتیب محدوده‌ای از دشت سیلابی که در زمان طغیان زیر آب میرود، گسترده‌تر می‌گردد.
شهرسازی‌ها و حذف گیاهان باعث کاهش مقدار آب نفوذی و افزایش آب سطحی میشود. حجم زیاد آب از یک طرف بر برزگی طغیان می‌افزاید و از طرفی با افزایش فرسایش، رسوباتی به وجود می‌آورد که با برجای گذاشتن آن‌ها، ظرفیت بستر اصلی رود کاهش می‌یابد. موارد یاد شده معمولاً تأثیر تدریجی دارند، ولی سیل‌های ناگهانی و فاجعه‌آمیز اغلب بر اثر تخریب سد‌ها و بندها، ایجاد می‌شوند.
بهشت سبز سیل‌خیز شمال
گلستان با افزون بر ۲۰ هزار کیلومتر مربع وسعت از جمله استان‌های در معرض انواع بلایای طبیعی و حوادث حاصل از دخالت‌های انسان در طبیعت همچون سیلاب است که توجه بیش از گذشته به طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در این خطه برای کاهش آسیب‌های این رخداد‌ها و بهره‌گیری از آن در امر توسعه یک ضرورت اساسی به حساب می‌آید.
با توجه به اینکه استان گلستان به لحاظ شرایط فیزیوگرافی و اقلیمی دارای ظرفیت سیل‌خیزی بالایی است، در بازه زمانی ۱۳۷۰ تا ۱۳۹۵ بیش از ۱۲۲ مورد سیلاب در سطح استان با تلفات جانی افزون بر ۴۰۴ نفر را تجربه کرده است.
در دو دهه اخیر ۲ سیلاب سال ۱۳۸۰ و ۱۳۸۱ در استان گلستان جزو سیلاب‌های مرگبار و ویرانگر ایران شناخته شده‌اند. لازم به ذکر است، تلفات انسانی سیلاب ۱۳۸۰ استان گلستان با بیش از ۵۰۰ نفر کشته و مفقود آماری بیشتر از مجموع تلفات کل سیلاب‌های ویرانگر در ۴۰ سال اخیر را به بار آورده است.
سیل گلستان چگونه آغاز شد؟
سیلاب استان گلستان در تاریخ ۲۸ اسفندماه ۱۳۹۷ و در پی دو روز بارش مستمر باران به وقوع پیوست.
مرحله آغازین این سیلاب را بطور کلی می‌توان به شرق استان نسبت داد. اتصال آبراهه‌های سیلابی شده از دامنه بخش انتهایی البرز شرقی به تشدید روند سیلاب اصلی منجر گردید.
مسیر اصلی سیلاب استان گلستان
در استان گلستان تنها سه سد با ظرفیت ۸۰ میلیون متر مکعب وجود دارد. این در حالی بود که در فاصله زمانی حدود ۲۴ ساعت به میزان ۷۰ درصد کل بارش یک سال استان بارندگی رخ داده است. به طوری که در همین بازه زمانی کوتاه ورودی ۱۱۲ میلیون متر مکعبی به سد گلستان ثبت گردید. چنین ورودی قابل ملاحظه‌ای آن هم به مخزن سدی که حجم آن ۴۸ میلیون متر مکعب بود به سرریز آب از این سد منجر شد.
نقش سدهای شرق گلستان در تعدیل دبی اوج سیلاب اخیر
بر اساس گزارش مدیر امور آب شرق استان گلستان بارندگی اخیر در این استان که منجر به سیلاب گردید به طور میانگین ۲۰۰ میلیمتر برآورد شد که معادل سهم ۶ ماه بارندگی است؛ میزان بارش در برخی از ایستگاه‌ها به ۳۱۵ میلیمتر هم رسید و این در حالی است که کل بارندگی متوسط استان در شرایط نرمال ۴۵۰ میلیمتر است یعنی بالغ بر ۶۰ درصد بارندگی سالیانه در ۲۴ ساعت اتفاق افتاده است. با این بارش‌ها ۱۴ رودخانه اصلی در بالادست گنبد و در بین راه هم رودخانه‌های تا حد فاصل گمیشان طغیان کردند.
پای استاندار سابق، مدیرعامل آب منطقه‌ای و فرماندار در میان سیل
کارشناسان معتقدند با وجود هشدار‌های حداقل یک هفته پیش از سیل در استان گلستان مبنی بر بارندگی‌های شدید در این استان، قوه قضائیه باید مدیران را بازخواست کند.
با توجه به اینکه پس از آغاز بارش سیل‌آسا و طغیان گرگانرود، شهرستان گنبد کاووس که پیش از آق‌قلا و گمیشان و بندر ترکمن قرار دارد، توسط دو شاخه اصلی گرگانرود محاصره شده و با وقوع سیل دو بخش مهم این شهر به زیر آب میرود.
یک منبع آگاه قضایی استان گلستان در همین خصوص با اشاره به قصور یا تقصیر علی نظری رئیس سازمان آب منطقه‌ای استان گلستان، گفت: با توجه به هشدار‌های پیش از وقوع سیل، مدیرعامل سازمان آب منطقه‌ای باید اقدام به رهاسازی آب سد‌ها به میزانی که از وقوع سیل پیشگیری کند، می‌کرد؛ امری که وی با اهمال آن را انجام نداده، در نتیجه با آغاز سیل تقریبا به همان میزانی که بارش صورت گرفته آب از سدهای استان سرریز شده و به سوی آق‌قلا و گمیشان رها شده است.
وی در ادامه گفت: ظاهرا این کوتاهی در پی پیش‌بینی چندین سال پیش در خصوص بارش سیل‌آسا و رهاسازی آب سد‌ها بوده که بارندگی کمتر از میزان مورد انتظار صورت گرفته، به وقوع پیوست.
اخبار منتشره حاکی از این است که استاندار با ورود آب به گنبد کاووس در محل حاضر شده و در حالی‌که در همان روز جاده آق‌قلا- گنبد به زیر آب رفته، به وزیر کشور گزارش اعلام کنترل وضعیت کرده و در نهایت برای انجام امور شخصی به سفر خارجی میرود.
در ادامه با خروج آب از گنبد کاووس و با توجه به اینکه آق‌قلا در ارتفاع پایین‌تری نسبت به این شهر قرار دارد، حجم سیل به سوی این شهر کشیده میشود.
از سویی فرماندار اق‌قلا با استناد به گزارش استانداری در مورد وضعیت عادی در استان، اقدام به پیشگیری نکرده است؛ در نهایت به علت جنس خاک منطقه و شیب مسیر و حجم فراوان آب در کمترین زمان ممکن شهرستان آق‌قلا که دقیقا در مسیر گرگانرود قرار داشته به زیر آب میرود؛ سپس گمیشان نیز که دقیقا در محل دلتای رودخانه با دریا قرار دارد هم به این بلیه دچار میشود.
کارشناسان با اشاره به قصور فرماندار آق‌قلا در این مورد معتقدند شهرستان بندر ترکمن هم که در این مسیر قرار دارد، با وجود ارتفاع نزدیک به گمیشان، به علت هوشیاری فرماندار و پیشگیری با ساخت سیل‌بند و ... زیر آب نمی‌رود؛ امری که می‌توانست در خصوص آق‌قلا نیز اتفاق افتد.
تاثیر شیب توپوگرافی بر شکلگیری سیلاب اخیر
برخی، اما بزرگترین مقصر را مناف هاشمی استاندار سابق می‌دانند که با عدم حضور در استان موجب ناهماهنگی و بی‌تصمیمی نهاد‌های مربوطه شده است، به عنوان نمونه تنها برای انفجار راه‌آهن آق‌قلا نهاد‌های تصمیم‌گیر به علت نبود استاندار که متولی دستور این امر بود، دچار سردرگمی شده و تا سفر وزیر کشور و اجازه کتبی وی به تعویق می‌افتد و آب پشت راه‌آهن مدت‌ها مسدود است.
چنانچه رئیس قوه قضاییه با اشاره به سیل اخیر و دست‌اندازی مدیران به حقوق مردم و لزوم توجه جدی به حقوق عامه تاکید کرد و گفت: نباید منتظر باشیم حقی ضایع شود و سپس به سراغ آن برویم. بخشی از علل وقوع قضایای اخیر و ویرانی‌های سیل در ارتباط با تضییع حقوق عامه است و گزارش‌های سازمان‌های نظارتی و دستگاه‌های اجرایی نیز همین موضوع را نشان می‌دهد.
وی ادامه داد: اگر حقوق عامه به موقع رعایت می‌شد، در سیل اخیر شاهد این میزان خسارت نبودیم. خسارت‌های وارده و بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد کار‌هایی که باید در زمان خودش انجام می‌گرفت، انجام نشده است.
همیشه پای دولت‌ها در میان است
بعد از سیل‌های سال ۸۰ طرح جامع مدیریت سیل گلستان تهیه شد، اما یکی از اشکالاتی که منجر به عدم اجرای این طرح شد، این بود که برخی دستگاه‌های اجرایی کار‌ها و وظایف ذاتی خود را هم در قالب این طرح آورده بودند. مثلا آب منطقه‌ای ساخت سد‌ها و هزینه‌های موردنیاز برای این پروژه‌ها را در قالب طرح جامع سیل آورده بود که همین مسئله موجب شد تا این طرح به علت هزینه‌های گزاف هیچ‌گاه اجرایی نشود.
سدهای در حال بهره‌برداری یا احداث استان گلستان
پس از سیل سال ۸۰ از محل اعتبارات ملی ردیفی اعتباری برای اجرای عملیات آبخیزداری استان به مبلغ ۱۸۰ میلیارد تومان به تصویب رسید و قرار بود در مدت ۱۲ سال این پروژه به صورت کامل در استان به اجرا درآید، اما با اینکه حدود ۱۶ سال از آن زمان می‌گذرد کمتر از ۴۰ درصد اعتبارات به استان اختصاص یافته است.
