در حال حاضر تنها زبالههای عفونی و خاص در دنیا سوزانده میشوند و بخش عظیمی از زبالهها به صورت بازیافت به چرخه حیات بازمیگردند. این در حالی است که فقط ۷ درصد از زباله تولیدی کشورمان بازیافت میشود. در چنین شرایطی برای اینکه کارخانههای بازیافت ایرانی بیشتر از قبل تعطیل نشوند، ناگزیر شدهایم از کشورهای همسایه زباله وارد کنیم.
براساس آمار ارائه شده، روزانه ۵۰ هزار تن زباله در کشورمان تولید میشود که این میزان تولید پسماند در ایران، سه برابر استاندارد جهانی است. در حالی که متوسط تولید روزانه زباله در جهان برای هر نفر بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ گرم است، اما هر فرد ایرانی متوسط روزانه ۶۰۰ گرم زباله تولید میکند. این آمار برای هر فرد در شمال تهران به هزار و ۲۰۰ گرم میرسد که تقریباً چهار برابر استاندارد جهانی است.
رانتها و انحصارگراییها
به گفته مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان محیط زیست «ایران تنها امسال از کشورهای عراق، افغانستان و کشورهای کوچک شمال ایران ۲۵ هزار تن زباله برای بازیافت وارد کشور کرده تا در کارخانهها بازیافت شود، چون خوراک زباله گیرشان نمیآید.» علی مریدی، علت واردات کاغذ باطله، شیشه نوشابه، قوطیهای پلاستیکی و این دست زبالهها را از کشورهایی، چون عراق، افغانستان و قزاقستان فقدان مدیریت درست زباله میداند و معتقد است: «خوراک زباله به کارخانهها نمیرسد و زیرساختها، رانتها و انحصارگرایی شهرداری از جمله عواملی است که اجازه نمیدهد بازیافت زبالهها در کشور بهصورت جدی دنبال شود تا هم ایجاد اشتغال کند و هم محیط زیست را از چنبره کثیف زبالهها نجات دهد.»
تعطیلی نیمی از واحدهای بازیافتی
از سوی دیگر بیش از ۵۰ درصد از ۲۰۰ واحد بازیافتی زباله موجود درکشور تعطیل شدهاند. البته برای بازیافت بهینه باید تفکیک مناسب در مبدأ صورت گیرد، اما متأسفانه در کشورمان کمتر از ۱۰ درصد تفکیک زباله در مبدأ صورت میگیرد.
یکی از مهمترین این عوامل «بازیافت دستی» و غیرماشینی است. در حال حاضر اکثر زبالههای تولیدی کشور در محلهای جمعآوری زباله انباشته میشوند و پس از انباشت، عمل بازیافت به دست افرادی که با نام «زبالهگرد» شناخته میشوند، انجام میشود. بهطور نمونه سالانه ۴۰۰ هزار تن کاغذ در کشور مصرف میشود و تنها بازیافت ۲۵ درصدی آن موجب میشود تا یک میلیون و ۷۰۰ هزار اصله درخت از قطع نجات پیدا میکنند.
حدود ۴۰۰ تن از میزان تولید روزانه زباله متعلق به پسماندهای بیمارستانی است. از سال ۱۳۸۳ وزارت بهداشت، بیمارستانها را موظف به جمعآوری و تفکیک زبالههای تولیدی خود کرده است، اما همچنان شهرداری زبالههای تولیدی بسیاری از بیمارستانها را بدون تفکیک زبالههای عفونی و غیرعفونی جمعآوری میکند. میزان تولید پسماند بیمارستانی هم به ازای هر تخت ۵/۱ تا ۳ کیلوگرم است. البته از ۸ هزار و ۴۰۰ تن زباله تولیدی در تهران، حدود ۹۰ تن آن پسماند بیمارستانی و ۴۵۰ تن آن نیز پسماند پزشکی است. البته کل پسماند بیمارستانی در کشور ۴۰۰ تن است که بین ۱۰ تا ۲۵ درصد پسماند بیمارستانی عفونی و خطرناک است. خوشبختانه اکثر بیمارستانها به دستگاه بیخطرساز پسماندهای عفونی مجهز شدهاند، اما هنوز بیمارستانهایی هستند که در این زمینه تخلف میکنند و زبالههای آلودهشان را بیاثر نمیکنند. بنابراین تجهیز همه بیمارستانهای کشور و استفاده از دستگاههای پیشرفته باید در دستور کار قرار گیرد.
قانونی برای اجرا نشدن
در خاورمیانه پیشرفتهترین سیستم بازیافت زباله در شارجه امارات است. شارجه در مدت ۱۰ سال توانسته ۷۰ درصد زباله تولیدی خود را بازیافت کند. ایران برای رسیدن به میزان بازیافت بیشتر، نیازمند ایجاد سیاستهای جدیدی است. تحول در میزان تولید زباله، مدیریت تفکیک و تکنولوژی لازم برای تبدیل زباله به انرژی یا کالای جدید از نمونههای این سیاستها هستند. در مجموع، تقویت همه این عوامل در کنار عوامل فرهنگی، آموزشی و فردی میتواند تغییری در میزان بازیافت زباله در ایران ایجاد کند. سالانه ۱۶ میلیون تن زباله در کشور در زیر خاک دفن میشود و تنها ۲ درصد دفنها به صورت بهداشتی است. متأسفانه ۲۰ میلیون تن زباله در سال میتواند ۱۶ میلیون مترمکعب آب را آلوده کند. البته در سال ۸۳ قانون مدیریت پسماند تصویب شد، اما در مقام اجرا ضعفهایی وجود داشته است.