سرویس اجتماعی جوان آنلاین – مهسا گربندی: اعتیاد نه فقط در بزرگسالان بلکه در میان جوانان و نوجوانان نیز شیوع پیدا کرده و زنگ خطر مصرف مواد مخدر در میان گروه‌های سنی پایین را به صدا درآورده است، و تبدیل به یک آسیب اجتماعی که معضلات فراوانی را همراه خواهد داشت، شده است. هفته گذشته سعید صفاتیان، رئیس کارگروه مبارزه با مواد مخدر در مصاحبه‌ای اعلام کرد: «کنجکاوی مهم ترین دلیل گرایش جوانان به مواد مخدر است، متاسفانه بسیاری از خانواده های امروزی از کارکردهای مختلف مواد مخدرهای گوناگون اطلاع دقیقی ندارند.»
در این باره از سویی آگاهی دادن به خانواده‌ها و ارائه راهکار برای جلوگیری از روی آوردن فرزندانشان به اعتیاد و از سویی بررسی جامعه شناختی علل و دلایل تمایل جوانان و نوجوانان به مواد مخدر برای اصلاح نظام برنامه‌ریزی و آموزش و پرورش لازم و ضروری است. در همین راستا گفت‌وگویی را با دکتر احمد نادری، مدیر گروه مردم‌شناسی دانشگاه تهران، ترتیب داده‌ایم تا بنا بر آنچه که رئیس کارگروه مبارزه با مواد مخدر اعلام کرده است، علل و دلایل کنجکاوی جوانان به مصرف مواد مخدر و ریشه‌های جامعه شناختی اعتیاد جوانان را به بحث و گفت‌وگو گذاریم. متن کامل این گفت‌وگو در ادامه آمده است:
جوان آنلاین: جناب دکتر به نظر شما اصلی‌ترین دلیل یا علت کنجکاوی جوانان چیست؟ آیا کنجکاوی که رئیس کارگروه مبارزه با مواد مخدر به عنوان اصلی‌ترین گرایش به مواد مخدر در بین جوانان اعلام کرده‌اند، همیشه وجود داشته یا ویژه این نسل است؟
احمد نادری: به طور کلی کنجکاوی در ذات بشر وجود داشته و گرایش به کشف ناشناخته‌ها و موارد عجیب و غریب سابقه‌ای دیرینه دارد. مواد مخدر نیز از همین ناشناخته‌هاست که تقریباً در تمامی جوامع امر تابویی بوده است. یک جوان از سر کنجکاوی می‌خواهد مواد مخدر را تجربه کند و ببیند که چه طعم و لذتی دارد و به همین دلیل به آن گرایش پیدا می‌کند. اما بایستی توجه داشت که در هر جامعه‌ای، وظیفه فرهنگ است که رفتارها را ساماندهی کند. در واقع این ساختارها و الگوهای فرهنگی هستند که رفتارهای جوانان را جهت‌دهی می‌کنند. بنابراین اگر در جامعه‌ای، فرهنگ دچار بحران شود، رفتارهای نا به هنجار و غیر نرمال در آن جامعه رشد می‌کند. گرایش بیش از حد به مواد مخدر بر همین اساس است و نشان می‌دهد که سازوکارهای فرهنگی جامعه مشکل دارد. البته بخشی از کنجکاوی جوانان هم، اقتضای سن آن‌هاست. انسان در سن جوانی تمایل به کشف و تجربه ناشناخته‌ها دارد.
به همین دلیل لازم است در کنار دقیق‌تر شدن ساز و کارهای فرهنگی، ساز و کارهای عینی و نظارتی نیز مورد توجه قرار گیرد. در زمینه ساز و کار عینی دچار مشکلات جدی هستیم، متاسفانه میزان دسترسی به مواد مخدر در جامعه ما نگران کننده است و مشکلاتی را ایجاد کرده، گفته می‌شود که فاصله دستیابی به مواد مخدر به خصوص در تهران حدود 15 الی 17 دقیقه است.
جوان آنلاین: نبود برنامه‌هایی جهت پر کردن اوقات فراغت جوانان چقدر در این مسئله تاثیرگذار است؟
دکتر نادری: نبود برنامه‌هایی برای پرکردن اوقات فراغت جوانان زیر مجموعه همان سازوکارهای عینی است. در ساز و کارهای فرهنگی برنامه‌ریزی تمام عیار و خوبی برای اوقات فراغت جوانان نداریم و این مسئله به سیاستگذاران دولتی و غیردولتی ما برمی‌گردد که عمده آن مربوط به دولت می‌شود.
وقتی ما برای پرکردن اوقات فراغت جوانان برنامه‌ای نداشته باشیم یا برنامه‌هایی که درنظر می‌گیریم غیرکارشناسانه باشد و جوانان را ارضاء نکند باعث می‌شود تا کنجکاوی جوانان به مسیرهای مضر و تابوها برود. در این زمینه هم خانواده و هم آموزش و پرورش نقش مهمی دارند و باید این امر مهم را جدی تلقی کنند و به سمت سیاستگذاریهای دقیق برای پرکردن اوقات فراغت دانش‌آموزان بروند.
جوان آنلاین: آیا ضعف در این حوزه متوجه دانشگاه است یا سیستم برنامه‌ریزی و حکمرانی؟ در سال‌های اخیر دستاورد علمی قابل توجهی در زمینه اوقات فراغت داشته‌ایم؟
دکتر احمدی نادری: تحقیقات بسیاری زیادی در زمینه جامعه شناسی و مردم‌شناسی اوقات فراغت انجام می‌شود اما مشکل اینجاست که این تحقیقات کاربردی انجام نمی‌شود. یعنی دانشگاه‌ها برای خودشان برنامه‌های پژوهشی ابداع می‌کنند که عمدتاً در قفسه‌ها باقی می‌ماند و خاک می‌خورد، از طرفی سازمان‌هایی که نقش سیاستگذاری دارند به دانشگاه‌ها رجوع نمی‌کنند یا برای سیاستگذاری به دانشگاه‌ها پژوهشی را سفارش نمی‌دهند تا از آن استفاده کنند. در حالی که این مسئله در جهان غرب رایج است؛ دانشگاه‌ها نقش جدی‌شان در حل مسائل است که در عینیت مسائل جامعه ورود کنند، تحقیقات علمی انجام دهند و پیشنهادات سیاست‌گذارانه بدهند. این در حالی است که متاسفانه تحقیقات به این معنا و برای سیاستگذاری در کشور ما وجود نداشته و جایش بسیار خالی است.
بخش عظیمی از ضعف در کاربردی نبودن تحقیقات و پژوهش‌ها مربوط به سیستم برنامه‌ریزی است که نهادهایی مانند وزارت آموزش و پرورش، وزارت ورزش و جوانان و رسانه ملی دخیل هستند. قاعدتا نقش دانشگاه را نیز نباید نادیده گرفت که دانشگاه نیز در این زمینه مقصر و موثر است. در صورتی که ما باید به سمتی برویم که جهت سیاستگذاری‌ها را اصلاح کنیم.
جوان آنلاین: خیلی از کارشناسان معتقدند جامعه ایرانی دچار روزمرگی شده است؛ این روزمرگی را در مسئله ذکر شده، دخیل می‌دانید؟
دکتر احمدی نادری: روزمرگی یک امر جهانی است و کل شهروندان دنیا به آن مبتلا هستند. این در حالی است که در جامعه ایران بیشتر دچار روزمرگی هستیم به سبب اینکه تکلیف خودمان را با انقلاب اطلاعاتی، عصر ارتباطات و جامعه شبکه‌ای مشخص نکرده‌ایم و دچار یک سردرگمی سیاست‌گذارانه در حوزه رسانه‌های نوین شده‌ایم. در نتیجه آن وقتی که جوان به روزمرگی می‌افتد و از حالت ایده‌آل‌گرایانه خودش فاصله می‌گیرد، قاعدتاً به سمت امور دم دستی هدایت و سوق داده می‌شود که مواد مخدر یکی از آن‌هاست. در واقع روزمرگی نقش بسیار مهمی دارد که ریشه‌اش در همان ضعف در سیاستگذاری است.
جوان آنلاین: در نهایت راهکار شما در شرایط موجود چیست؟
دکتر احمدی نادری: اگر بخواهم به صورت خلاصه بگویم، ابتدا نهاد آموزش که بخش عمده آن آموزش و پرورش است باید به طور جدی به مسئله پر کردن اوقات فراغت جوانان ورود کند. دولت به معنای قوه مجریه نیز باید سیاستگذاری کند و توجه ویژه‌ای به این مسئله داشته باشد. صداوسیما هم به عنوان رسانه ملی که بیشترین بازدید را دارد در این مسئله بسیار اثرگذار است و باید سیاستگذاریهای برنامه‌ای خود را به سمت آگاهی‌بخشی جوانان و خانواده‌ها ببرد. البته رقیب جدی تلویزیون، فضای مجازی است که باید شورای عالی فضای مجازی با سیاست گذاری‌های درست در این زمینه، آگاهی‌بخشی را در جوانان پر رنگ کند.
